Een tijdje geleden sprak ik iemand die werkte in het middelbaar onderwijs en die vertelde me een onthutsend verhaal. Nu zijn er veel onthutsende verhalen te vertellen over het onderwijs, maar dit was echt iets dat me verbijsterde. Het ging om een leraar die in zijn klaslokaal een boekenkast had neergezet waar de leerlingen boeken in konden vinden waarmee ze hun kennis verder konden verdiepen.
Je zou denken: wat is het probleem? Je zou denken: daar moeten we blij mee zijn. Elke docent die zijn of haar leerlingen ertoe kan brengen extra kennis op te doen, verdient een compliment. We zullen die leerlingen-met-extra-kennis in de toekomst nog hard nodig hebben.
Maar zo pakte het niet uit. De architect die de school had ontworpen, eiste dat de school de boekenkast uit dat klaslokaal verwijderde omdat die de transparantie van zijn design doorbrak.
Nu ben ik ervan op de hoogte dat architecten artistieke rechten hebben. Die hebben ze niet zonder reden. Dat die rechten weleens strijdig kunnen zijn met wat goed is voor het onderwijs, soit. Ik voor mij ben er niet gelukkig mee en zou, bij strijdige rechten, het belang van de gemeenschap laten prevaleren, maar goed, zo valt het niet altijd uit.
In dit geval zit het probleem echter binnen de architectuur zelf. Je bouwt iets met een bepaald doel. Het resultaat heeft een functie. Een melkfabriek dient om melk te pasteuriseren en distribueren. Een kantoor is er om in te werken. De functie van een school is de overdracht van kennis. En een architect ontwerpt een gebouw opdat de beoogde functie daar valt uit te voeren. Een gebouw waarin de eigenlijke taak niet valt uit te voeren, is simpelweg slecht ontworpen.
Hoe het ook kan? Ik heb ooit eens in dit leslokaal les mogen geven.
‘De architect die de school had ontworpen, eiste dat de school de boekenkast uit dat klaslokaal verwijderde omdat die de transparantie van zijn design doorbrak.’
En heeft die school die boekenkast verwijderd?
Op mijn eerste school kreeg de architect de opdracht op de school en lokalen open te maken. I.p.v. ramen kregen alle lokalen vitrinekasten naar de gangen. De visie van het bestuur: wij zijn trots op ons onderwijs en laten het daarom aan iedereen zien!
Na verloop van jaren verdween de trots. Alles werd dicht geplakt en afgedekt.
Uiteindelijk kwam er ook nog een directeur die een groot gevangenishek rondom de school en het schoolplein liet bouwen.
Bezorgde groet,
Was dat hek ook naar binnen gericht? Ik ken namelijk veel scholen waar men met zo’n hek voornamelijk ‘jongeren’ buiten wil houden, en dan bedoel ik buiten de schooltijden natuurlijk.
Ja, nou, de integriteit van de kunstenaar (en deze architect ziet zichzelf als eentje) en zijn/haar gaat natuurlijk altijd boven het belang van goed onderwijs.
/s
Stof om na te denken. Kennelijk is er sprake van een architect die zichzelf als vrije kunstenaar ziet en meent dat hij bouwt voor een onveranderlijke eeuwigheid. Maar een school is bij uitstek een utiliteitsgebouw waarvan het gebruik aan veranderingen onderhevig is: nieuwe generaties leerlingen en andere didactische inzichten en hulpmiddelen. Zoveel sociologisch inzicht is daar toch niet voor nodig. Maar kennelijk heeft opdrachtgever er ook niet aan gedacht om vast te leggen dat schoollokalen anders ingericht mogen en soms moeten worden. Ben benieuwd hoe dit afloopt en eindig met een rechtszaak.
Ik heb in een ministerie gewerkt waar de architect verboden had dat medewerkers iets aan de muren mochten ophangen (men hield zich daar aan). Het stadhuis van Den Haag had een ‘glazen loopbrug’ ter hoogte van minstens één verdieping, ZONDER leuningen. Dat is toch maar aangepast. De nederzetting waar ik woon en werk heeft een geluidswal waar men vanwege een fatwa van de architect geen inprikker extra mag aanleggen. Dit land is krankjorum.
