Herodotos schreef niet voor ons en selecteert zijn informatie, zo heb ik betoogd in dit, dat en dat stukje, om iets duidelijk te maken aan zijn tijdgenoten. Vragen die voor ons relevant zijn, waren dat voor hem niet en één zo’n vraag is wat er nou precies is gebeurd bij Thermopylai. Zoveel is zeker: de plek was bezet door een paar duizend Grieken, de Perzen wisten het bewaakte bergpad om Thermopylai te forceren en honderden Grieken kwamen in de eindstrijd om het leven.
Herodotos heeft in woorden een monument opgericht voor de gevallenen. Die worden vergeleken met homerische helden, inclusief strijd om het lichaam van koning Leonidas. Het eerbewijs is altogether fitting and proper, maar geen geschiedenis. Wij willen weten waarom Leonidas Thermopylai verdedigde en waarom hij zich niet terugtrok. Op de eerste vraag geeft Herodotos geen duidelijk antwoord – het interesseert hem niet voldoende – en over de tweede lijkt hij zichzelf tegen te spreken.
Zelfopoffering
Eerst maar even dit: Herodotos vertelt duidelijk dat de Grieken, toen ze begrepen dat de Perzen over het bergpad waren doorgebroken en hen dreigden te omsingelen, begonnen aan de terugtocht. Hij kent twee tradities. Volgens de ene lieten Leonidas’ manschappen hem in de steek, volgens de andere stuurde hij ze weg. Of dit werkelijk een tegenspraak is, staat te bezien, want het kan heel goed allebei waar zijn. Ik voor mij zou denken dat Leonidas de mannen wegstuurde, met zijn Spartanen de aftocht zou dekken en dus als laatste zou vertrekken, en dat de val te vroeg dichtklapte. Vervolgens kunnen er tradities zijn ontstaan over Grieken die hun commandant in de steek hadden gelaten. De tegenstelling is misschien slechts schijn.
Relevant is nu dat Herodotos wél een tegenspraak ervoer en een argument noemt waarom hij denkt dat Leonidas zijn mannen wegstuurde. Hij laat hierbij merken dat dit slechts zijn persoonlijke voorkeur is, want dat is de betekenis die het door hem gebruikte Griekse woord, gnomè, in zijn geschiedwerk meestal heeft. Hij baseert dat persoonlijke oordeel op een orakelspreuk die Leonidas zou hebben gekend. Daarin zou hebben gestaan dat de “afstammelingen van Perseus” onweerstaanbaar zouden zijn tot óf de ondergang van Sparta óf de dood van een Spartaanse koning. De Spartaanse koning zou, met deze spreuk in gedachten, zelfopoffering hebben gekozen.
Zelfopoffering, waartoe?
In de antieke literatuur kloppen voorspellingen altijd en misschien circuleerde de door Herodotos geciteerde orakeltekst inderdaad, aangezien ze goed toepasbaar is op Sparta’s oorlog tegen de koningen van Argos, die volgens de Griekse verhalen afstamden van Perseus. Zulke zelfopofferingen kwamen voor in de Griekse sagen – Kodros, Menoikeus – en ook in werkelijkheid, dus problematisch is deze devotio niet.
Dat werd het wel in de achttiende eeuw. Zeg maar na Winckelmann. Die verlichte, geniale Grieken konden natuurlijk niet zoiets irrationeels hebben gedaan als een magisch ritueel. Er moest een verhevener gedachte zijn – en natuurlijk had Leonidas zich opgeofferd voor de vrijheid van Griekenland. In het toneelstuk Les Thermopyles van de Fransman Charles Henri d’Estaing uit 1791 strijden de Spartaanse citoyens voor een vrijheid die was verzekerd door de wet, die op zijn beurt weer was verzekerd door een koning die viel onder diezelfde wet. Een mooi pleidooi voor de eerste constitutie van het revolutionaire Frankrijk.
