Je verwacht het niet: opnieuw blijken uit Oxford verdwenen papyri in New York te zijn. U leest er hier meer over. Hieronder is een overzicht van de stand van zaken waar de dagelijkse lezers van deze blog weinig nieuws in zullen vinden.

Achtergrond

In 1896 begonnen de Britse oudheidkundigen Bernard Grenfell (1870-1926) en Arthur Hunt (1871-1934) met de opgraving van Oxyrhynchos, een antiek stadje aan een wetering langs de Nijl. Ze deden dit met het expliciete doel antieke teksten in situ te vinden. Zolang oudheidkundigen niet wisten waar een tekst vandaan kwam, konden ze namelijk ook niet weten of die echt was. Dat is sindsdien niet veranderd; papyri zijn simpel te vervalsen en ook met koolstofdateringen en spectrometrie is niet vast te stellen dat zo’n snipper een authentieke tekst bevat. Na een jaar of tien hadden Grenfell en Hunt ongeveer een half miljoen snippers, die worden beheerd door de Egypt Exploration Society (EES) in Oxford. In de afgelopen eeuw zijn ruim 5000 fragmenten uitgegeven.

Vernietigde data

Begin 2012 claimde de Amerikaanse onderzoeker Daniel Wallace dat er een fragment was van het Marcusevangelie dat dateerde uit het laatste kwart van de eerste eeuw. Dat het echt was, stond vast omdat het afkomstig was uit een mummiekartonnage, een van papier-maché gemaakte borstplaat of dodenmasker (zie plaatje). De bekendmaking was om twee redenen schokkend.

1. Er zijn genoeg onuitgegeven papyri – enig hoofdrekenwerk leert u hoeveel er alleen al in Oxford valt te doen – dus het is niet nodig er kartonnages voor te slopen.
2. Vanaf het begin van de eerste eeuw na Chr. werden mummiekartonnages vervangen door de Fayyum-portretten. Als er werkelijk een laat-eerste-eeuwse papyrus was gevonden in een kartonnage, was er bewijs vernietigd dat ergens in Egypte mensen hadden gewoond die een elders opgegeven grafritueel hadden voortgezet. Een archaic survival, om een jargonterm te gebruiken, ofwel een gebruik uit een oudere cultuurperiode dat ergens heeft overleefd.

De situatie werd verder gecompliceerd toen twee jaar later de Sapfo-fragmenten opdoken. Dit keer geschreven in de derde eeuw na Chr. en opnieuw – zo claimde ontdekker Dirk Obbink – afkomstig uit een kartonnage. Wéér een aanwijzing voor het bestaan van een plaats waar een oud grafritueel was voortgezet. En dit keer niet gedurende drie generaties maar drie eeuwen. Van je collega’s moet je het maar hebben als egyptoloog. Nieuwtestamentici en classici vernietigen gewoon je data.

Wetenschappelijke gegoochel

Van de Sapfo-fragmenten was meteen duidelijk dat Obbink de waarheid niet sprak. De officiële publicaties zeggen nu dat ze afkomstig zijn uit een boekband van papier-maché, maar het staat vast dat ook dat onwaar is. Er circuleren foto’s die suggereren dat ze in feite afkomstig zijn van een illegale opgraving, wat ook niets zegt omdat een vervalser zo’n foto toevoegt aan z’n werkstuk om de aandacht af te leiden. Omdat het laboratoriumonderzoek (waarmee echtheid weliswaar niet valt te bewijzen maar waarmee wel een slechte vervalsing valt te herkennen) ondeugdelijk is gepubliceerd, is denkbaar dat degene die deze fragmenten beheerde, het niet op onderzoek durfde laten aankomen en een vermoeden had dat ze vals konden zijn. We weten het niet.

Terwijl Sapfo dus een zeer onduidelijke status had en Obbink geen klare wijn schonk over de herkomst, kreeg de andere tekst, Eerste-eeuwse-Marcus, almaar geen officiële publicatie. De verdenking ontstond dat het fragment niet zo oud was als gedacht. In 2018 kwam de aap uit de mouw toen het fragment werd gepubliceerd in deel 83 van The Oxyrhynchus Papyri. Het staat nu bekend als P.Oxy. 83.5345, dateert uit de tweede of derde eeuw en is dus niet afkomstig uit een kartonnage. Volgens een verklaring van de geleerde die het bestaan van het Marcusfragment had gemeld, Wallace, was hij om de tuin geleid door dezelfde Obbink die ook de Sapfo-papyri had ontdekt.

De twee verhalen over de sloop van kartonnages waren  afleidingsmanoeuvres geweest. Vergelijk het met een goochelaar die je met opvallend vuurwerk op de show afleidt van wat hij feitelijk doet. Terwijl iedereen verontwaardigd sprak over de vernietiging van mummiekartonnages, verzuimde iedereen te onderzoeken of de fragmenten wel door dit wetenschappelijk vandalisme waren bemachtigd.

[Wordt vervolgd. Als u meer wil weten over vervalsingen, lees dan mijn boekje Bedrieglijk echt.]