De trouwe lezers van deze blog weten het: medio oktober begint in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden een expositie over Byblos en met David Kertai maakte ik het publieksboek. Byblos is interessant omdat het feitelijk de eerste wereldhaven is. Dankzij de rivier de Adonis, waarover ik afgelopen maandag blogde, was het eenvoudig cederhout uit de Libanonbergen naar de kust te brengen. Overigens is “eenvoudig” hier zéér relatief. Bijlen waren in de Bronstijd vrij klein. Bovendien voert ook een Adonis nog niet zo simpel boomstammen met zich mee.
Dat gezegd zijnde: Byblos exporteerde het hout naar Egypte en groeide uit tot een internationale haven. Maar waar legden de schepen aan? Even een kengetal: een zeevarend schip was al gauw een meter of veertig lang. De boot die is opgegraven bij de piramide van Khufu meet 43½ meter. Het Egyptische Verhaal van de Schipbreukeling noemt schepen met een lengte tussen de 54 en 63 meter.
Noord of zuid?
De huidige haven van Jbeil, met een fortje uit de tijd van de Kruistochten, is er voor vissers en kleine zeilboten. Dit noordelijk van de antieke stad gelegen haventje is totaal ongeschikt voor bulktransport.
De Franse archeologen Montet en Dunand opperden dat de antieke vrachtschepen op zee bleven liggen, even ten westen van Byblos. Dat was een logische gedachte. Daar was een ondiepte waar de vissers van Jbeil hun wat grotere schepen weleens voor anker lieten gaan. Ik begrijp dat er ook ankers uit de Bronstijd zijn gevonden.
Ook deze oplossing was niet echt bevredigend. Was de antieke haven dan ten zuiden van Byblos? Er was een eilandje dat de golven kon breken. Bovendien was er een strand waar ook nu nog boten aan land worden getrokken. Maar waarom zagen we dan nergens kades, pieren en pakhuizen? Die moeten er zijn geweest, want we kennen ze uit Egyptische havens. Bovendien zijn in Tyrus en Sidon de antieke havenwerken zichtbaar gebleven, dus waarom in Byblos niet?
Dichtgeslibd
In 2013 identificeerde de Libanese archeologe Martine Francis-Allouche de haven en werd duidelijk waarom die zo lang onvindbaar was geweest. De schepen legden aan in het estuarium van een klein riviertje. Tegenwoordig stelt het niets meer voor: je zou eroverheen kunnen springen als je je normaal kon afzetten, maar het strand ligt vol onhandige keien. In de loop van drie millennia heeft het riviertje echter heel wat klei meegenomen en afgezet. De monding is totaal verzand en de haven is niet meer zichtbaar.
Het pleit overigens voor de Libanese archeologen dat ze van hun ontdekking geen hype maakten door te beweren dat ze het geheim van de verloren haven van Byblos hadden opgelost. In Israël zouden de archeologen dat namelijk zeker wél hebben gedaan en bovendien een vergezocht verband hebben gelegd met deze of gene Bijbelpassage.
[Full disclosure: het museum betaalde een deel van mijn reiskosten naar Libanon.]
Je suggereert in het filmpje overslag op de rede (achter het eilandje) van kleinere naar grotere schepen (of omgekeerd?). Dat lijkt mij voor marmeren zuilen of ceder boomstammen geen simpele zaak (in de haven zelf zal gebruik zijn gemaakt van kranen o.i. d.). Had men in de begintijd van Byblos de beschikking over de vereiste technologie? Lijkt mij een boeiende vraag. Er zal wel geen drijvende bok uit die tijd boven water komen 🙂
“een zeevarend schip was al gauw een meter of veertig lang”
Dit blijft opmerkelijk – De Zeven Provinciën van admiraal De Ruyter was ongeveer even lang.
De lengte van het schip werd eeuwenlang begrensd door de lengte van de kielbalk. De bomen zijn niet groter sinds de oudheid.
Mooie bijdrage Jona deze serie.
Ook mij lijkt die overslag een lastige zaak.
En ik deel de verbazing van FrankB.
Kunnen de boomstammen niet gewoon achter een schip naar Egypte zijn gesleept, zoals het transport van boomstammen over de Rijn eeuwenlang?
En het lijkt me aannemelijker dat die marmeren zuilen op vlotten zijn vervoerd, zoals ook met zware objecten (stenen sarcofagen) op de Rijn gebeurde.
Dit gaat een stuk eenvoudiger met overslaan. Je rolt ze dan ‘gewoon’ het strand op.
Boomstammen verslepen op een rivier lijkt me minder ingewikkeld dan op zee.
Een studie van een haven in de oudheid lijkt me zeer interessant, zeker voor Byblos. Het zou wel wat gecompliceerder kunnen zijn dan voorgesteld. Er is in de loop van de geschiedenis waarschijnlijk van alles veranderd.
Drie interessante en vrij verkrijgbare studies zijn (er zijn er veel meer):
https://www.navy.gov.au/sites/default/files/documents/IntSP_1_Ancient_EgyptSP.pdf
https://escholarship.org/uc/item/9d93885v
https://escholarship.org/uc/item/31v360n5
Ik denk dat het belangrijk is om de tijdlijnen in de gaten te houden. De eerste expedities vanuit Egypte vonden plaats ca. 3000 BC (Vroegdynastische periode; o.a. koning Den). Dat betrof alleen hout en dat drijft, dus overslag van kade naar klein schip en dan naar zeeschip ligt niet direct voor de hand. Slepen van rivier naar schip op rede zou goed kunnen.
En het lijkt er op dat de schepen misschien kleiner waren dan gedacht; waarschijnlijk zijn ze in de loop der tijd groter geworden..
Transport van steen (Marmer?) gebeurde in een veel latere periode, dus dan zou de haven veel meer op dat soort transporten zijn uitgerust.
Daarnaast is er de vraag hoe de zware stenen objecten geladen en gelost werden. Hijsen over de zijde vraagt hijscapaciteit en heeft het gevaar van kapseizen. In Egypte denkt men aan insteekhaven waar de boot in werd gesleept, afgezonken met stenen ballast tot de randen gelijk waren met de kade, vervolgens werden de zware stenen objecten het schip op gesleept, uiteindelijk werden de ballast stenen verwijderd en begon het schip (met zware stenen lading) weer te drijven.
Mooie links, hartelijk dank.