Klinkklare wetenschap
Helaas zijn mensen het als geschiedenis gaan beschouwen dat Leonidas zich opofferde voor de vrijheid. Denk aan films als The Three Hundred Spartans (Amerikaanse propaganda uit de Koude Oorlog) en stripalbums als 300 van Frank Miller. Het is ook de strekking van een boek van de Britse classicus Paul Cartledge, die de Spartaanse operatie bij Thermopylai werkelijk als opoffering typeert, hoewel hij toch moet hebben bedacht dat het dan niet nodig was om het bergpad te bewaken. Ook is het wat overdreven een paar honderd man mee te nemen naar het Huis van Hades als één gedode koning volstond.
En o ja: Herodotos beweert dus niet eens dat Leonidas wilde sneuvelen voor de vrijheid. Hij beweert alleen dat het zijn persoonlijke mening is dat de koning zijn stad wilde redden en zich dood vocht omwille van een orakelspreuk. Maar dat Leonidas iets met vrijheid wou, is desondanks een even ingeburgerd als pseudowetenschappelijk idee.
[Wordt vervolgd. Meer over deze materie in mijn boek Xerxes in Griekenland.]
“….. strijden de Spartaanse citoyens voor een vrijheid …..” (uit 1781).
Lekker Verlicht om protofascistische slavenhouders tot vrijheidsstrijders uit te roepen. Jawel, met deze Godwin bega ik dezelfde fout als d’Estaing; als hij dat mag mag ik dat ook, vooral omdat ik mijn tong in mijn wang heb. Mijn punt is natuurlijk dat de combinatie Leonidas en vrijheid 240 jaar geleden al idioot was en nu nog veel idioter.
dat had ik ook zo bedacht. En dan die vrijheidslievende Atheners. Daar zouden de Thesproten van hebben kunnen meepraten, als ze niet door de Atheners vermoord waren.
https://www.theguardian.com/us-news/2021/may/12/we-must-speak-the-truth-liz-cheney-defiant-ahead-of-ouster-from-top-republican-job
Must we speak the truth?
De slag bij Thermopylai is natuurlijk te mooi om te laten liggen.
Actueel: wat is de waarheid?
https://www.folia.nl/actueel/145625/hoogleraar-sarah-de-lange-doelwit-extreemrechts-het-was-zo-stressvol
De Lange is hoogleraar politicologie.
“Op een bepaalde manier was ze voorbereid. Het narratief van het verhaal kon ze uittekenen: haar onderzoek naar rechtsradicalisme en extreemrechts zou worden gekoppeld aan haar leerstoel, die wordt betaald door de Wiardi Beckman Stichting. Die stichting is het wetenschappelijk bureau voor de sociaaldemocratie en gelieerd aan de Partij van de Arbeid. ‘Terwijl er geen sprake is van directe beïnvloeding,’ benadrukt De Lange. ‘Er is een onafhankelijk curatorium dat toezicht houdt op de leerstoel, er is een leeropdracht, en het belangrijkste: al mijn onderzoek doe ik volgens academische standaarden.’”
Helaas staat er niet bij wat die academische standaarden zijn.
Omdat dit een heel modern thema is:
https://tpook.nl/2021/05/10/worden-straks-eveneens-de-thora-de-bijbel-en-de-koran-gecanceld-daarin-staan-ook-kwetsende-passages/
Wat willen we wel horen en wat niet? Heeft allemaal niets met wetenschap te maken. Ik vraag mij af of de mensen achter WOinActie wel begrijpen wat er aan de gang is.
Ik vind die woke figuren ook een stel flapdrollen, maar wat heeft dit alles met Herodotos te maken?
Biography
Sarah L. de Lange is Professor by special appointment at the Department of Political Science at the University of Amsterdam. Since 2016 she holds the Dr. J.M. Den Uyl chair, a chair established by by the Wiardi Beckman Foundation.
Sarah L. de Lange is is currently working on a project funded by the NWO entitled ‘Generational differences in determinants of party choice’. The project examines how the mechanisms that explain voting behaviour differ between younger and older generations. She supervises five PhD students: Laura Mulder, Linet Durmuşoğlu, Nick Martin, Thomas Jocker, and Twan Huijsmans. She has previously worked on three large-scale research projects: Sub-National Context and Radical Right Support in Europe funded by a ORA grant, Conflict in Five European Systems: The Role of Citizens, the Media, and Parties in the Politicisation of Immigration and European Integration funded by a Conflict & Security grant of the NWO and Newly Governing Parties: Success or Failure?, funded by a Veni grant of the NWO.
