Ik blogde al over de grote stad Uruk, tegenwoordig Warka, waar de overgang van Neolithicum naar geschiedenis is gedocumenteerd in niet minder dan achttien strata, d.w.z. de lagen die archeologen onderscheiden binnen een opgraving. In stratum III (ofwel de late Jemdet Nasr-periode ofwel het slot van de Prehistorie ofwel als de eerste geschreven teksten opduiken ofwel tussen 3100 en 2900 v.Chr. ofwel in de tijd waarin ze in Drenthe hunebedden bouwden) vonden de opgravers de bovenstaande vaas, die bijna een meter hoog is. Het kalkstenen kunstvoorwerp is te zien in het Nationaal Museum van Irak in Bagdad.

Plundering

U kent dat museum vermoedelijk wel omdat het in 2003 is geplunderd. De Warka-vaas is toen gestolen. Het voorwerp is later, toen er een amnestieregeling was, in veertien stukken geslagen teruggebracht en vervolgens gerestaureerd. Inmiddels is het terug in het museum. Als het niet zou zijn teruggebracht, was een goede kopie in het Pergamonmuseum in Berlijn alles wat we hadden gehad.

De onderste registers

De afbeelding vertelt veel over het Sumerische wereldbeeld. Helemaal onderaan zien we, ongeveer waar binnenin de vaas het langst het water moet hebben gestaan, allerlei golven. Het is niet moeilijk te raden wat het voorstelt. Daarboven zijn achtentwintig planten afgebeeld, die zijn te identificeren als dadelpalmen en gerst. Om en om.

Gaan we nog wat hoger, dan zien we om en om schapen en rammen lopen. Het zijn er in totaal tien.

Daarboven lopen negen mannen met allerlei voorwerpen in de hand: drie mannen met schalen, twee mannen met manden, twee mannen met schalen, een man met een waterkan en een laatste man met mand. Hoewel de negen dezelfde pose hebben, zijn ze allemaal net wat anders van vorm. De steenwerker heeft echt geprobeerd iets levensechts te maken.

Deze mensen heten tribuutdragers. Het motief is in de kunst van Mesopotamië, Anatolië en Perzië rijkelijk gedocumenteerd, denk maar aan de trappen van de Apadana van Persepolis.

Het bovenste register

Herhaalden het water, de planten, de dieren en de mannen zich, dat is anders in het bovenste register van de Warka-vaas, waar één scène is afgebeeld: een man, ongeveer hetzelfde als die in de optocht eronder, presenteert een mand aan een vrouw. Degene die dit tribuut ontvangt is de godin Inanna, de grote moeder van alle goden.

Ook al is ze bovenmenselijk, ze is niet groter dan de andere figuren, zoals in bijvoorbeeld de Egyptische kunst. Ook is ze niet voorzien van de vleugels die de Assyriërs, Joden en Perzen aan hun voornaamste goden toedachten. Of ze een kroon droeg, weten we niet, want dit deel is beschadigd. We weten echter zeker dat dit de godin is, want achter haar staan twee rietbundels. Die vormden het pictogram waaruit later het spijkerschriftteken is ontstaan waarmee de Sumeriërs haar naam schreven.

Op de foto hierboven is te zien dat achter de man een deel van de vaas ontbreekt. Dat lijkt al in de Oudheid verwijderd. Er heeft echter iemand gestaan van wie nog een voet zichtbaar is. Kijk maar even op de allerbovenste foto. Vrijwel zeker is de ontbrekende figuur een baardige koning geweest. Dan was de figuur die de mand aanbiedt een door hem afgevaardigde priester. Achter de vorst staat een dienaar die een volgend cadeau aanbiedt: een kledingstuk met kwastjes. Je moet natuurlijk denken aan de tsietsiet.

Geschenken

Achter Inanna liggen de geschenken die ze al heeft gehad. Links twee vazen zoals de Warka-vaas, rechts twee vazen in de vorm van een geit en een leeuwin (let op de vaasopening op hun rug), twee voorwerpen die misschien de branders zijn van geurstoffen, twee manden met brood en graan. Daartussen een afgehakte dierenkop.

Vóór die geschenken staat een kolossale ram met daarop een man en een vrouw. Ze staan op iets dat op een krukje lijkt, maar is vermoedelijk een weergave is van de tempel. We weten dit door de rietbundel achter hen: het pictogram van de godin.  De man heeft het spijkerschriftteken vast dat koningschap beduidt. Het zijn dus offeraars namens een koning of een god en godin die het koningschap aanbieden. Of misschien zijn het wel twee standbeelden, als ze niet op een kruk of tempel staan maar op een sokkel.

Voedselketen en nieuwjaar

Kortom, wat is dit? We zien in feite de voedselketen: water, planten, dieren, mensen en een godin. Dit past bij het Sumerische wereldbeeld dat de mensen er zijn om het voedsel te verzorgen van de goden. Kortom, wat we zien is het overleven van de kosmos.

We weten dat de mensen in Uruk een nieuwsjaarsfeest vierden. Dan herdachten ze dat Dumuzi, de god van de kiemkracht, was verdwenen (of misschien was gestorven), maar terugkeerde. De grote godenmoeder, die veel verdriet had gehad, legde haar rouw af. Nu het goddelijke tweetal was herenigd, botte de natuur uit. Het is overigens niet zeker of dit een lentefeest was, zoals wij zouden verwachten, of een feest na de verwoestend droge zomer.

Er zijn theorieën geweest dat de koning bij het nieuwjaarsfeest gemeenschap had met een priesteres, maar die theorieën zijn bij mijn weten omstreden. Er is een tijd geweest dat oudheidkundigen overal seks ontwaarden, maar dat zei meer over hun interpretatief kader dan over hun bewijsmateriaal. Bovendien zijn zulke theorieën intellectueel saai: een combinatie van de Eerste Hoofdwet van de Archeologie en het feit dat eigenlijk alle voorwerpen topologisch zijn te herleiden tot staven en torussen. Zoals een van mijn docenten ooit over die seksuele interpretaties zei: “we weten het allemaal niet en als we het wel zouden weten is het iets waar nette mensen niet over praten”.

[Dit is het 406e in mijn reeks museumstukken.]