De Griekse onderzoeker Herodotos van Halikarnassos is een subtiele auteur. Over Babylon zegt hij bijvoorbeeld dat mensen die er niet zijn geweest, wel niet zullen geloven wat hij vertelt, daarmee suggererend dat hij er wel is geweest. Hij schrijft ook ergens dat in zijn tijd een bepaald standbeeld er nog was, waarmee hij hetzelfde insinueert. In de achttiende eeuw vermoedde Edward Gibbon al dat Herodotos’ beschrijving van de culturele hoofdstad van het oude Nabije Oosten onmogelijk correct kon zijn. De opgravingen en de uitgave van tienduizenden kleitabletten hebben dat vermoeden bevestigd. Herodotos geeft onjuiste informatie te goeder trouw door – het is ook voor Egypte en de Skythen vastgesteld – maar hij suggereert wel dat hij het allemaal zelf heeft gezien.
Die misleidende autoriteitsclaim maakt Herodotos kwetsbaar voor het verwijt een leugenaar te zijn. Maar dat is nu net de verkeerde manier om ernaar te kijken. De vraag naar de juistheid van zijn informatie (hij doet zijn best) is een andere dan die naar de oprechtheid van zijn zelfpresentatie (misleidend). Ik had gehoopt dat dit onderscheid inmiddels wel bekend zou zijn bij degenen die zich professioneel bezighouden met de vader van de journalistiek, maar dat bleek weer eens te optimistisch. “Herodotus lied about famous Greek battle against Carthage, new study finds”, lezen we hier. Het verouderde frame wordt weer afgestoft. En dat terwijl het onderzoek in kwestie gewoon interessant is.
Himera
In 480 v.Chr. viel Xerxes Griekenland binnen en tegelijkertijd intervenieerden de Karthagers op Sicilië. De alleenheerser van Akragas, Theron, had Himera veroverd, wat betekende dat hij een corridor bezat van Zuid- naar Noord-Sicilië en de Karthagers in het westen kon afsnijden van de rest van het eiland. Waarop de Karthaagse bevelhebber Hamilkar besloot Himera te veroveren en te geven aan de rechtmatige heerser Terillos. Waarop Theron de hulp inriep van de alleenheerser van Syracuse, Gelon. Waarop die inderdaad mobiliseerde. Waarop de Karthagers versterkingen vroegen in Selinous. Waarop Gelon, toen hij het Karthaagse kamp bij Himera naderde, pretendeerde uit Selinous te komen. Waarop de Karthagers hun “bondgenoot” binnenlieten. Waarop Gelon de zege behaalde.
Het beste verslag van deze gebeurtenissen is dat van Diodoros van Sicilië. Herodotos vertelt er ook over, maar dit deel van zijn Historiën is een erkend rommeltje. Een simpel voorbeeld is dat Herodotos het verslag presenteert in een toespraak die Gelon in de zomer van 480 zou hebben gehouden over gebeurtenissen in het nabije verleden. Even verderop geeft Herodotos (correct) aan dat de slag bij Himera plaatsvond in 480. Het betoog is dus chronologisch inconsistent.
Herodotos geeft, zoals wel vaker, informatie door waarvan een deel bij nader inzien onbetrouwbaar is. Dat maakt hem niet tot een leugenaar maar tot iemand die verkeerd is geïnformeerd. Geen mens die dit betwijfelt. Dacht ik dan.
Isotopenonderzoek
In 2008 ontdekten Italiaanse archeologen een massagraf dat bij dit gevecht hoorde. Van eenenvijftig soldaten die in 480 om het leven waren gekomen, leende het glazuur van de tanden zich voor isotopenonderzoek en het bleek dat niet alle soldaten afkomstig waren van Sicilië.
Zoals gezegd: het onderzoek is gewoon interessant. De pointe van de DNA-revolutie is immers de ontdekking dat mensen destijds mobieler waren dan aangenomen. De onderzoekers houden het er nu op dat de soldaten huurlingen waren, afkomstig van elders en er is geen reden waarom dat niet zo zou zijn. In de Griekse legers op Sicilië dienden ook Campaniërs, Etrusken, Galliërs Iberiërs en Kretenzers. Maar een grote stad als Syracuse had sowieso een wisselende bevolking; er kwamen nogal eens mensen aan uit Korinthe, weten we. Het is dus niet nodig aan te nemen dat het huurlingen waren, al kan het best.
