Terwijl de Romeinen en Karthagers de Eerste en Tweede Punische Oorlog uitvochten, streden in het oostelijk Middellandse-Zee-bekken de Ptolemaiën en Seleukiden om het bezit van Hol Syrië, ruwweg Libanon en Israël. Volgens een verdrag had dat gebied Seleukidisch moeten zijn maar het was in feite Ptolemaïsch. Er was een Karische Oorlog, er was een Eerste Syrische Oorlog, de Tweede Syrische Oorlog ging ergens anders over, in de Derde Syrische Oorlog ofwel Laodikese Oorlog bereikten het Ptolemaïsche leger zelfs Babylon, in de Vierde Syrische Oorlog verhingen de Seleukiden de bordjes, maar het was pas in de Vijfde Syrische Oorlog dat ze het hele gebied in handen kregen, waarna de Zesde Syrische Oorlog een preventieve Seleukidische aanval op Egypte zelf was. Het is waanzinnig interessant, al is het laatste boek dat erover is verschenen, een schoolvoorbeeld van falende peer review.
Wat deze oorlogen gemeen hebben is dat het conflict oplaait als in een van de twee landen een nieuwe koning aantreedt, dat het komt tot gevechten en dat na een of twee grote veldslagen een compromisvrede wordt getekend, waaraan beide koningen zich vervolgens ook houden, tot weer een van de ondertekenaars overlijdt. Iets dergelijks lijkt ook elders het geval te zijn geweest: Macedonië vocht nog weleens met de Griekse stadstaten en dan was één veldslag vaak beslissend en kwam het tot een compromisvrede.
De compromisvrede van Hannibal
Ik heb bedacht dat dit ook was waarop Hannibal aanstuurde. Sterker nog, we hebben daar aanwijzingen voor. Wat hij wilde bereiken, kunnen we afleiden uit zijn gedrag en een verdrag. Zijn gedrag: Hannibal liet Romeinse krijgsgevangenen niet vrij maar de Romeinse bondgenoten wel. Hij wilde verdeeldheid zaaien. Het verdrag: dat tekende hij na de slag bij Cannae met de koning van Macedonië, Filippos V. Uit beide blijkt dat Hannibal de ambitie had Rome tegen zijn bondgenoten op te zetten en, als zijn vijand eenmaal was vernederd en betrekkelijk machteloos geworden, de oorlog te beëindigen. Een compromisvrede. Hannibal meende dat veldslagen als die bij de Trebia, het Trasimeense Meer en Cannae het middel daartoe waren. Hij had niet begrepen dat het zo niet werkte.
Eén factor was dat Rome en zijn bondgenoten goede banden hadden. Zeker, er waren bondgenoten die van partij wisselden. Dat was ook gebeurd toen een andere tactisch slimme veroveraar naar Italië was gekomen, namelijk Pyrrhos van Epirus. Maar de kern van het Romeinse bondgenootschap bleef in de Tweede Punische Oorlog even loyaal als in de oorlog tegen de Epiroot.
Romes vrede
Veel belangrijker was dat Rome een andere visie had op vrede. Een vrede was pas mogelijk als Rome zijn doelen had bereikt. Geen compromisvrede maar een vrede op Romeinse voorwaarden. Pyrrhos’ onderhandelaar kreeg van de verslagen Romeinen te horen dat over vrede pas te praten viel als de koning weg was uit Italië. We zien Romes visie op oorlog en vrede nog duidelijker in de Eerste Punische Oorlog.
Na de eerste successen – Rome had in Messina voet aan de grond gekregen en een verdrag afgedwongen met Syracuse – wilde de Senaat minder troepen sturen omdat men meende dat de oorlog ten einde liep. Juist toen stuurde Karthago meer troepen en escaleerde het conflict. Vanaf dat moment wist Rome dat de overwinning pas bereikt was als Sicilië in zijn geheel Romeins zou zijn.
