Een boek als een achtbaan. Bizar. Groots. Eenmalig. Over de inhoud ga ik niets vertellen; lees het vooral onvoorbereid. De kop tolt je als je het uit hebt. Lees het na een poosje daarna nog eens. Dan zie je pas echt hoe Bulgakov niets voor niets schrijft, hoe geniaal dit boek is.
Aangezien ik het niet over het boek zelf ga hebben zal ik de schrijver bij u introduceren. Ik ken hem zelf ook nog maar net, dus het wordt een uittreksel uit diverse wikipedia-pagina’s, uit de toelichting van de vertaler-van-het-eerste-uur Marco Fondse, uit een verhaal van Michel Krielaars. Maar wat kan ons dat bommen? Hoofdzaak is dat Bulgakov gelezen wordt.
Mikhail Afanasyevich Bulgakov wordt in 1891 geboren in een prominent Russisch gezin in Kiev. Dit deel van Oekraïne stond toen pas zo’n honderd jaar onder Russisch bewind. Na zijn gymnasiumopleiding studeert hij Medicijnen aan de Universiteit van Kiev en wordt daarna dokter bij het Militair Hospitaal in dezelfde stad. Tot dan toe verloopt zijn geprivilegieerde leven gladjes en harmonieus. Maar dan zet de Eerste Wereldoorlog alles in Europa op zijn kop. Als vrijwilliger bij het Rode Kruis raakt hij ernstig gewond. Hij heeft nog heel lang last van zijn verwondingen en de chronische pijn is zo erg dat hij verslaafd raakt aan morfine. Hij geeft daar een indringende beschrijving van in het verhaal “Morfine” – ook zijn verhalen zijn prachtig.
In 1916 wordt hij – hij is inmiddels ook chirurg – uitgezonden naar een negorij in de buurt van Smolensk waar hij leiding geeft aan een plattelandsziekenhuisje – lees het verhaal “Aantekeningen van een jonge arts”. In het afgelegen Vyazma merkt Bulgakov nog niet veel van de omwenteling in Rusland en de opkomst van Lenin. In 1918 keert hij terug naar Kiev. Daar slaagt hij erin zijn verslaving de baas te worden en opent hij een privépraktijk vanuit het familiehuis aan de Andreyevskyheuvel.
Oekraïne wordt op dat moment net als Rusland verscheurd door een burgeroorlog. Kiev wordt tot tienmaal toe door verschillende facties ingenomen. Tijdens het kortstondige bewind van Volksrepubliek Oekraïne wordt Bulgakov als legerarts geronseld en uitgezonden naar de Kaukasus. Daar loopt hij tyfus op. Lees De Witte Garde en Verhalen over de burgeroorlog.
Na de burgeroorlog en de inlijving van Oekraïne in de Sovjet-Unie emigreren Bulgakovs verwanten naar Frankrijk. Hijzelf wordt vanwege zijn ziekte geweigerd en zal zijn familie nooit meer zien. In de Kaukasus is hij journalistieke stukken gaan schrijven. Als hij tegen alle verwachtingen in herstelt zegt hij zijn dokterspraktijk vaarwel en stort hij zich op het schrijverschap. Na een verblijf in Ossetië, waar hij zijn beroemdste toneelstuk De gebroeders Turbin schrijft, vertrekt hij naar Moskou. Daar vindt hij een baantje bij het Kunst Theater in Moskou, de bakermat van method acting.
Als begenadigd, kritisch en compromisloos auteur valt hij niet goed bij de officiële Moskouse literatorenkliek. Hij krijgt steevast slechte recensies. Het publiek is dol op zijn toneelstukken maar ondanks dat krijgt hij als schrijver geen voet aan de grond. Lenin is inmiddels opgevolgd door de Georgiër Josef Jughasvili. Deze regeert als Josef Stalin met ijzeren vuist en niemand in Rusland is zijn leven zeker.
In 1929 wordt al het werk van Bulgakov taboe verklaard en raakt hij ook zijn baan bij het Kunst Theater kwijt. Bulgakov heeft het geluk dat Stalin zijn toneelstuk De gebroeders Turbin prachtig vindt. Hij vraagt Stalin in een brief toestemming om Rusland te verlaten. Die toestemming krijgt hij niet, wel mag hij als regieassistent bij het Kunst Theater blijven werken. Begin jaren dertig werkt hij nog even als librettist en adviseur bij het Bolshoi Theater in de hoop dat zijn stukken daar gespeeld kunnen worden. Het mag niet zo zijn.
Bulgakov wordt niet oud, hij sterft in 1940. In 1938 heeft hij het manuscript van De meester en Margarita bijna voltooid. Hij beseft heel goed hoe controversieel het is. In een brief aan zijn vrouw Yelena Shilovskaya adviseert hij haar het manuscript ergens diep in een la te verstoppen. Na Stalins dood in 1953 wordt De meester en Margarita uiteindelijk zwaar gecensureerd in Rusland gepubliceerd.
Bulgakovs weduwe Yelena was bevriend met de pianist Sviatoslav Richter. Na Stalins dood trad Richter ook in West-Europa op. Tijdens een van zijn tournees smokkelde hij het ongecensureerde manuscript naar Duitsland. De Duitse vertaling verscheen in 1968. De Nederlandse vertaling van Marko Fondse eveneens. In deze vertaling heb ik het boek leren kennen.
Eén zinnetje in bovenstaand schrijfsel komt uit De meester en Margarita. Wilt u weten welk? Lees het boek. Lees de verhalen. Lees alles wat u maar van Mikhail Bulgakov te pakken kunt krijgen!
