Je wordt wakker en kijkt even op je telefoon of de wereld nog bestaat. En jawel hoor. Er verbetert niks. Zo was er het artikel waarvan u de kop hierboven ziet. Vrouw doet vondst. Dat is die beroemde vrouw die we ook kennen van “vrouw benoemd als minister”, “vrouw commandeert luchtmobiele brigade” en “vrouw CEO bij groot bedrijf”. Die vrouw heeft het er maar druk mee. En dan doet ze nog archeologische ontdekkingen ook.
Nu kan ik me heus wel voorstellen dat het soms relevant is dat deze of gene vrouw ergens een glazen plafond breekt. Zo heeft Nederland nog geen vrouwelijke premier gehad. In de archeologie is het echter misleidend te benadrukken dat iemand een vrouw is. Archeologie is een wetenschap en in de wetenschap streven ze naar conclusies die zo waar mogelijk zijn, ongeacht wie ze trekt – ongeacht godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of wat dan ook.
Dan punt twee. Het gevonden Romeinse reliëf is 20.000 dollar waard. In Nederland zou dit een schending zijn van de ethische code, die expliciet voorschrijft dat archeologen “zich onthouden activiteiten die de commerciële waarde verhogen of de handel stimuleren in archeologisch materiaal”. Het is natuurlijk geen toeval dat we toch een prijs vernemen, aangezien het onderliggende persbericht naar buiten is gebracht door een veilinghuis.
Punt drie. Het frame “X doet archeologische vondst” is sleets. Meestal is X een kind, een student, een wandelaar – kortom geen professionele oudheidkundige. Zo iemand neemt dan zijn of haar verantwoordelijkheid en werkt mee met de archeologische dienst. Sympathiek frame, daar niet van, maar het begint wat sleets te worden en is inmiddels contraproductief. Mensen lezen de kop, denken te weten wat er staat en lezen niet meer verder.
U merkt met dit laatste punt dat mijn kritiek breder is dan alleen een internet-stukje. Het gaat namelijk elke archeoloog, elke oudheidkundige aan. Het is niet ver van eigen huis, het is niet een obscure website, het is niet slechts de “mensen”-rubriek. We lijden allemaal onder de onjuiste beeldvorming. We hebben echt een probleem doordat we onszelf niet goed uitleggen.
Hoe het moet? Dat is niet moeilijk. Tussen het frame van “blije wetenschap” en het frame van “wetenschap als het ultieme kwaad” ligt het simpele “toon de puzzel”. Archeologie is een wetenschap, wetenschap is het testen van theorieën. Als wetenschapsjournalisten kunnen uitleggen dat een bepaald experiment in de deeltjesfysica dient om het standaardmodel te testen, kan dat ook voor de oudheidkunde. Ik zie geen reden waarom archeologen en andere oudheidkundigen het niet gewoon ook goed kunnen doen.
Archeologie? Sorry, maar waar heb je t over??
Dit gaat over een vrouw (ze zal niet met naam in de krant hebben gewild.. categorie “man op zebrapad aangereden”, dus) die besloot een steen in haar tuin eens een keertje om te draaien.
Zie de reactie op Charles van den Broek hieronder: mensen herkennen dit als archeologie.
En terecht, want archeologen doen zelf ook veel – en dat doen ze goed! – om te tonen dat archeologie meer is dan alleen maar spitten in de bodem en beter is op te vatten als erfgoedbeheer. Dus degene die me attendeerde op dit stuk, had gelijk.
