Nu we anderhalve meter afstand moeten houden, nauwelijks kunnen reizen en niet naar musea kunnen, geef ik u wat u niet krijgen kunt: twee dames uit het verre Griekenland in een museum, en ze houden zeker geen anderhalve meter afstand.
Ze spelen efedrismos, een spelletje dat een beetje lijkt op pétanque in de zin dat er eerst een kleine bal of steen werd weggeworpen en dat de spelers die vervolgens met een steentje of een bal moesten zien te raken. Daarna moest de verliezer de winnaar op de rug nemen en naar de doelsteen dragen.
Een van de opvallendste ontwikkelingen in de kunst van de zevende en zesde eeuw is dat Griekse beeldhouwers er steeds beter in slaagden het menselijk lichaam weer te geven. Aan het begin van de vijfde eeuw hadden ze het volledig onder de knie. Een artistieke prestatie van formaat.
Lange tijd hebben kunsthistorici gedacht dat de beelden wit waren. De afwezigheid van kleur werd zelfs beschouwd als een fraaie abstractie, zoals veel cinefielen vinden dat zwart-witfilms een eigen schoonheid hebben en gruwen van pogingen er kleur aan toe te voegen. De Grieken waren zo niet alleen de eersten die het menselijk lichaam perfect afbeeldden, maar ook de uitvinders van een abstract kunstbegrip.
Oor van een Achaimenidische kruik, met onderaan Bes (Louvre, Parijs)
Zoals de trouwe lezers van deze blog weten, ben ik vorige maand een paar dagen naar Parijs geweest. We bezochten de Al-‘Ula-expositie in het Institut du Monde Arabe en als u wil weten wat we daar zagen en waarom het interessant is, dan kunt u terecht op een drietal webpagina’s dat ik onlangs heb gewijd aan de IJzertijdstad Dedan, het bergheiligdom Umm Daraj en de Nabatese stad / het Romeinse fort Hegra. Mooie sculptuur.
Maar ons voornaamste doel was natuurlijk het Louvre en daar bekeken we onder andere de Perzische afdeling. Tot de mooiste voorwerpen behoort een prachtig, van zilver gemaakt en deels verguld beeldje van een gevleugelde steenbok dat ooit het oor is geweest van een metalen kruik. (Het andere oor is tegenwoordig te zien in Berlijn.) Ik had het beeldje al eerder gezien maar dit keer viel me iets op.
Glazen drinkbeker uit Fectio/Vechten (Allard Pierson-museum, Amsterdam)
Het Allard Pierson-museum, het oudheidkundige museum van Amsterdam, heeft zijn openingstijden verruimd. Om luister bij te zetten dat het voortaan in het weekend om 10:00 opent, wordt er in februari ’s zondags ontbijt geserveerd, zijn er muziekuitvoeringen en verzorgen de medewerkers lunchlezingen. Gisteren ging ik luisteren naar conservator René van Beek, die sprak over Romeins glas. Toen ik hem kort daarvoor bij de muziek tegen het lijf was gelopen, had hij nog luchtig over zijn praatje gedaan – het was maar heel algemeen, had hij gezegd, en het was slechts inleidend – maar het werd een buitengewoon leerzaam half uur waarin hij schetste welk technisch onderzoek momenteel plaatsvond.
Een leuk voorbeeld betrof de drinkbeker hierboven, die is opgegraven in Vechten bij Utrecht, het Romeinse fort Fectio. Hij is kort voor de Tweede Wereldoorlog in Keulen gerestaureerd. Ook toen vond men dat een restauratie zó gedaan moest worden dat duidelijk blijft wat echt en wat aanvulling is, en daarom gebruikte het atelier geen glas maar iets dat op bakeliet lijkt. De documentatie is echter bij de bombardementen van Keulen verloren gegaan en dat is jammer, want het is onbekend wat het gebruikte materiaal nou precies is. Het is de afgelopen tachtig jaar wel mooi groen geworden en het Allard Pierson-museum zal dat niet terugdraaien. De restauratie behoort evengoed bij de geschiedenis van het object.
Ik maak het me vanavond even niet al te moeilijk: een beeldje van de Egyptische god Bes, dansend en wel, gevonden in Amathous op Cyprus. Hij heeft er echt zin in.
De trouwe lezers van deze blog weten inmiddels waarom ik dit piepkleine stukje plaats: omdat ik uw aandacht wil vestigen op twee oudheidkundige musea, namelijk op het Amsterdamse Allard Pierson-museum, waar een fijne tentoonstelling is over opgemeld goddelijk wezen, en op het Leidse Rijksmuseum van Oudheden, waar een even fijne expositie is over opgemeld goddelijk eiland.
Vandaag was het nieuwjaar en waren beide musea gesloten. Maar morgen kunt u er weer naartoe. Ik beloof u dat u het mooi zult vinden.
Het Allard Pierson-museum in Amsterdam wordt verbouwd en de laatste keren dat ik er was heb ik de bovenstaande strijdwagen niet gezien. Hoewel hij lijkt op een Assyrische strijdwagen, zoals we die kennen van reliëfs, stond hij op de afdeling Cyprus: een wagen uit wat ik gemakshalve de IJzertijd zal noemen. Ik mis hem wel een beetje want het was een leuk ding om kinderen uit te leggen dat de Oudheid anders was. Geen auto maar een wagen, geen benzine maar paardenkracht. Voor volwassenen kun je toevoegen dat de energie dus niet uit delfstoffen kwam maar uit voedsel en dat trekdieren met mensen concurreren om de schaarse voedingsmiddelen.