Rome wist wat het wilde, wist hoe dat viel te bereiken en wist welke middelen nodig waren. Wat het wilde was, zoals gezegd, een vrede op eigen voorwaarden. Daartoe namen de Romeinen voortdurend het initiatief en veroverde Rome stad na stad, terwijl de Karthagers eigenlijk volstonden met reageren. Rome had een strategie. en Karthago niet En Rome had de middelen. Of beter: het had de mensen. Die offerde het rücksichtslos op. Het bemande steeds weer nieuwe vloten, rustte steeds weer nieuwe legers uit en ging doelgericht verder. Karthago zwalkte niet alleen, het was gebonden door een oorlog in Numidië en had de middelen niet.
Hannibal had één les geleerd: neem het zelf het initiatief. Hij had niet begrepen dat Rome en zijn bondgenoten niet tegen elkaar uit te spelen waren. En vooral had hij niet begrepen dat Rome niet gediend was van compromisvredes.
“Het is waanzinnig interessant”
Het onderwerp heeft mij tot nu toe niet kunnen boeien, omdat een rode draad ontbreekt en het belang voor het Grote Geheel mij volledig ontgaat.
“Ik heb bedacht dat dit ook was waarop Hannibal aanstuurde.”
Na de slag bij Cannae, zijn beslissing om Rome niet te belegeren en zijn tocht naar Zuid-Italië had hij geen andere opties meer.
“Rome wist wat het wilde, wist hoe dat viel te bereiken en wist welke middelen nodig waren.”
Dit klopt uiteraard maar zegt eveneens uiteraard niets over Hannibals plannen toen hij de Alpen overtrok.
“Rome had een strategie. en Karthago niet.”
Nu spreek je jezelf tegen. Je beweerde erboven dat Hannibals strategie was een compromisvrede te bereiken middels een paar overtuigende overwinningen en het overlopen van Romeinse bondgenoten.
Ik houd het erop dat het tweede correct is: Hannibal had geen enkele strategie toen hij Italië binnenviel en al helemaal geen
https://nl.wikipedia.org/wiki/Grand_strategy
Hij dacht gewoon dat hij vanzelf zou winnen als hij maar genoeg veldslagen won. Zoals ik eerder al schreef, een vaker voorkomende fout bij briljante veldheren. Na de Slag bij Cannae drong het tot hem door dat hij de middelen niet had Rome langdurig te belegeren, laat staan in te nemen. Dus deed hij het enige dat volgens hem overbleef.
“Pyrrhos’ onderhandelaar kreeg van de verslagen Romeinen te horen dat over vrede pas te praten viel als de koning weg was uit Italië. ”
Dat zou betekenen dat Hannibal totaal geen kennis had genomen van de recente geschiedenis. Juist Pyrrhos’ oorlog met Rome zou voor hem een handboek hebben moeten zijn, toch?
Dat brengt mij op een andere kwestie – in hoeverre was het eigenlijk Hannibal wel die dit alles plande? Je schrijft steeds over Hannibal alsof hij de hele invasie en de daarop volgende strijd in zijn uppie aanstuurde, maar hoe zeker ben je daarvan? Was Hannibal niet een generaal die ook maar gestuurd werd? Was de misrekening van de compromisvrede wel een fout die niet door Hannibal gemaakt werd, maar door de stadsbestuurders van Carthago?
“Was Hannibal niet een generaal die ook maar gestuurd werd? Was de misrekening van de compromisvrede wel een fout die niet door Hannibal gemaakt werd, maar door de stadsbestuurders van Carthago?”
Toen Hannibal eenmaal de Alpen was overgestoken, welke middelen hadden de Carthaagse politici om Hannibal te “sturen”?
Als ik het goed begrijp zijn er geen Punische bronnen. We moeten het dus doen met wat een paar Romeinen hebben opgeschreven, met een ander schrijfdoel dan een objectief verslag geven, en raadwerk. Weten we eigenlijk voldoende van de Carthagers en hun cultuur om ons enigszins te kunnen inleven in Hannibal, de Carthaagse stadsbestuurders en om een antwoord te kunnen beargumenteren op de vraag van Robert Vermaat naar de vermoedelijke verhouding tussen beide?
