Tag: Friesland

Misverstand: De Friezen

On door Jona Lenderinginfactcheck, Geschiedenis, Middeleeuwen, Oudheid18 reacties
De mantelspeld van Wijnaldum

Misverstand: De Friezen woonden altijd in Friesland

In de loop van de derde eeuw n.Chr. gingen veel Germaanse stammen op in grotere federaties. Bekende stammen als de Franken, Saksen en Alamannen dateren uit deze tijd. De Friezen lijken hierop een uitzondering te zijn. Zij worden al in de Vroege Keizertijd vermeld als de bewoners van de huidige provincies Noord-Holland en Friesland. Als volk zijn ze ouder dan de genoemde federaties, en ook nu deze allang zijn verdwenen, zijn er in Nederland nog West-Friezen en Friezen, en in Duitsland en Denemarken Oost- en Noord-Friezen.

Dat suggereert een aanzienlijke etnische continuïteit, maar die is al een eeuw geleden ter discussie gesteld. Pieter Boeles (1873-1961), de man die de archeologie van Friesland domineerde in de eerste helft van de twintigste eeuw, wees er in 1905 op dat in de vierde en vijfde eeuw de Saksen, afkomstig uit het noordwesten van Duitsland, zich vestigden in het huidige Groningen, Friesland en Vlaanderen, alvorens het Kanaal over te steken en de koninkrijken van Essex, Sussex en Wessex te stichten. Boeles kwam tot deze gedachte omdat de archeologische vindplaatsen in het noordelijk kustgebied van deze tijd meer overeenkomsten vertonen met de cultuur van de toenmalige Saksen dan met die van de Friezen uit de voorafgaande tijd. Boeles concludeerde dat de oorspronkelijke bewoners waren onderworpen, maar dat hun naam in gebruik was gebleven.

Lees verder “Misverstand: De Friezen” →

Friese vikingen

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Middeleeuwen, Toerisme24 reacties
Detail uit het Fivelgoër en Oldambtster landrecht landrecht

In het Fries Museum in Leeuwarden is momenteel een expositie over het Noord-Nederlands kustgebied in de Vroege Middeleeuwen, “Wij Vikingen”. De boodschap is vrij simpel samen te vatten: de Noormannen hebben in de negende eeuw behoorlijk huis gehouden in de Lage Landen, maar er waren mensen in wat nu Friesland en Groningen heet die zich bij de plunderaars aansloten en meededen.

Het bewijs voor die stelling valt archeologisch moeilijk te leveren. Je kunt natuurlijk het skelet van een slachtoffer tonen – en het Fries Museum toont een skelet – maar de dode zal je niet melden wie hem heeft vermoord. Het bewijs zal uit de geschreven bronnen moeten komen, maar doorgaans vermelden die alleen dat de Noormannen tekeer zijn gegaan op deze of gene plaats. Of het Noren of Denen waren, staat er niet bij, laat staan dat erbij staat of het Friezen waren, dus mensen uit het gebied van Vlaanderen tot Noord-Duitsland. Gelukkig bieden de Friese rechtsteksten aanwijzingen en nog gelukkiger is dat het Fries Museum de manuscripten ook toont.

Lees verder “Friese vikingen” →

De mantelspeld van Wijnaldum

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Middeleeuwen, Oudheid25 reacties
De mantelspeld van Wijnaldum

Wijnaldum ofwel Winaam is een dorpje boven Harlingen. Als je hiervandaan naar Franeker wandelt, passeer je ten oosten van het dorp niet minder dan zes terpen en ook enkele opgehoogde akkers. De oudste bewoning dateert uit de IJzertijd; de terpen werden opgeworpen in de tweede eeuw n.Chr.; in de loop van de derde eeuw raakte het gebied ontvolkt; in de vijfde eeuw keerden de mensen terug. Ze dreven handel met Denemarken en Engeland, zoals je op deze plek zou verwachten, en ook met het Rijnland, wat iets minder voor de hand ligt. De vondst van smeltkroezen bewijst dat er ook een edelsmid woonde in Wijnaldum.