Allemaal goed en wel, maar ik zie hier helemaal geen archeologen of oudheidkundigen aan het woord, maar een journalist die van twee feitjes (vondst- waarde) een stukje voor zijn blad maakt. Er was ook geenszins sprake van een puzzel, want het stuk steen werd toevallig ontdekt. Wat zouden archeologen dan in dit verband moeten uitleggen? Hier is, kortom, dus helemaal niet sprake van misinformatie door wetenschappers. Eerder vermoed ik dat je een aanleiding zocht om ten overstaan van je lezers weer eens van je blijkbaar nogal hoog opgelopen frustratie te getuigen…
Kwaad ben ik zeker, maar ik zocht geen aanleiding. Ik reageer gewoon op een mailtje dat ik vanmorgen kreeg; dat had je misschien ook kunnen vermoeden, aangezien “People” niet echt het medium is waar ik doorgaans op reageer.
De strekking van het mailtje was dat de archeologie weer eens verkeerd in de media kwam. Dat is een terechte constatering en dat is een reden om terug te schrijven.
We kunnen namelijk niet blijven doen alsof er niets aan de hand is met de beeldvorming over het verleden. Bedenk dat inmiddels belangengroepen bepalen wat in de geschiedeniscanon komt. Ons erfgoed, of het nu Israël of Engeland of Nederland is, ligt onder vuur. En we zullen er veel, veel feller op moeten reageren als we iets willen redden.
Dit moet ingelijst hangen in de kantine van elk archeologisch bedrijf.
Dat gaat misschien ook wat ver. Maar het zou fijn zijn als persberichten over erfgoed niet werden behandeld door de algemene redacties maar door de wetenschapsredacties.
Zo langzamerhand valt er heel wat te zeggen voor CK’s voorstel.
Wat jouw wens betreft – zolang berichtgeving als deze beter verkoopt zullen algemene redacties er verantwoordelijk voor blijven en niet wetenschapsredacties. Bovendien is de trend juist bij de laatste begonnen, als de Volkskrant van de jaren 1990 representatief is. In die krant is Francisco van Jole ermee begonnen, voor mij destijds reden me na 20 jaar van die krant af te keren.
Het zal toch echt van de professionals moeten komen; aanleiding voor mij om Grondslagen weer eens flink te prijzen. Bij deze.
Toch is ‘met een experiment aantonen dat het standaardmodel werkt’ niet het laten zien van de puzzel. Het zegt namelijk niets over het waarom. Ik ben het wel eens met je punt, maar deze vergelijking ging niet op naar mijn idee.
Dat komt doordat u hetzij een vaag hetzij een onjuist idee hebt van de rol die “waarom” in de wetenschap speelt. De oorzaak ligt wellicht in het doeldenken, dat in het westerse denken zo’n prominente rol speelt.
In wetenschap betekent “waarom” hooguit “hoe komt het dat …”. Dat is in het algemeen de puzzel waar JonaL het over heeft en de experimenten mbt het standaardmodel gaan daar volledig over. In die zin gaat de vergelijking wel op.
Vergelijk een onderwerp waar minstens een kwart van de Nederlandse bevolking zich druk over maakt: “waarom is er zo’n verscheidenheid aan biologische soorten op onze Aarde?” Creationisten menen dat elk antwoord hierop, juist ook wetenschappelijke, een doel moet bevatten, liefst religieus. “Evolutie is doelloos”, met vele variaties, is een veel voorkomend bezwaar. Evolutiebiologen beperken zich tot antwoorden als “dat komt door natuurlijke selectie”.
Ik denk dat Jona de puzzel wil laten zien om uit te leggen welk probleem onderzocht/opgelost moet worden. Het simpelweg bevestigen van een bestaande theorie is daarbij niet zo interessant omdat het niets nieuws brengt. Het doel van wetenschap is niet om voor de zoveelste keer uit te leggen dat kwantummechanica waanzinnig accuraat is. Dat is niet onbelangrijk, maar het voegt niets toe aan het begrijpen en het maakt daarnaast ook geen interessante nieuwe probleemstellingen. En daar draait wetenschap om. Een analogie met archeologie is: we vinden de archeologische resten van een ’tribe’. Dit is een bevestiging van het processuele model van tribes-states etc. We leren niets nieuws en weten ook niet veel meer over het model. Dit is niet interessant en laat de daadwerkelijke puzzel ook niet zien. Overigens heb ik het liever over probleemsituaties en probleemstellingen dan ‘puzzels’, vanwege de onfortuinlijke verbintenis met de heer Kuhn.