Nee. Ik sluit daarom helemaal niet uit dat ik ongelijk heb hierboven. ’t Zal de eerste keer niet wezen. Mi ligt de waarde eerder in het formuleren van allerlei mogelijke antwoorden en nagaan wat nodig is om die antwoorden te bevestigen of te ontkrachten.
Nee. We hebben geen idee.
“(Hannibal) had niet begrepen dat Rome en zijn bondgenoten niet tegen elkaar uit te spelen waren. En vooral had hij niet begrepen dat Rome niet gediend was van compromisvredes”.
Ik denk dat dit conclusies zijn die vooral ingegeven zijn door het verloop van de 2e Punische oorlog. Van wat ik las over deze razend interessante oorlog hield ik de indruk over van een strijd tussen min of meer gelijkwaardige tegenstanders, met steeds wisselende kansen, die in Spanje en Italie, en zelfs nog in NoordAfrika, geheel anders had kunnen verlopen.
“Ik denk dat …..”
Waarom zou de Romeinse Republiek tijdens de Tweede Punische Oorlog wel gediend zijn van compromisvredes en bij ongeveer alle andere oorlogen die ze voerden niet? Welke empirische data suggereren dat?
“geheel anders had kunnen verlopen”
Aparte veldslagen wel, de oorlog niet. We moeten niet de fout maken “hadden de Geconfedereerden bij Gettysburgh gewonnen ….”. In strategisch opzicht was de Amerikaanse Burgeroorlog na een half jaar beslist (met de inname van New Orleans); de Unionisten konden weliswaar nog verliezen, maar de Geconfedereerden konden niet meer winnen.
OK, correctie op mijn eerdere reactie: in NoordAfrika was de oorlog al wel beslist, ook al had Hannibal Zama gewonnen.
Maar in Spanje of Italie had het heel anders kunnen lopen, zeker in de eerste jaren van de oorlog.
Waar ik op wees, is de mogelijkheid dat we, bij gebrek aan voldoende gegevens, de afloop van een historische gebeurtenis teveel meenemen in beschouwingen over het hoe en waarom.
Misschien niet of misschien wel had Hannibal goede redenen om zilvermijnen links te laten liggen etc. etc. Het giswerk is leuk maar de uitsmijter van Jona blijft: we weten het niet.
Wat wel eens wordt vergeten is hoe uitzonderlijk de Romeinse reactie was na de serie verwoestende nederlagen die culmineerde in Cannae. Ik schat dat letterlijk iedere andere staat of koning na Cannae een compromisvrede had geaccepteerd. Wat dat betreft kan je Hannibal zijn inschattingsfout vergeven, zelfs al had hij kennis van de oorlog met Pyrrhos.
“zijn inschattingsfout vergeven”
Zeker. Een paar maanden (of laten we zeggen maximaal een jaar) na Cannae zal de fout tot hem doorgedrongen zijn. Toch bleef hij een strategie volgen die op zijn best een compromisvrede kon opleveren.
Bovendien is het de vraag of hijzelf, toen hij de Alpen stak, een compromisvrede in gedachten had. Dat hangt er van af hoe serieus we deze eed nemen: “I swear so soon as age will permit…I will use fire and steel to arrest the destiny of Rome.”
Hoe dan ook had Hannibal geen antwoord op de (na Cannae) veranderde Romeinse strategie – die van de uitputtingsoorlog. Dus ik herhaal: dat antwoord was wel voorhanden, namelijk bezetting van de Romeinse zilvermijnen. En dat had Hannibal kunnen weten; men hoeft geen doorgeleerd econoom te zijn om het belang ervan in te zien.
“I swear so soon as age will permit…I will use fire and steel to arrest the destiny of Rome.”
Nooit geweten dat Hannibal engels (of murkaans) sprak
Dat is nou wat ik bedoel dat het niet mogelijk is ons in Hannibal in te leven. Er zijn geen bronnen en dan doen we maar wat.
De ‘fout’ ligt misschien minder bij Hannibal dan bij de Romeinen die niet van opgeven wisten. Ze zijn er ver mee gekomen.