Uit de vroege zevende eeuw stamt de schitterende mantelspeld die u hierboven ziet. Het voorwerp, zo groot als een hand, is in 1953 min of meer bij toeval ontdekt. Later zijn nieuwe fragmenten gevonden, zodat steeds duidelijker werd dat dit echt een verschrikkelijk mooi voorwerp was. Een echt uniek stuk. Op de vindplaats staat dan ook een – eerlijk gezegd: niet heel erg mooi – modern monument. De mantelspeld is gemaakt van goud en ingelegd met rode almandijn, waarvan in het lab is vastgesteld dat ze afkomstig is uit India.

Lees verder “De mantelspeld van Wijnaldum” →

Afsluitdijk

On door Jona LenderinginToerisme4 reacties
Afsluitdijk
Afsluitdijk

Je hebt fietstochtjes en fietstochten. Tot die laatste categorie behoort een van mijn allerfavoriete dagjes uit. Eerst de trein naar Anna Paulowna en dan naar Friesland. Je fietst dan eerst naar Wieringen, waar je aan de noordkant langs kunt rijden, buiten de dijk om, naar het begin van de Afsluitdijk. In Den Oever is een Vikingmuseum, maar steeds als ik er ben, blijkt het gesloten. Wat wel jammer is, want het Vikingverleden van Noord-Holland is fascinerend.

Enfin, de Afsluitdijk is heerlijk. Je hoeft alleen maar rechtdoor, hoeft nooit af te stappen om op je smartphone te kijken waar je nu weer rijdt, je hoeft nooit rekening te houden met verkeer dat de bocht om komt. Het is jij en de dijk en de wind, waarvan ik alleen maar kan hopen dat u die achter en niet vóór hebt.

Lees verder “Afsluitdijk” →

Eise Eisinga

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Pseudowetenschap, Toerisme, Wetenschapscommunicatie4 reacties
Het planetarium van Eise Eisinga in Franeker
Het planetarium van Eise Eisinga in Franeker

Franeker is even klein als leuk. In het Martenamuseum was vorig jaar een geslaagde expositie over het boekenbezit van de voormalige universiteit waar ik met veel plezier heb rondgelopen. De wereld van Reinerus Neuhusius. Even verderop – het zal geen steenworp zijn maar het scheelt weinig – is het beroemde planetarium van Eise Eisinga.

Het bijbehorende verhaal is te beroemd om niet nog eens te vertellen. In 1774 zouden de maan en de planeten Mercurius, Venus, Mars en Jupiter vlak bij elkaar aan de hemel staan en er gingen geruchten dat daardoor de aarde uit zijn baan zou worden getrokken. Een door een dominee Eelco Alta geschreven brochure veroorzaakte nogal wat paniek.

Het misverstand dat hij de wereld in hielp is overigens interessant omdat het bewijst dat hij kennis had van de zwaartekrachtwet van Newton en begreep dat andere hemellichamen krachten uitoefenden op onze aarde, maar het effect overschatte. Dit is hoe pseudowetenschap altijd werkt. Mensen begrijpen wel het principe van deze of gene wetenschappelijke methode, maar zijn niet goed in staat de werking te kwantificeren.

Lees verder “Eise Eisinga” →

Domweg gelukkig

On door Jona LenderinginDagelijks leven9 reacties
Doopsgezinde kerk, Leeuwarden

Zoals de trouwe lezers van deze blog zich wellicht herinneren, heb ik de afgelopen zomer in Harlingen gewoond en in Leeuwarden gewerkt. Ik was er sindsdien niet echt meer geweest maar woensdagavond verzorgde ik er bij de Doopsgezinde Gemeente een lezing over mijn boek Israël verdeeld.

Dat doe ik wel vaker: veel gemeentes en parochies hebben toerustingscursussen of leerhuizen. Het is altijd fijn daar te spreken. De vragen zijn ook altijd prettig en ik kom altijd thuis met ideeën die ik niet eerder heb gehad. Het aardige van het woord “leren” is dat het kan betekenen dat de docent iets leert aan de mensen, maar dat het ook kan betekenen dat hij iets leert van de mensen.

Lees verder “Domweg gelukkig” →

Luchtoorlog in Friesland

On door Jona LenderinginCultuur, Geschiedenis7 reacties

Zoals de trouwe lezers van deze blog zich wellicht herinneren, heb ik deze zomer drie maanden in Friesland gewerkt en gewoond. Omdat Tresoar, mijn werkplek, ineens een avondsluiting kende, had ik onvoorzien nogal wat lege avonden en ik heb tientallen kilometers gefietst over het vlakke Friese land, waarbij ik op een gegeven moment belandde in IJlst, waar vlakbij het station een monumentje was voor twee Canadese vliegeniers die daar waren neergestort. Ik blogde erover.