Strijdwagens waren vooral belangrijk in de Bronstijd. U kent de afbeeldingen uit Egypte wel, waarop de koning als boogschutter staat afgebeeld, zijn vijanden verdelgend. Eigenlijk is dat een beetje problematisch, want het is volstrekt onmogelijk om staand in zo’n gammel bakje en rijdend over een oneffen terrein aan te leggen en te mikken. Het idee van rijdende schutterij moet u dus maar vergeten. Het is mogelijk dat strijdwagens vooral werden ingezet om op andere legers in te rijden, dus voor een shock-and-awe-aanval. Tijdens de veldslag op de vlakte bij Kadesh (1274 v.Chr.) sloegen de Hethitische strijdwagens inderdaad een complete Egyptische divisie uiteen.
Votiefgift uit de tempel van Aesculapius in Rome (Nationaal Museum, Rome)
Ik schreef onlangs over de leuke Bes-expositie in het Allard Pierson-museum en vertelde dat die ook aardig was voor kinderen. De voor dit doel gevraagde externe deskundige (8 jaar) beleefde veel plezier aan de speurtocht langs de diverse beeldjes en reliëfjes van de kleine Egyptische godheid. Ik schreef ook dat de Grieks-Romeinse afdeling mooi aan het worden is. Die is echter voor kinderen wat minder toegankelijk.
Zo kwam het dat de externe deskundige bij de Etruskische voorwerpen wat verbaasd stond te kijken naar enkele votiefgiften, de voorwerpen die mensen in de Oudheid achterlieten bij een heiligdom na een genezing.
Leeuw of de berg Nemrud: voorbeeld van sterrentaal.
Een herinnering van lang geleden: die keer dat mijn zakenpartner en ik in Oost-Turkije de berg Nemrud wilden zien. Het is geen ongebruikelijke toeristische bestemming en er staan richtingborden, maar desondanks slaagden we erin met onze gehuurde Fiat Pinda de weg kwijt te raken. Toen we uiteindelijk de top bereikten, was het via allerlei onverharde paden geweest. Evengoed hadden we een prachtige middag met een schitterend uitzicht over de Eufraat en de onvergetelijke herinnering aan de Nederlandse vrouw die daarboven niets beters had te doen dan in zo’n destijds nieuwerwetse draagbare telefoon te brullen dat dit “the real thing” was en dat ze aan de andere kant van de lijn de kleine Bastiaan kon horen.
Anyhow.
De berg Nemrud is ruim 2100 meter hoog en daar bovenop heeft koning Antiochos I van Kommagene (r.ca.70-ca.31), zijn graf laten bouwen: een enorme tumulus van miljoenen grapefruit-grote stenen. Archeologen hebben geprobeerd die met dynamiet te verwijderen om zo bij de grafkamer te komen maar zoals het met de Dimitrovs dezer wereld gaat is dat niet gelukt, zodat de stenen er nog altijd liggen – zij het dat de berg instabiel is. Om de berg staan standbeelden van de goden en reliëfs van de koning en zijn voorouders. Er is een altaar en er is het bovenstaande reliëf van een leeuw.
Dansende Bes, met links Beset (Allard Pierson-museum, Amsterdam)
Eigenlijk houd ik niet zo van de animaties die je tegenwoordig ziet in tentoonstellingen. Ze zijn vaak wat kinderachtig en gaan nog lang door ook. Ik loop er dus meestal langs, op weg naar de eigenlijke voorwerpen. De openingsanimatie van de expositie “Bes, kleine god in het oude Egypte” in het Amsterdamse Allard Pierson-museum is echter perfect: een kort filmpje toont het leven van de oude Egyptenaren, bedreigd als dat was door wilde dieren en kwade geesten, en verklaart waarom mensen hunkerden naar goddelijke steun. Weliswaar waren Amon-Ra, Isis en Osiris te druk met het op orde houden van het universum, maar gelukkig was er altijd de god Bes, voor alle alledaagse zorgen. Your Friendly Neighborhood Helping God.
Met de animatie is de toon gezet voor een lichtvoetige tentoonstelling over een kleine maar nabije Egyptische godheid, die net als de zwangere nijlpaardgodin Taweret en de leeuwengod Toetoe de gewone mensen beschermde en hielp. Het is een geslaagde expositie. Als ik kinderen zou hebben, zou ik zo nog een tweede keer gaan. Dat doe ik trouwens sowieso, want ik wil nog wat foto’s maken.
Grafsteen uit Mascula (Algerije), nu in het Amsterdamse Allard Pierson-museum
Vorige week blogde ik over twee Numidische votiefstèles die ik ooit in het Louvre heb gefotografeerd. Beide waren gesteld in het Punisch, dateerden uit de tweede eeuw v.Chr., waren voorzien van het “teken van Tanit” en waren afkomstig uit hetzelfde heiligdom bij Cirta (Constantine in Algerije). De ene was een gewoon bedankje van een zekere Abdeshmun aan de god Baal-Hammon, de tweede was interessant omdat degene die de stèle had opgericht een Italische naam had. Niet onmogelijk, maar ik had in de tweede eeuw v.Chr. geen Italiaan in Algerije verwacht. Zo leren we elke dag bij.
Vandaag een andere Algerijnse inscriptie, dit keer uit Mascula (het huidige Khenchela), die ik fotografeerde in het Amsterdamse Allard Pierson-museum. Deze stèle is zo’n tweehonderd jaar jonger. Terwijl de vorige inscriptie een Romein of een Italiaan documenteerde die in het Punisch een lokale godheid aanbad, is dit keer de godheid geromaniseerd. Hij is bovenaan afgebeeld: dit is Saturnus. De aloude Baal-Hammon, de heerser van het dodenrijk, had een nieuwe naam aangenomen, ongeveer zoals in Gallië de god Lug zich was gaan tooien met de naam Mercurius.
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.