Loog Herodotos?
Dat de tweeënvijftig doden niet van Sicilië kwamen, wordt in het wetenschappelijke artikel gepresenteerd als iets heel bijzonders en dat is het dus niet. Dat Herodotos niet vermeldt dat in het leger van Gelon van Syracuse ook niet-Sicilianen dienden, is ook al zo bijzonder niet: hij was sowieso inconsistent geïnformeerd en los daarvan was het eigenlijk niet vermeldenswaard.
De constatering dat Herodotos loog is in het wetenschappelijke artikel niet te vinden, maar wel in het stuk waarvan ik hierboven de titel citeerde. Een van de onderzoeksters meent Herodotos alles structureerde rond de tegenstelling tussen Grieken en barbaren.
I do think the ancient Greek historians had an interest in keeping the armies fully Greek … The Greeks were obsessed with being Greek.
Grieken, barbaren en medemensen
Behalve natuurlijk dat de tegenstelling tussen Grieken en barbaren in de Oudheid geen dichotomie was. Het was iets gradueels, zeker bij Herodotos, die bijvoorbeeld vertelt hoe je, als je reist van de Grieken via de graanverbouwende Skythen naar andere Skythen en nog verder, je in steeds vreemdere contreien komt. Dit is geen auteur die “de Griek” tegenover “de barbaar” stelt.
Ik vestig de aandacht nog een op het boek van Erich Gruen, waarover ik het onlangs had. Hij toont hoe men in de Oudheid “de Ander” soms als tegenpool beschouwde maar tevens als medemens. Voor Herodotos, die ook deze charmante anekdote doorgaf, zijn de dwarsverbanden net zo relevant als de tegenstellingen. Dat hij geobsedeerd zou zijn met Griek-zijn, is veel te simplistisch.
“Grieken, barbaren en medemensen”
De heer Knepper had me gister al overtuigd hoor, maar evengoed bedankt.
De schrijfster van dat stukje, LauraG, heeft Engelse literatuur en psychologie gestudeerd. Me dunkt dat ze beter zou moeten weten dan gemakzuchtig iemand van liegen te beschuldigen. Heeft zij zich nooit oprecht vergist en daardoor onwaarheden verkondigd? Ik wel en ik ben al lang de tel kwijt hoe vaak.
Het zal dus wel weer sensatiezucht zijn en dus heb ik alweer genoeg van die website.
Sorry, maar ik begrijp niet – in ieder geval niet uit dit stukje – waarom de bewering “Herodotus was verkeerd geïnformeerd” meer waarde heeft dan “Herodotus loog”?
Beide zijn toch onbewijsbare conjecturen?
In aanvulling op DirkZ hier beneden:
https://en.wikipedia.org/wiki/Principle_of_charity
Liegen is een zwaardere beschuldiging dan vergissen. Liegen veronderstelt opzet en doel (of zelfs een pathologie). Dus vereist de beschuldiging van liegen een veel zwaardere bewijslast.
Is liegen zwaarder?
Je zou ook – niet geheel onterecht – kunnen beweren dat liegen in het geval van een chroniqueur tenminste een vooropgezet doel, en dus enige intelligentie, inhoudt.
In je eigen stuk (bijv. over de slag bij Himera) duidelijk twee verschillende jaartallen schrijven zonder deze inconsistentie te benoemen, suggereert op zijn minst slordigheid en in het uiterste geval incompetentie.
Dat Herodotos een doel had met zijn schrijfsels lijkt me aannemelijk, maar beweren dat hij slordig of zelfs incompetent was, behoeft toch enige bewijslast, me dunkt!
U vertrouwt op uw eigen logische kwaliteiten.
Ik vertrouw op empirische data.
Want puur met logica kun je letterlijk alles beredeneren. Dus ik haal mijn schouders op.