Op een bordje stond zeer kort stond samengevat wat er was gebeurd. Het sprak me erg aan omdat ik niet houd van de van alles roepende strijdbare opschriften op oorlogsmonumenten, terwijl ik ontroerd ben als men het beperkt houdt tot het eigenlijke drama, dat al erg genoeg is.

Het monumentje was in een samenwerking met een lokaal comité geplaatst door de Stichting Missing Airmen Memorial Foundation (SMAMF) en ik had daarover in Leeuwarden een gesprek met bestuurslid Douwe Drijver. Hij vertelde me dat de stichting probeert “de overledenen een naam en een gezicht terug te geven”. Tijdens de oorlog zijn in Friesland en omliggende wateren zo’n 500 vliegtuigen neergestort, waarbij vliegeniers zijn omgekomen die lang niet altijd konden worden geïdentificeerd. De SMAMF probeert nu met locatie- en archiefonderzoek te achterhalen wie zijn omgekomen, probeert foto’s van de overledenen te verwerven en dan een gedenkteken te laten oprichten. Zoals in IJlst.

Lees verder “Luchtoorlog in Friesland” →

Monument in IJlst

On door Jona LenderinginGeschiedenis3 reacties
Monument bij veilinghuis Ald Fryslân, IJlst

Je hebt oorlogsmonumenten en oorlogsmonumenten. Sommige zijn groot en officieel, voorzien van strijdbare opschriften die van alles roepen, en doen je helemaal niets. Andere, zoals het Amerikaanse militaire ereveld in Margraten, weten de enormiteit van de verschrikkingen over te dragen en zijn emotioneel niet te bevatten, zodat je alleen maar in tranen kunt uitbarsten. Sommige zijn klein, bijna intiem, en breken je hart.

Zoals het monumentje hierboven, dat ik een tijdje geleden fotografeerde in IJlst, op een steenworp van het spoorwegstation. Een metalen model van een Mosquito. De verse bloemen – ik maakte de foto tijdens de recente hittegolf – bewijzen dat er ergens in IJlst een meneer of een mevrouw is die niet wil dat de mensen worden vergeten voor wie het monumentje is opgericht.

Lees verder “Monument in IJlst” →

Friese geveltekens

On door Jona LenderinginCultuur, Dagelijks leven, Geschiedenis16 reacties
Foudgum

Mijn verblijf in Friesland loopt ten einde. Ik had wat vaker op de fiets willen stappen om te genieten van het wijdse landschap, maar het is er niet zo vaak van gekomen als ik wilde. In plaats daarvan knalde ik op en neer naar Libanon, dus u hoort me niet klagen, maar de tocht van Harlingen langs het wad naar het Lauwersmeer moet nog even wachten.

Bovenstaande foto maakte ik in Foudgum, waar François HaverSchmidt (Piet Paaltjens) enige tijd predikant was en begon met het maken van het Oera Linda Boek. Ik noemde geveltekens als deze in gedachten altijd een “oelebord” maar ik schijn daarmee een woord te hebben verzonnen dat noch Nederlands (“uilenbord”) noch Fries (“ûleboerd”) is. In elk geval gaat het om het bewerkte uiteinde van een nok, met de rechtopstaande makelaar. Vaak zit er een gat onder, waardoor uilen een schuur konden binnenvliegen, vandaar de naam.

Lees verder “Friese geveltekens” →

Literaire quiz (3)

On door Jona LenderinginLiteratuur, Nederlands9 reacties

Het zal degenen die de laatste dagen commentaar gaven op mijn stukje over de Byzantijnse godsdiensttwisten niet verbazen dat ik momenteel druk bezig ben met een wat langer stuk – of diverse stukken – over de grenzen van onze kennis over het pre-Constantijnse christendom. Gelukkig zat ik maandag en dinsdag lang in de trein, dus het vordert lekker.

Voor vandaag echter geen diepgravende bijdrage maar een simpel literair quizje. De foto hierboven … welke beroemde schrijver woonde er zo mooi in het huis rechts van de kerk? Dat dit ergens in het noorden van Nederland is, zal u, gegeven mijn huidige verblijf in Friesland, niet verbazen.