Een Franse filosoof wiens naam me is ontschoten zei ooit dat de Europese culturele identiteit was te herleiden tot vier instellingen. Hij bedoelde het Britse parlement, het Vaticaan, de Académie des sciences en de Preußische Kriegsakademie. Democratie, monotheïsme, wetenschap en oorlog lijken me een vrij adequate samenvatting van een paar eeuwen geschiedenis. De laatstgenoemde instelling bestaat niet langer, maar het was geen onzin wetenschappelijk te kijken naar oorlog.

Ach ja, Duitsland. In een land dat ook het gymnasium vorm heeft gegeven, was onvermijdelijk dat de Generalstab gefascineerd was door de Oudheid. Aan de Kriegsakademie behoorden de antieke campagnes tot de leerstof. Alleen Duitse officieren konden de welbeschouwd curieuze vergelijking van Tannenberg en Cannae verzinnen. Het waren diezelfde Duitse officieren die, met een soldatenoog voor een goed bivak, archeologen konden aanwijzen waar ze Romeinse kampen langs de Lippe zouden vinden. En het was de Generalstab die vanaf 1900 Johannes Kromayer subsidieerde.

Johannes Kromayer

De generaals deden dat op verzoek van de historicus Theodor Mommsen en diens schoonzoon, de classicus Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff. Dit waren de twee grootste oudheidkundigen van hun tijd, nationale beroemdheden. Zelfs de Berlijnse officieren zouden hun niets hebben kunnen weigeren – als ze dat al wilden. Johannes Kromayer (1859-1934) kon dus op reis naar Griekenland, waar hij de slagvelden van Chaironeia en Thermopylai bezocht. Dat was het begin van een jarenlang project om systematisch de antieke slagvelden te bekijken. Deels ten behoeve van de Altertumswissenschaft, deels ten behoeve van het onderricht aan de Kriegsakademie.

Het klinkt aantrekkelijk, op kosten van het leger reizen door allerlei mooie warme landen. Ongetwijfeld zal er een plezierige kant zijn geweest. Van de andere kant: het Ottomaanse Rijk en de jonge Turkse republiek waren niet altijd even veilig. Toen Kromayers naaste medewerker, de Oostenrijkse officier Georg Veith, in 1925 het slagveld van Zela bezocht, eisten twee herders zijn geld, en toen dat niet genoeg bleek, vermoordden ze hem.

Veith was maar één lid van Kromayers internationale team. De Britten George Grundy en Thomas Rice Holmes, de Oostenrijker Camillo Praschniker, de Duitsers Walther Judeich (vooral bekend van de topografie van Athene), Carl-Friedrich Lehmann-Haupt, Raimund Oehler en Adolf Schulten: allemaal gingen ze voor Kromayer op pad, allemaal gelden ze als grootheden. Alleen over W. Kaupert, die enkele Spartaanse campagnes uit het eerste kwart van de vierde eeuw v.Chr. onderzocht, heb ik geen biografische informatie kunnen vinden. Misschien is het deze officier.

Schlachten-Atlas

De neerslag van het onderzoek was de Schlachten-Atlas zur antiken Kriegsgeschichte (1922-1929). Het zou geen Duits project zijn als het niet bestond uit vijf banden, onderverdeeld in Halbbände. Het was de bedoeling de stof chronologisch te ordenen, maar dat is uiteindelijk niet gelukt. De diverse reizigers leverden niet alles tijdig aan (als ze al terugkeerden). Toch vormt de reeks nog altijd inspirerende lectuur. De onderzoekers kenden hun bronnen, het landschap en de archeologische vondsten. En ze begrepen wat wetenschap is. Er is geen hoofdstuk zonder overzicht van de Meinungsverschiedenheiten.

Dat wil niet zeggen dat alles klopt. De Duitse krijgshistoricus Hans Delbrück was destijds een van de grote critici en uiteraard zijn er nieuwe inzichten. Rice Holmes’ reconstructie van Caesars Belgische veldtocht, waarin de Sabis wordt gelijkgesteld aan de Samber, is echt achterhaald. Evengoed vormt de Schlachten-Atlas nog altijd het begin van elke discussie. Als iemand een nieuwe locatie weet voor pakweg de slag bij Kynoskefalai, zal hij eerst aangeven wat Kromayer nog niet kon weten. Meestal zijn dat archeologische vondsten uit de tweede helft van de twintigste eeuw.

Herdruk

De reeks is vrij zeldzaam. Ik heb het niet-uitleenbare exemplaar in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag ooit gefotokopieerd. Het kostte me uren. Een jaar of twintig geleden was er een poging met crowdfunding een herdruk mogelijk te maken, maar die is er niet gekomen.

Het goede nieuws – en de aanleiding voor dit stukje – is dat het nu wel is gelukt. De Poolse vertalers Paweł Grysztar en Tristan Skupniewicz hebben bovendien de tekst in het Engels omgezet. Ook hebben ze de stof geplaatst in de ooit beoogde chronologische volgorde. Het is een prachtboek, met de landkaarten (eveneens vertaald) op mooie uitklapplaten. Mocht u zijn geïnteresseerd in krijgsgeschiedenis, dan kunt u het boek hier bestellen.

PS

Momenteel is de Week van de Klassieken, dus ik dacht: ik behandel eens een klassiek geschiedenisboek op deze blog. U vindt het programma hier.

[De oudheidkundige wetenschappen zijn in de eerste plaats wetenschappen. Een overzicht van vergelijkbare stukjes is daar.]

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.