Ik ken een nog veel mooier voorbeeld: je hebt een model voor een elementair deeltje. Dan eis je een invariantie van dat model. Dat is niet het geval, en dus voeg je iets aan het model toe zodat het nu wel die invariantie heeft. En wat je er aan toegevoegd hebt ziet er dan uit als een koppeling met een veld, dat is dan een “ijkveld” ofwel gauge field. En die invariantie moet dan een locale zijn, dat lever een “groep” op. En rotaties in 3D zijn niet commutatief, ofwel non-abelian. Dus dan heb je een non-abelian gauge field theory. Zeer mysterieus, maar het werkt wel.
https://en.wikipedia.org/wiki/Gauge_theory , dus “In physics, a gauge theory is a type of field theory in which the Lagrangian does not change (is invariant) under local transformations from certain Lie groups.” Geinig, niet?
Nou ja, wat moeten we dan? Persoon vindt iets? Of: er is een vondst gedaan? Je moet iets verzinnen om boven je artikel te zetten. Als je de aandacht niet weet te trekken, gaan mensen sowieso niet lezen.
De kop moet zijn: “Romeinse steen ontdekt uit 2e eeuw” Niks over de waarde, niks over het geslacht van de ontdekker. Gewoon feitelijk verslag doen.
Nou, lekker interessant “Romeinse steen ontdekt uit 2e eeuw”. Hiermee trek je echt geen ‘volle zalen’. Het mag dan wat populistisch overkomen maar “Vrouw doet vondst van 20.000 dollar” trekt wel de aandacht; zeker als je een breder publiek wilt informeren.
Persberichten van veilinghuizen zijn gewoon geen nieuws, lijkt me, en in dit geval, met een bericht dat een verkeerd beeld geeft van erfgoed, is het zelfs schadelijk om erover te schrijven.
‘Toon de puzzel’ is inderdaad zoveel interessanter. Ik genoot recent van Tim Bellens’ ‘Antwerpen, een archeologische kijk op het ontstaan van de stad’ en ‘Antwerpen, Romeinse stad?’ (red. Jan M.F. Van Reeth). Vooral leuk om ze te vergelijken. Bellens kijkt als archeoloog. Het andere boekje heeft een archeologisch (Guido Cuyt) en taalkundig (Alfred Michiels) deel, naast bijdragen over de Brabo-legende en Johannes Goropius Becanus.
Bellens benadert het vraagstuk enkel archeologisch,maar toont wel de puzzel en legt uit hoe een vondst tot verschillende interpretaties kan leiden. In dat verhaal ook plaats voor de toevallige omstandigheden van een vondst. Op 5 februari 1997 lekte een pompinstallatie van een bouwkraan op de Koraalberg. Zo komt een schedel aan het licht op een plek die historisch niet bekend stond als begraafplaats. Datering in de 9de eeuw levert de eigenaar van de schedel de bijnaam ‘de oudste Antwerpenaar’ op.
“Hoe een vondst tot verschillende interpretaties kan leiden”. Ja, dus een correlatie is niet hetzelfde als causatie. Dat zie je tegenwoordig continu: er is een statistische correlatie en meteen is het: zie je wel, dat is dus de oorzaak! Vooral politici hebben daar een handje van, en vooral als er een mogelijke interpretatie is die in het politieke straatje past.
Zie voor het overdrijven bij een andere archeologische ontdekking het artikel van Melle Meijer in de Volkskrant van vandaag, in de wetenschapsbijlage. Zo hoor je het ook eens van ander.
Niet helemaal, want Jona komt ook aan het woord in dit artikel. Maar goed, hier is ie:
https://www.volkskrant.nl/cs-b6ef8841