Empirische data mbt liegen kunt u bij de dichtstbijzijnde faculteit psychologie verkrijgen.
Aan de andere kant heeft u geenszins aangetoond dat “liegen” minder of evenveel aannames vereist dan/als “vergissen” (“slordigheden”, “incompetentie”). U heeft het niet eens geprobeerd. Dat is een belangrijk kenmerk van pseudowetenschap. Dus ik haal alweer mijn schouders op. En omdat ik een leeftijd heb bereikt waarop ik de zin en energie niet meer heb om zulke dingen te bestrijden zal ik uw antwoord niet meer lezen.
Ik wens u veel plezier met uw redenerinkje.
Frank: je hoeft het niet persoonlijk te maken. Je lijkt soms wat op de manier waarop Mr Spock en dr McCoy ruziën.
McCoy: “Spock, you haven’t changed a bit. You’re just as warm and sociable as ever.”
Spock: “Nor have you, doctor, as your continued predilection for irrelevancy demonstrates.”
In een film is het leuk. Hier jaag je mensen weg.
Hij jaagt mij in ieder geval niet weg, hoor Jona 🙂
Maar dat is omdat ik – en andere frequente lezers van dit forum – Frank en zijn fratsen een beetje ken…
Zo gauw hij voelt dat hij ongelijk heeft, gaan de vingers in de oren en schreeuwt hij luid dat hij toch niet meer naar het antwoord luistert. Commentaar leveren en wegrennen.
Maar ondanks zijn – naar eigen zeggen – ver gevorderde leeftijd is het hem echter nog steeds niet gelukt om het toegeven van fouten onder de knie te krijgen 🙂
Onder die ‘andere frequente lezers’ die u noemt, bevind ik me in ieder geval niet.
Ik hou wel van ‘dwarsdenkers’. Maar ik hou niet van mensen afkraken op een manier die je op het schoolplein kunt verwachten.
Sara;
Uw antwoord verwart mij enigszins.
U zegt niet tot de frequente lezers te behoren die Frank’s fratsen kent (bedoelt u daarmee dat u dit forum niet vaak leest, of dat u het forum wèl vaak leest maar niet vind dat FrankB fratsen vertoond?).
Vervolgens zegt u dat u niet houdt van mensen afkraken op een kinderachtige manier…
Maar dat lijkt dan weer tegen mij gericht?
Dus Frank’s jarenlange schofferingen van forum-gebruikers vindt u niet kinderachtig?
Het volledig afwijken van hetgeen door een reageerder beweerd wordt om vervolgens op een verzonnen punt te reageren vindt u niet kinderachtig?
Het continu beweren dat “reageren op mensen zoals u geen zin heeft, dus dat ga ik niet doen” vindt u niet kinderachtig?
Het continu beweren dat “als u A denkt dan bent u vast ook een persoon die B denkt” en dan vervolgens op de redenering B ageren, vindt u niet kinderachtig?
De energie kunnen vinden om zo’n beetje elk blog met meerdere reacties te reageren, vervolgens op de ene na de andere reageerder kritiek leveren, maar bij elke vorm van tegengas beweren dat je de energie niet hebt om in discussie te gaan, vindt u niet kinderachtig?
En dat hij dat allemaal doet, dat schokt me nog niet eens zo zeer.. er lopen veel vreemde kostgangers rond.
Maar dat er dan nog mensen zijn die er in trappen, daar kan ik maar niet aan wennen.
Maar als u dat vindt.. oke.. in dat geval ben ik kinderachtig..
Je kan door te vergelijken met andere passages uit Herodotos wel gaan onderzoeken welke van de twee mogelijkheden waarschijnlijker is. Kan je hem elders op liegen betrappen met een vergelijkbare motivatie? Bovendien, het is niet wetenschappelijk maar de wereld zou er vandaag alvast veel mooier uitzien als meer mensen een morele versie van Ockhams scheermes wilden toepassen: veronderstel nooit kwade wil als onwetendheid een afdoende verklaring is.
Zou het nog kunnen dat Gelon in zijn vermeende toespraak verwees naar een eerder conflict met de Karthagers?