- Mikhail Bulgakov, De meester en Margarita (€21,00)
[Op mijn uitnodiging aan de vaste lezers van deze blog om geliefde boeken te delen, ging ook Saskia Sluiter in. Bedankt Saskia!]
Een geweldig boek. Een absolute aanrader.
Dit klinkt heel interessant, dank je Saskia. Ik ga me in Bulgakov verdiepen. Ken je ook de verpletterende ‘Zulajka opent haar ogen’ van Guzel Jachina?
Uiteraard een fantastisch boek. De vertaling van Marko Fondse is de volledige editie. Eerder had ik het gelezen in een versie waar de oorspronkelijk geschrapte passages cursief waren afgedrukt. De door mij zeer gewaarde Duitse historicus Karl Schlögel verwijst in zijn boek Terror und Traum. Moskau1937 (2008) heel regelmatig naar De meester en Margaretha. Hij begint zijn boek zelfs met een verwijzing naar dat boek.
Als ik er tijd voor had gehad… was dit boek mijn bijdrage geweest, dank dus! Boelgakov kan nooit genoeg aandacht krijgen (naar mijn bescheiden mening :-)). Ook zeer aan te raden zijn de verhalen (korte romans?) ‘Hondenhart’ en ‘De eieren der rampspoed’.
Bedankt Klaas. Ik was vergeten die twee verhalen te vermelden. Ook fantastisch en ook weer vertaald door Marko Fondse.
Dank u wel, Saskia! Het is inderdaad een schitterend boek. Ik houd in het algemeen niet van Russische literatuur, maar dit is voor mij de een uitzondering. Nogal triviaal: het is ook interessant voor liefhebbers van parfum.
Wist u dat Marko Fondse een nieuwe vertaling heeft gemaakt samen met Aai Prins? met nawoord en interessante voetnoten.(De Russische Bibliotheek, Van Oorschot, 1997).
In 2014 zijn de drie delen van het verzameld werk in een enkele band verschenen, ook in het kader van de Russische Bibliotheek, in totaal ruim 1500 pagina’s die lezen als een trein.
De Duitse historicus Karl Schlögel verwijst in zijn amusante en interessante Der Duft der Imperien. Chanel No 5 und Rotes Moskau (2020) dan ook enkele keren naar De Meester en Margareta.
Het boek zou via Marianne Faithfull de Rolling Stones tot Sympathy for Devil geïnspireerd hebben.
Ook in het nieuwe jaar gemuggezift in stijl: in 1891, Bulgakov’s geboortejaar was Kiev al langer dan 100 jaar onderdeel van het Russische rijk, sinds 1667, toen Polen naar later bleek de stad permanent aan Moskou afstond. Het is maar weer dat u het weet…
https://www.nporadio2.nl/nieuws/29804/waar-gaat-sympathy-for-the-devil-nu-echt-over
Klopt ziehier.
“….. Kiev. Dit deel van Oekraïne stond toen pas zo’n honderd jaar onder Russisch bewind …..”
Ruim 200 jaar, want Kyiv, want de autonomie van de stad was al sinds de Eeuwige Vrede van 1686 niet meer dan schijn.
“In 1929 wordt al het werk van Bulgakov taboe verklaard ”
Dat is nog eerder dan de componist Roslavetz, die ik tijdens de eerste golf promootte. De overeenkomsten in beide levenslopen springen in het oog.
Ook mijn dank, SaskiaS. Ik zal zijn werk zeker proberen. Het Groninger Biblionet heeft het; De Meester en Margarita is tot 21 januari uitgeleend. De ultrakorte beschrijving (lezers moeten zelf maar beslissen of ze het risico willen lopen; ik ga niet citeren) is veelbelovend.
Aantekeningen van een jonge arts is verfilmd en heeft een prima waardering op IMDb. Harry Potter doet ook mee.
https://www.imdb.com/title/tt2164430/?ref_=nv_sr_srsg_0
met veel van de bovenstaande reakties eens: fantastisch boek absoluut a must read
De Zaanse fanfarepunk-groep De Kift heeft enige jaren geleden samen met het Friese Tryater een voorstelling over het boek gemaakt: ‘Master en Margarita’, opgevoerd op Oerol. Sporen daarvan zijn terug te vinden op hun album ‘Brik’. Er is ook een documentaire DVD, ‘De duivel op Terschelling’.
“Lenin is inmiddels opgevolgd door de Georgiër Josef Jughasvili.”
Die zin moet het welhaast zijn.
Werkelijk een zeer intrigerend boek. Een Russische uitgave met veel illustraties van dit werk is te vinden op de website http://chronologia.org/art/2010_master.html. Vooral het voorwoord is interessant. Met het vertaalprogramma van google is de tekst snel in begrijpelijk Nederlands te vertalen.
Een grootse en fascinerende (sleutel)roman, en eigenlijk een roman in een roman, gezien het verhaal over Pontius Pilatus. Er lag toen ik het las wel een blocnote naast voor de aantekeningen (wie is wie) en sommige passages bleven duister (Wikipedia bestond nog niet). Onlangs verscheen gelukkig het boek ‘Alles wat u wilde weten over De meester en Margarita’ van Jan Vanhellemont. Ook zijn website masterandmargarita.eu is een (viertalige) weldaad voor de lezer die zich wil informeren. Dank voor het opnieuw in herinnering brengen. Ik trek het meesterwerk weer uit de kast.
PS Merci, heer Lendering, voor dit initiatief. Veel fijne tips langs zien komen.