Apeldoorn is een laatkomertje. De groene Veluwestad heeft geen grootse middeleeuwse geschiedenis. Het werd pas later wat, toen mensen zich realiseerden dat de beekjes die van de Veluwe kwamen neerstromen nuttig konden zijn om watermolens aan te drijven. Zo ontstond de papierindustrie. Maar Apeldoorn werd pas echt meer dan een vlek op de landkaart toen stadhouder-koning Willem III besloot een oud jachtslot uit te breiden met een paleis, Het Loo.
En het was nog later, toen koning Willem I een kanaal liet graven, dat het grote dorp veranderde in een kleine stad. Langs het kanaal kwamen industrieën. Er kwam een gasfabriek. Een spoorwegstation – eigenlijk twee: Het Loo had een eigen station – zorgde voor snellere verbindingen, zodat koning Willem III, koningin Emma en koningin Wilhelmina regelmatig in Apeldoorn verbleven. Een negentiende-eeuwse boom town.
Dat zie je aan de architectuur. De Apeldoornse Dorpsstraat, die inmiddels Hoofdstraat heet, staat vol gebouwen uit de late negentiende en vroege twintigste eeuw. U mag het Art Nouveau noemen of Jugendstil. Het is me als Apeldoorns kind nooit opgevallen, maar toen ik er onlangs een maand rondwandelde, zag ik het ineens overal. Hier zijn wat voorbeelden.
Ook in de zijstraten van de Hoofdstraat zijn opvallende gebouwen uit de tijd tussen 1890 en 1914. Nog verderop, in wat nu stadswijken zijn, hebben mooie buitenhuizen gestaan op wat toen nog platteland was.
Ik weet niet of ik houd van Jugendstil en vergelijkbare bouwstijlen. Er zijn me teveel ornamentjes, teveel krulletjes en teveel versierinkjes. Ik heb echter de afgelopen maand met plezier wat foto’s gemaakt. Foto’s die overigens vaak verpest werden doordat het onmogelijk was niet tevens een lantaarnpaal, een reclamebord, een spandoek of een lichtbak of een afvalcontainer in beeld te krijgen. Desondanks: aan veel huizen, zoals het onderstaande, zie ook ik af dat ze met liefde zijn ontworpen en onderhouden. Elk detail is origineel.
Als ik de afgelopen weken wandelde door de Hoofdstraat, viel me steeds het contrast op tussen de ooit met zoveel zorg ontworpen en gebouwde Jugendstil-huizen en de dertien-in-een-dozijn-winkels die er tegenwoordig zijn gevestigd. Apeldoorn bezit iets prachtigs maar houdt het goed verborgen.
Daar moet je wel bij vermelden dat Willem III het spoorlijntje naar paleis Het Loo voor eigen gebruik had laten aanleggen. De halte Het Loo lag aan de lokaalspoorlijn richting Hattemerbroek (-Zwolle), die kort daarna werd aangelegd en vlak voor het paleis aftakte van het koninklijke spoor.
Ik heb een tijdje in Apeldoorn gewerkt voor een niet nader te noemen verzekeraar die je altijd even kunt bellen 😉
Ik vond die huizen altijd wel vrolijk ogen.Apeldoorn is een vreemde combinatie van mooi en lelijk.
Het gebouw waar ik heb mogen werken is ook wel erg bijzonder.
https://www.dewerkplaatsfabriek.nl/video/bericht:het-gebouw-van-centraal-beheer-achmea-te-apeldoorn
Het was één van de fijnste kantoren waar ik gewerkt heb.
Het viel mij als kind wel op. Toen ik met mijn ouders naar opa en oma in Voorburg ging, zag ik ook al dergelijke gebouwen met erkers en torentjes; in mijn fantasie werden het al snel kastelen. Ik denk dus dat ik kan zeggen dat ik wel van deze stijl hou: het spreekt ontzettend tot de verbeelding.
Zie ook de villawijk Het Spieghel in Bussum. Persoonlijk maken veel van deze Schwarzwaldvilla’s [ zo noem ìk ze, ‹ Chaletstijl › wordt hier in de regio veel gebruikt ] op mij de indruk dat ze niet zo heel degelijk in elkaar lijken te zitten.
Het is overigens vaak meer Eclecticisme dan zuivere Jugendstil. De opkomst valt samen met de ontwikkeling van het internationale spoorwegennet, waardoor buitenlandse reizen bon ton werd onder de meer gefortuneerden.
NB.: Er is een Jugendstil-vereniging in Nederland met een eigen tijdschrift.
In Antwerpen vind je verschillende wijken in deze stijl tussen Leien en Singel, al is het vaak minder frivool. Hoofdstraat 102 zou zo in Berchem, Borgerhout of op het Zuid kunnen staan. Zurenborg met de Cogels-Osylei is architecturaal de meest opvallende wijk uit die tijd.
Kleine kasteeltjes in het groen, zeer vergelijkbaar met de laatste foto’s hierboven, zie je dan weer vooral op enkele kilometers van de stad in dorpen als Stabroek, Edegem, Hove en Boechout.
Lang niet allemaal Jugendstil (en ik heb twijfels over de leeftijd van Korenstraat 142), maar zeker mooie pandjes!
Ja, ik heb ook wat aarzelingen, maar soit. Het zijn leuke huizen, die ik, om zo te zeggen, als kind heb gezien maar niet gezien.
Naast Jugendstill elementen gaat het hier om woningen in neo stijl, de mode van die tijd. Diverse panden hebben een neo renaissance gevel, waaronder die van de Hoofdstraat 89 en 143, Kerklaan 16 en de Devnterstraat. Onder meer te herkennen aan de horizontale speklagen.
Apeldoorn is uiteraard geen stad. Het is en blijft een groot dorp. Maar deze pandjes zijn mooi. Maar van enige stedelijke structuur, laat staan van een historische structuur zoals in Deventer is geen sprake. Het is een mooi rotzooitje. Ik heb er jarenlang wekelijks les gegeven.
‘(…) toen mensen zich realiseerden dat de beekjes die van de Veluwe kwamen neerstromen nuttig konden zijn om watermolens aan te drijven.’
Ik hoop nu maar dat de lezer dezes ook nog even doorklikt op de link ‘de beekjes’, want in de MB’s onvolprezen ingezonden brievenrubriek heb ik nog gewezen op de menselijke inspanning om de meeste van die beekjes te realiseren; niet al het water loopt zomaar vanzelf van boven naar beneden… 😉
Overigens zie ik in een aantal panden die je toont ook neo-classistische elementen.