Categorie: Archeologie

Een macaber ritueel

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Midden-Oosten, Museumstuk, Oudheid, Religie2 reacties
Herbegravingsurn (Erebuni-museum, Yerevan)

Zo tussen 860 en 600/525 v.Chr. behoorden het oostelijk deel van Turkije, het noordwesten van Iran en het huidige Armenië tot een koninkrijk dat bekendstaat als Urartu. In de Bijbel wordt het enkele keren aangeduid als Ararat. Dat niet duidelijk is hoe en wanneer dit rijk ten onder is gegaan, komt doordat de eigen inscripties nogal stereotiep zijn terwijl de voornaamste buitenlandse vijand, Assyrië, in 612 van het podium verdween en niets meer had te melden over zijn noorderbuur.

Rond 520 v.Chr. maakte het gebied deel uit van het Perzische Rijk, en we weten niet hoe dat zo is gekomen. Teksten zijn er dus nauwelijks en het bodemarchief is onoverzichtelijk. In een opgraving als Çavustepe (even ten oosten van Van in Turkije) is bijvoorbeeld een dubbele verwoestingslaag aangetroffen, waarvan de oudste wordt gedateerd in de late zevende eeuw v.Chr. en de vijand (aan de hand van Skythische pijlpunten) wordt geïdentificeerd met de Skythen. Daarna is er nog een tweede laag die we niet kunnen plaatsen. Elders is het beeld anders en het totaalbeeld is ronduit onduidelijk. Als moderne boeken de Skythen verantwoordelijk stellen voor het einde van Urartu, is dat geen vereenvoudiging maar een claim iets te weten wat niet te weten valt.

Lees verder “Een macaber ritueel” →

Zuigelingensterfte

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Oudheid, Romeinse Rijk12 reacties
Een loden waterleidingsbuis (met bronzen kranen) uit het antieke Himera (Archeologisch Museum, Palermo)

We hebben in Nederland een stuk of wat Valkenburgen en één daarvan ligt halverwege Leiden en Katwijk. Een Romein zou hebben gezegd: halverwege Matilo en Lugdunum ligt Praetorium Agrippina, het keizerlijke hoofdkwartier (praetorium) dat is vernoemd naar de moeder van Caligula, Agrippina. Het fort in kwestie is opgegraven bij de huidige kerk en een van de best-bewaarde militaire nederzettingen uit de Oudheid. Even stroomopwaarts is de opgraving van het Marktveld, waar onder meer 145 graven zijn gevonden.

Die mensen waren niet gecremeerd maar onverbrand begraven. Dat is geen standaardpraktijk maar is ook niet heel uitzonderlijk. Wat wél uitzonderlijk is, is dat er 114 kindergraven bij waren, waarvan negentig zuigelingen. En dat klopt niet. Als je 145 graven hebt, zou je volgens de antieke mortaliteitsstatistieken ruwweg evenveel baby’s als kinderen als volwassenen moeten vinden. Van alle mensen werd ruwweg een derde maximaal één, werd een derde maximaal twaalf en werd een derde volwassen. In plaats daarvan stierf drie vijfde in het eerste levensjaar.

Lees verder “Zuigelingensterfte” →

Damasus

On door Jona LenderinginArcheologie, Christendom, Geschiedenis, Oudheid, Religie, Romeinse Rijk8 reacties
Kopie van een van de inscripties van Damasus (Romeinse Katakomben, Valkenburg)

In september 366 overleed Liberius, de bisschop van Rome. Het was het einde van een tumultueus bewind dat in het teken had gestaan van een conflict met keizer Constantius II, die volgens onze bronnen een aanhanger was van een christelijke opvatting die bekendstaat als arianisme. Liberius had het opgenomen voor een tegenstander van het keizerlijke standpunt, bisschop Athanasius van Alexandrië, en was daarom door de keizer verbannen en vervangen door Felix II. De Romeinse geestelijkheid had daarop de terugkeer van Liberius geëist, de keizer had ermee ingestemd en geopperd dat de twee bisschoppen samen zouden regeren – Rome was ooit groot gemaakt door twee collegiaal regerende consuls, zal hij hebben gedacht – maar de Romeinse menigte had Felix al vrij snel verjaagd.

De man die in deze onoverzichtelijke situatie de kerkelijke bezittingen had beheerd, was de aartsdiaken Damasus. Hij moet het goed hebben gedaan want toen Liberius overleed, was hij de gedoodverfde nieuwe bisschop en kon hij rekenen op de steun van degenen die daarvoor bisschop Felix hadden gesteund. De aanhangers van bisschop Liberius vertrouwden daarentegen op een andere aartsdiaken, Ursinus. Om de chaos compleet te maken, bespraken de twee partijen de opvolging op twee plaatsen en kozen ze beide mannen tot bisschop. Een niet-christelijke historicus, Ammianus Marcellinus, vertelt:

Lees verder “Damasus” →

Geschiedenis van Perzië (4)

On door Jona LenderinginArcheologie, Bijbel, Geschiedenis, Jodendom, Midden-Oosten, Oudheid, Religie3 reacties
De Cyruscilinder (British Museum, Londen)

In mijn reeks over de geschiedenis van Perzië in relatie tot de Bijbel vandaag een lastige kwestie: de terugkeer van de Joden naar het land van Israël. De eerste aanzet daartoe was, zo zou je uit de Bijbel afleiden, de inname van Babylon door Cyrus de Grote in 539 v.Chr. De Perzische vorst zou vrij snel daarna hebben bepaald dat de Joden mochten terugkeren. De cruciale passage is het slot van 2 Kronieken, dat wordt herhaald aan het begin van het boek Ezra.

