Op zondag blog ik meestal over het Nieuwe Testament, maar ik ben deze maand ook bezig met een reeks over keizer Domitianus. Het een sluit het ander niet uit. De twee zijn immers te combineren. Hier is Matteüs 17.24-27 in de Nieuwe Bijbelvertaling.
Toen ze in Kafarnaüm waren aangekomen, kwamen de inners van de tempelbelasting bij Petrus en vroegen: ‘Draagt uw meester de dubbeldrachme niet af?’ Hij antwoordde: ‘Zeker wel!’ Toen hij thuiskwam, was Jezus hem voor met de vraag: ‘Wat denk je, Simon: van wie innen de heersers op aarde tol of belasting? Van hun eigen kinderen of van anderen?’ Op zijn antwoord: ‘Van anderen,’ zei Jezus tegen hem: ‘Dan zijn de kinderen dus vrijgesteld. Maar laten we hen niet voor het hoofd stoten; ga naar het meer, werp een vishaak uit en pak de vis die je het eerst bovenhaalt. Als je zijn bek opent, zul je een vierdrachmenstuk vinden. Betaal hen daarmee voor ons allebei.’
Deze anekdote behoort tot Matteüs’ Sondergut, dat wil zeggen dat er geen parallel is in een ander evangelie. Het motief van een opportune schatvondst behoort verder tot het antieke standaardrepertoire. Of het nu Apollonios van Tyana is of Jezus van Nazaret, rondreizende charismatische wijsheidsleraren weten altijd wel ergens kapitaal te verwerven waar u en ik het niet meteen zouden hebben herkend.
Tempelbelasting
Veel interessanter is het probleem dat Matteüs veronderstelt. Waarom zouden Petrus en Jezus de Tempelbelasting niet betalen? Ze waren toch gewoon Joden? Eén mogelijke verklaring is dat we te maken hebben met een tekst die door een latere auteur is aangepast. Dan zou de zin die begint met “laten we hen niet voor het hoofd stoten” en overgaat in de aankondiging van een natuurwonder, een latere inlas zijn. Jezus zou eigenlijk hebben geweigerd de Tempelbelasting te betalen. Dit past mooi bij het oude idee dat Jezus met het jodendom zou hebben gebroken.
Mij lijkt dit onjuist. In de eerste plaats omdat er geen enkele aanwijzing is voor een breuk tussen Jezus en het jodendom. In de tweede plaats omdat aannames over aangepaste teksten eigenlijk altijd een verlegenheidsoplossing zijn die dient om een stukje bewijs weg te moffelen. In de derde plaats omdat er een natuurlijker verklaring is als we bedenken dat Matteüs betrekkelijk laat schreef.
Fiscus Judaicus
Nu ik al enkele keren heb geblogd over de Fiscus Judaicus, kunt u dat raden. De Tempelbelasting was niet meer vanzelfsprekend omdat de opbrengst niet langer ging naar Jeruzalem. De Romeinen benutten het geld immers om de tempel van Jupiter te herbouwen, die in december 69 was afgebrand in de gevechten tussen de aanhangers van Vitellius en Vespasianus.
Kortom, deze anekdote past het beste tijdens de regering van Domitianus en toont dat de vorst weinig geliefd was – althans bij de gemeenschap die het evangelie van Matteüs benutte. Die lijkt te hebben betaald om de heersers op aarde niet voor het hoofd stoten.
Overigens kunnen pelgrims tegenwoordig bij het Meer van Galilea, waar dit verhaal zich afspeelt, zelf vissen en netten uitwerpen. Ik weet niet of dat gebeurt met fiscale motieven.
[Een overzicht van de reeks over het Nieuwe Testament is hier.]
Ik heb vroeger toch heel wat hengeltjes uitgeworpen, maar een florijn heb ik nooit gevonden in een vissenbekje.
Wat is een ‘verlegenheidsoplossing’? Of bedoel je hier gelegenheidsoplossing?
Ik ben er vrij zeker van dat JonaL inderdaad ‘verlegenheidsoplossing’ bedoelt. Het gaat ongeveer zo: X verdedigt een bepaalde conclusie of hypothese op basis van tekstcitaten. Dan komt er een citaat langs die niet goed past bij die conclusie of hypothese – X geraakt in verlegenheid. Oplossing: schrijf dat citaat toe aan een latere interpolatie (en negeer William Ockham en zijn scheermes).
Aha. Dank je wel, Frank!
Dan komt er een citaat langs DAT niet goed past…
Na de kwestie van steeds vaker DE gebruiken waar HET gebruikt worden begint DIE gebruiken waar het DAT moet zijn ook een probleem te worden. Waakzaamheid is weer geboden!
Ja nee, het wereld kan niet doordraaien, het nieuwe regering niet geïnstalleerd, de voetbalseizoen niet hervat, het coronacrisis niet bestreden en de jaar niet gewisseld zonder dat mijn afgrijselijke taalfouten ostantatief worden gecorrigeerd. Daarom doe ik namens het gehele mensheid u mijn diepste dank toekomen.
Neem het niet te persoonlijk Frank. Ik neem de trend DIE voor DAT al langer waar. Als het al opduikt in de schrijftaal is het alle hens aan dek.🙃