Ook vandaag blog ik over de Bergrede. Het is een tekst waar nu eenmaal veel over te zeggen valt. Dit keer pak ik er een heel, heel klein detail uit, namelijk enkele woorden uit Matteüs 5.17. In de Nieuwe Bijbelvertaling:
Denk niet dat ik gekomen ben om de Wet of de Profeten af te schaffen. Ik ben niet gekomen om ze af te schaffen, maar om ze tot vervulling te brengen.
Even verderop zal Jezus dit toelichten, in Matteüs 13.8:
Wees elkaar niets schuldig, behalve liefde, want wie de ander liefheeft, heeft de gehele wet vervuld.
Maar dat is niet waarover ik het vandaag wil hebben. Mij gaat het om de vijf woorden “de Wet of de Profeten”. Daar staat niet wat u denkt.
Tenach
Het is in een moderne uitgave niet meteen zichtbaar, maar het joodse deel van Bijbel – dus wat christenen het Oude Testament noemen – bestaat uit drie delen. Ze staan bekend als
- de Wet (Thora),
- de Profeten (Neviim),
- de Geschriften (Ketoevim).
Je kunt de Hebreeuwse namen afkorten tot TNK ofwel Tanach, wat een van de namen is voor de joodse Bijbel. Het gaat om ruwweg de tekst die ook is opgenomen in de huidige Bijbel. Dat is echter niet altijd het geval geweest. Er waren destijds andere selecties geïnspireerde literatuur. De voor ons herkenbare canon, die je farizees of rabbijns kunt noemen, is tot stand gekomen in de vroege tweede eeuw na Chr.
Niet iedereen was echter farizee en niet elke jood volgde het rabbinaat. De groep die bekendstaat als de sadduceeën lijkt alleen de Wet te hebben erkend, dus de boeken Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium. Er is een vermelding van een sadducees Boek der decreten, dat zou zijn afgeschaft, maar niemand weet wat dat is. Ook de samaritaanse geloofsgemeenschap legde de nadruk op de Wet, al had die bij deze mensen een licht afwijkende vorm.
De Dode-Zee-rollen kenden weer een andere canon van geïnspireerde literatuur. Sektarische teksten als Enige Werken der Wet, het Damascusdocument en de Gemeenschapsregel waren belangrijk, net als talloze eigen hymnen en gebeden. De teksten die wij kennen als de geschriften (zoals Spreuken, Job, Ezra, Nehemia, Kronieken…), speelden een ondergeschikte rol of ontbraken geheel. Nergens in de bijna duizend boekrollen uit Qumran vinden we een snippertje Ester.
De christelijke canon
De auteur van de Bergrede lijkt over de Geschriften eenzelfde oordeel gehad te hebben als de sektariërs uit Qumran. Jezus respecteert in het citaat hierboven alleen Wet en Profeten. Dat wil niet zeggen dat de volgelingen van Jezus de sektarische teksten uit Qumran erkenden. Ik vermoed dat ze de henochitische literatuur rekenden tot de Profeten, want die teksten speelden wel een rol.
Maar goed, het punt dat ik hier wil maken is vrij simpel: als gelovige jood erkende Jezus dat God zich had geopenbaard in geschreven vorm. Een zeer wezenlijk punt in een wereld waarin geen enkele god zich zo had geopenbaard. Er was echter discussie over welke joodse boeken golden als geïnspireerd. Er was destijds nog geen canon. Jezus’ joodse Bijbel was dus niet per se het christelijke Oude Testament.
***
Overigens nodig ik u, Leidenaar of niet, uit vandaag ook dit stukje te lezen. P.C. Hooft is een geweldige auteur. En trakteer u bij de lunch op haring en wittebrood.
“En trakteer u bij de lunch op haring en wittebrood.”
Dankjewel – van de geur word ik al misselijk.
Overigens zouden we beter 8 augustus kunnen vieren. Op die dag in 1588 stelde de Engelse vloot de Nederlandse onafhankelijkheid veilig.
Waarom niet 1 augustus 1589, de moord op Hendrik III van Frankrijk, waarna Hendrik van Navarra (nog) als Hugenoot de troon besteeg als Hendrik IV en Filips II de gestaag vorderende herovering van de resterende opstandige gewesten van de Nederlanden door de hertog van Parma onderbrak door deze te laten interveniëren aan de kant van de Katholieke Liga in Frankrijk?
Er is niet een datum en Leidens Ontzet is gewoon een aanleiding om lekker te feesten.
Leuk, duidelijk en interessant verhaal. Dankjewel
Misschien is het, in plaats van te stellen dat er nog geen canon was, correcter te zeggen dat de grenzen ervan nog niet vastlagen. Er is nauwelijks discussie over dat de kern van de latere Tenach, te weten de wet en de profeten, allang als gods woord van best wel bijzondere betekenis golden. Het gerommel in de marge betreft alleen de geschriften, maar ook daarvan stond in de eerste eeuw een deel al op een sokkel -de psalmen bv.
Met je eerste zin ben ik het eens: ik had “grenzen van de canon” moeten schrijven. Ik denk echter dat sadduceeën en samaritanen bedenkingen hadden/hebben bij opname van de Profeten in die canon.