Vaak wordt de hierboven afgebeelde Cyruscilinder genoemd als bevestiging van de bijbelse bewering dat Cyrus de Joden liet terugkeren, maar zo simpel is het niet. Die tekst noemt uitsluitend ballingen uit Mesopotamië en Iran, geen bewoners van de westelijke gebieden. We mogen er zelfs niet uit afleiden dat Mesopotamiërs en Iraniërs zijn teruggekeerd, omdat de opmerkingen op de cilinder in feite in hoge mate clichématig zijn: Cyrus betoont zich een goede vorst maar dat wil niet zeggen dat hij de idealen ook in de praktijk bracht.

Lees verder “Geschiedenis van Perzië (4)” →

MoM | Wat stelt dat voorwerp voor?

On door Jona LenderinginArcheologie, Oudheid, Oudheidkunde is een wetenschap15 reacties
Typemachine

Het is een bekend grapje: als iets kwaakt als eend, loopt als een eend en eruitziet als een eend, zal het wel een eend zijn. Dat heet gezond verstand. Maar kijk eens naar hierboven. Het ziet eruit als een typemachine, dus zal het wel een typema-… nou nee. Het is een plaquette van Nubische scarabee uit het museum in Khartoum, gevonden in Wad Ban Naga. Het plaatje is afkomstig uit een Frans boek waarvan ik de titelgegevens niet heb.

Nu ratelt dit ding niet als een typemachine en gaat er ook geen lade heen en weer zoals in een typemachine, dus de overeenkomst is niet zo groot als bij opgemelde eend, maar de vraag is hopelijk voldoende duidelijk: wanneer is iets eigenlijk hetzelfde? Het oeuvre van Von Däniken, die beweerde dat de goden kosmonauten waren geweest, biedt voldoende voorbeelden: als een antiek reliëf lijkt op een astronaut, dan stelt het bij Von Däniken ook een astronaut voor. Van deze redenatiewijze zijn meer voorbeelden en daarvoor hoef je niet te kijken bij pseudowetenschappers.

Lees verder “MoM | Wat stelt dat voorwerp voor?” →

Hoe vind of verzin ik een Romeinse boerderij?

On door Jona LenderinginArcheologie, Middeleeuwen, Museumstuk, Oudheid, Romeinse Rijk, Wetenschap4 reacties
Een stuk bewerkte natuursteen in de crypte van de Sint-Servaasbasiliek in Maastricht.

Een stuk steen als hierboven, daar loop ik doorgaans aan voorbij zonder er veel acht op te slaan. Zeker als die steen ligt in de crypte van een kerk, in dit geval de Sint-Servaas in Maastricht, waar sculptuur ligt uit vroege bouwfasen van de kerk. Meestal zit middeleeuws beeldhouwwerk hoog in een portaal, in het timpaan boven de eigenlijke toegang, en kun je vooral genieten van de compositie als geheel, maar hier lag het op ooghoogte en kun je kijken naar het eigenlijke beeldhouwwerk.

Genoeg te zien dus om niet te letten op het blok grauwe, harde kalksteen, maar gelukkig was ik er met archeoloog Eric Wetzels, die afgelopen vrijdag enkele wetenschapsjournalisten rondleidde door zijn stad. Hij wees me op een interessant detail: de slijtsporen aan de rand hieronder. Dit is niet zomaar slijtage, die ontstaat als een steen door middel van wat stukken touw wordt versleept. Hier zijn lange tijd touwen doorheen gegaan, misschien wel eeuwenlang. Alleen zo slijt je er zulke diepe groeven in.

Lees verder “Hoe vind of verzin ik een Romeinse boerderij?” →

Hunebedden, dolmens en menhirs

On door Jona LenderinginArcheologie4 reacties

Drie jaar geleden publiceerde de Vlaamse wetenschapsjournalist Herman Clerinx Romeinse sporen, een van de meest lezenswaardige boeken over de oude geschiedenis van de Lage Landen. Het bevatte niet alleen een reeks korte beschrijvingen van wat er in de eerste eeuwen van onze jaartelling zoal in onze contreien is gebeurd, maar ging ook in op aspecten van het wetenschappelijk onderzoek én het vermeldde 309 vindplaatsen.

In Een paleis voor de doden. Over hunebedden, dolmens en menhirs volgt Clerinx dezelfde formule: paragrafen van twee, hooguit drie bladzijden; informatie over zowel de steentijdmonumenten als de wetenschappelijke voetangels en klemmen; een overzicht van vindplaatsen, waarbij naast de Benelux ook de omringende landen aan bod komen, compleet met gps-coördinaten en routebeschrijvingen. En ook dit keer is het weer uiterst lezenswaardig.

Lees verder “Hunebedden, dolmens en menhirs” →