In dat Haagse stadhuis (bekend als het IJspaleis vanwege de oogverblindende witheid) was het toch ook verboden om planten of telefoonboeken zichtbaar voor de ramen te zetten omdat architect Richard Meier vond dat dat groen het beeld bedierf?
Het leidde tot een Haagse Harry-strip waarin de hoofdpersoon uit pure frustratie van een loopbrug op de hoogste verdieping wil springen, maar wordt tegengehouden door de burgemeester die ruzie vreest met Meier: ‘Rood past niet in zijn kleurenschema!’
Ik ken een familie die de kat de deur uit deed toen die niet bleek te completeren met het nieuwe meubilair.
Daar snap ik helemaal niks van. Komt zo’n architect iedere dag even kijken hoe zijn gebouw erbij staat? En bovendien, het gebouw is zijn eigendom toch niet?
Dit had zo in een roman van Kafka gekund.
Toen ik voor het eerst het pas verbouwde OBA in Amsterdam binnentrad, was mijn eerste onthutsende indruk ‘Waar zijn de boeken?!’
En nog één: ik ging mijn woning verkopen en dus kwam er een styliste over de vloer. Die gaf een aantal nuttige tips en toen zei ze ‘Die boekenkasten moeten weg.’
Ik was perplex en weigerde in eerste instantie. Mijn schoondochter vond gelukkig een alternatief wat de boel suste.
Zouden een aantal mensen écht een hekel aan boeken hebben?
Ja. Die zijn er. De Vrije Universiteit bijvoorbeeld.
Ik herinner me uit de jaren negentig, toen ik daar werkte, het vrolijke mailtje van de VU-bibliotheek dat ze een computerzaal hadden geopend. Daarvoor was een leeszaal ontruimd. De Patrologia Latina en Patrologia Graeca (belangrijke boekenreeksen) waren voortaan niet meer te consulteren, terwijl de studenten de computers alleen gebruikten om te internetten. Iets waarvoor anno 1995 geen aanleiding was en eigenlijk nog steeds niet is.
Het frappante was dat de bibliotheek – dus niet de managers, maar bibliothecarissen – deelden in de vreugde om de verslechtering.
Korte tijd later bleek overigens dat de Analecta Vetera zoek waren, een boekenreeks uit een grijs verleden die wetenschappelijk geen waarde heeft maar een monument is geweest in de boekengeschiedenis. Ik weet niet of ze ooit nog terug zijn gevonden maar vermoed dat iemand met kennis van zaken heeft geprofiteerd van het feit dat de VU boeken haatte. Die iemand heeft iets waardevols herkend en verpatst.
En wat zou ik de Analecta Vetera graag hebben gekocht.
Als kleinbehuisde moet je om dat laatste misschien niet al te lang treuren.
Ik heb hetzelfde meegemaakt op de UvA toen enkele bibliotheken moesten fuseren. Ik had al snuffelend op de open planken een rapport gevonden uit de jaren dertig over het onderwijs in Nederland-Indië, ingedeeld in Europeanen, Vreemde Oosterlingen en Inlanders. Had ik dat anders nooit gevonden waarschijnlijk. Een paar jaar later bleek het rapport verdwenen te zijn uit de gefuseerde bibliotheek. Ik ben maar naar Leiden gegaan om in het Koninklijke Instituut voor Land- , Taal- en Volkenkunde in Leiden te kijken. Nu vind ik Leiden altijd leuk, maar toch.
Als een boekenkast de spiegel van de ziel is, heeft de school dan geen ziel of geen zelfreflectie?
Het ligt natuurlijk niet alleen aan de architect. Het schoolbestuur heeft voor de architect gekozen en heeft het ontwerp ook goedgekeurd. Het bestuur valt ook het een en ander te verwijten.
Nog zo’n voorbeeld hoe het mis kan gaan: de nieuwe school bij Leiden Lammenschans. Megalomaan gebouw wat na de oplevering meteen aangepast moest worden. De docenten autotechniek konden bij de oplevering niet veilig werken.
Een voorbeeld van een heel mooi gebouw, waarin je ook nog les in kunt geven.
Mij viel altijd op dat scholen volstonden met boeken die nooit werden gelezen, nooit werden gebruikt, nooit iets mee gedaan. Dat hoorde blijkbaar zo. Zo was het ook.