Sarah L. de Lange has been a Jean Monnet Fellow in the Robert Schuman Centre for Advanced Research at the European University Institute and a visiting scholar at the Goethe University. She holds a PhD from the University of Antwerp, Belgium. Her dissertation, entitled From Pariah to Power: Explanations for the Government Participation of Radical Right-Wing Populist Parties in West European Parliamentary Democracies , was supervised by Cas Mudde and was nominated for the thesis award of the Dutch Political Science Association (NKWP), in 2009.
Her main research interests concern parties, party families, and party systems. Her work is broad in geographical scope and examines party politics in a range of East and West European countries. Her publications have appeared in Acta Politica, Communist and Post-Communist Studies, Comparative European Politics, Electoral Studies, Ethical Perspectives, European Political Studies, Government and Opposition, the Journal of Common Market Studies, the Journal of Ethnic and Migration Studies, Party Politics, Patterns of Prejudice, Political Studies, Politics and Governance, and West European Politics and a number of edited volumes. Her latest edited volume, entitled Radical Right-Wing Populist Parties in Western Europe: Into the Mainstream? has appeared with Routledge in 2016.
Die standaarden hoeven in Folia niet uitgelegd te worden. Dat is de gedragscode van de VSNU. Die overigens niet perfect wordt nageleefd.
Wat is de waarheid? En hoe bepalen wij die?
Hmm, ik kan mij wel goed voorstellen dat het soort ‘onvrijheid’ dat impliciet zou zijn aan de nasleep van een Perzische plundering iets was dat Leonidas wilde voorkomen…
Wij kunnen ons van alles voorstellen, maar …
Precies! Dat is nu exact wat mensen bijzonder maakt.
Beste meneer Van Staveren wat voor punt wilt u maken met die Sarah L.. de Lange en wat voor verband is er met de Perzische Oorlogen, Thermopylae, Leonidas?
Beste meneer Spaans, zoals ik zei: hoe bepalen we wat de meest geloofwaardige conclusie is uit de data voor zover die beschikbaar zijn? Die vraag speelt ook in de politicologie een rol. Het viel mij op dat de Lange verwijst naar “academische standaarden”, dan vraag ik mij wel af wat die standaarden zijn. De Lange wordt op de “vizier op links” website genoemd omdat ze de den Uyl leerstoel bezet en zich met extreem rechts bezig houdt, dan is die associatie al genoeg om haar aan te vallen.
Ik begrijp het nog steeds niet, maar die vizier lui lijken sowieso niets met academische standaarden te hebben.
“Dialoog’ tussen tussen functioneel oostindisch dove stromingen. (is dit acceptabel Nederlands?).
Als u de Lange oost-Indisch doof noemt, dan begrijpt u het wel …
De combinatie Leonidas en vrijheid is alleen onzinnig als je het begrip voor hem gaat invullen, zoals dus d’Estaing deed. Het begrip heeft zoveel verschillende betekenissen, zelfs voor mensen die een tijdsgewricht en een cultuur delen. De één zou graag vrij zijn van de angst om covid op te lopen, de ander wil de vrijheid om zonder mondmasker op een terras te zitten.
Ik vind het niet gek om te stellen dat Leonidas bereid was voor vrijheid te sneuvelen, zolang we verklaren wat dat voor hem betekend kan hebben. Geen van de pot gerukte ideeën over democratie, afschaffing van de slavernij, laat staan vrouwenrechten. Wel een afwijzen van de heerschappij van de Perzische koning, niet onderworpen willen zijn aan eisen als tribuut betalen of troepen leveren. En het onvervreemdbare recht om autonoom te bepalen waarmee zijn pralines gevuld worden.
Eens, alhoewel het invullen van een motief ook een instructieve exercitie kan zijn. Zolang men het maar niet als objectieve waarheid poneert.
@DirkZ: De slaven en de heloten die van de Spartaanse “vrijheid” mochten genieten zouden ongetwijfeld uw commentaar met instemming hebben gelezen.
{/sarcasme}
Leonidas offerde zich niet op voor vrijheid, maar voor de machtspositie van zijn naasten. Dat kan men bewonderenswaardig vinden of niet, daar laat ik me niet over uit.
Spartaanse vrijheid is net zoiets als droog water – erger nog, het is een strik om een pak dampende uitwerpselen. Of een praline gevuld met zwavelzuur – nee, het onvervreemdbare recht om autonoom te bepalen dat u die praline daarmee wilt vullen en verkopen als lekkernij.
Niet dat het in andere Griekse stadstaten veel beter was gesteld.
Ik ben het met je eens, hoor, Frank. Wat Leonidas verstond onder vrijheid vertoont in onze ogen heel wat gebreken. Maar dat neemt niet weg dat vrijheid zijn motivator kan geweest zijn. Voor Thermopylai vraagt Xerxes de voormalige Spartaanse koning Damaratos om inlichtingen. Er ontspint zich een amusant gesprek waarin Damaratos Xerxes er verschillende keren op wijst dat die hem zelf om de waarheid heeft gevraagd. Xerxes in al zijn hubris vervalt in een denigrerende rekenoefening waarin hij de militaire wisselkoers Spartanen-Perzen probeert vast te stellen, Damaratos wuift dit weg als irrelevant. Wat wel van tel is, is dat de Grieken nooit tyrannie zullen aanvaarden. Ook in het gesprek tussen Xerxes en Spartaanse gezanten is dit duidelijk. Ze weigeren zich te onderwerpen, ze spreken smalend over de Perzische bestuurder Hydarnes als “een knecht”, ze vertikken het om voor Xerxes te knielen. Aan Hydarnes verklaren ze dat ze de vrijheid desnoods met hand en tand zullen verdedigen, wat Herodotos ze bij Thermopylai ook laat doen. In de vertaling van Hein Van Dolen vind je dezelfde woordkeuze in beide scènes (“met hand en tand”). In de originele tekst hebben de gezanten het over vechten met bijlen in plaats van speren, maar bij de beschrijving van de strijd zelf zijn het inderdaad “hand en tand”.
Als Herodotos dat zo uitdrukkelijk in die beide gesprekken naar voren brengt, is duidelijk dat men al in zijn tijd geloofde dat de Grieken ten strijde trokken voor vrijheid. Nogmaals, dat betekent voor hen heel wat anders dan voor ons en zij zullen geen tegenspraak hebben ervaren met het feit dat ze heloten en slaven uitbuitten, net zoals Brutus er geen graten in zag een munt te slaan met “libertas” terwijl hij slaven hield en Salamis had afgeperst met een lening tegen de illegale rente van 48% (enkele notabelen stierven de hongerdood toen ze door een handlanger van Brutus gegijzeld werden).
Nu over de reden waarom Leonidas zich dood vocht en zich niet terugtrok. Ook nadat de Grieken te horen kregen dat de Perzen over de bergen trokken, was daar immers nog tijd voor. In het gesprek met Xerxes wijst Damaratos er al op dat Spartanen niet zullen wijken: het is sterven of overwinnen. Eer speelt een grote rol. Zie ook hoe het de twee Spartanen vergaat die met een oogontsteking de strijd dreigen te missen. De één kiest bijna blind voor de dood, de ander ontsnapt en draagt deze schande tot hij zich bij Plataia rehabiliteert. Moeilijk voor ons om ons in te leven: vrijheid vullen we veel ruimer in dan Leonidas, voor eer halen we onze schouders op. In acht nemend dat die begrippen voor ons iets anders betekenen dan voor Leonidas: hij is naar Thermopylae getrokken voor de vrijheid, hij is er gebleven voor de eer. Dat laatste is ook het beeld dat uit de door Herodotos vermelde grafschriften blijkt.
Mijn excuses voor de lange post, maar het is moeilijk om niet enthousiast te worden van Herodotos. De vertaling van Hein Van Dolen is een gekoesterd boek in mijn bibliotheek.
Het is krek zo.