Tag: Het visioen van Constantijn

Constantijn en de zondagsrust

On door Jona LenderinginChristendom, Geschiedenis, Klassieken, Romeinse Keizerrijk17 reacties
Constantijn en de zonnegod

Iemand stelde me een leuke vraag: of de mensen in de Oudheid een zevendaagse week kenden, met dus een zondag als vaste rustdag.

Sabbat

Ja. In elk geval de Joden kenden een zevendaags ritme, met de zaterdag ofwel sabbat als verplichte rustdag. Omdat je als Jood dankbaar was voor de genade van God dat je behoorde tot het uitverkoren volk, probeerde je zo goed mogelijk om te gaan met de rustdag en daarover is vrij veel halachische discussie geweest.

Zoiets wordt, in elke juridische cultuur, opgehangen aan standaardvoorbeelden en in dit geval was dat de vraag of je op de sabbat iemand mocht redden uit een put. De Dode-Zee-rollen documenteren een groep die vond dat de sabbatsrust, als goddelijke instelling, ging vóór het redden van een mensenleven, terwijl de Mishna (een verzameling rabbijnse wijsheid) het farizese standpunt weergeeft dat het redden van een mensenleven gaat vóór de sabbatsrust. De auteur van het Mattheüs-evangelie laat Jezus zeggen dat als mensen een dier redden dat op de sabbat in een put is gevallen, het redden van een mens zeker is toegestaan. Kortom: de zevendaagse week bestond niet alleen maar was ook goed-doordacht.

Lees verder “Constantijn en de zondagsrust” →

(Zelfpromotie)

On door Jona LenderinginDagelijks leven7 reacties

Dag  mensen, het is niet om het een of ander, maar het is al bijna 6 december! Dat is, zoals u weet, de dag waarop we gedenken dat een einde kwam aan het aardse bestaan van de heilige Nikolaas, bisschop van Myra, beschermer van kinderen en zeelieden, alsmede van Amsterdammers, Antwerpenaren, bankiers, gevangenen, Grieken, horecamedewerkers, kooplieden, kuipers, officieren, Russen, sekswerkers, slagers, studenten, vissers, vrijgezellen – kortom, eigenlijk van alles en iedereen. Meer over zijn taak als ketterpletter leest u hier. Er is een mooie, wat oudere Catechismus en er is ook een Nieuwe Catechismus.

Het is goed gebruik elkaar in deze tijd van het jaar geschenken te geven. Maar in een welvarend land als Nederland heeft iedereen alles al. Wat valt er nog te geven? Er zijn diverse boeken die ik even onder uw aandacht breng.

Lees verder “(Zelfpromotie)” →

Misverstand: Constantijn

On door Jona LenderinginChristendom, Factcheck, Geschiedenis, Klassieken, Romeinse Keizerrijk16 reacties
Constantijn en de zonnegod

Misverstand: Constantijn bekeerde zich na een visioen tot het christendom

De derde eeuw, waarin het Romeinse Rijk van alle zijden werd aangevallen, eindigde met een herstel van de orde. Wel was het zo dat er voortaan verschillende keizers tegelijk waren, elk verantwoordelijk voor een eigen sector in de grensverdediging. Officieel waren ze elkaars collega’s, maar dat wil niet zeggen dat de relaties altijd collegiaal waren.

In 312 versloeg Contantijn, de keizer van het westelijkste deel, zijn in Italië residerende rivaal Maxentius. Dit gebeurde bij de Milvische brug, even ten noorden van Rome. Kort daarvoor zou Constantijn in een visioen een kruis hebben gezien met daarbij geschreven de woorden dat de God van de christenen hem de zege beloofde. Na de overwinning maakte een dankbare Constantijn een einde aan de christenvervolgingen en bekeerde hij zich zelfs tot het christendom. Dat is ongeveer wat in de schoolboekjes staat, en zo staat het ongeveer in het Leven van Constantijn dat de christelijke auteur Eusebios een kwart eeuw na de veldslag schreef. Maar hoewel de keizer aan het einde van zijn leven inderdaad christen was, liggen de zaken verder aanzienlijk ingewikkelder.

Lees verder “Misverstand: Constantijn” →

Het ideale Sinterklaaskado

On door Jona LenderinginChristendom, Geschiedenis, Klassieken, Romeinse Keizerrijk20 reacties
Sint-Nikolaas, “Het visioen van Constantijn” bezorgend

De eerste druk van Het visioen van Constantijn is uitverkocht en ik vermoed dat dat mede komt doordat menig lezer van deze blog een exemplaar heeft aangeschaft. Daarvoor mijn dank! Inmiddels is er een tweede druk, die is uitgebreid met de illustratie die ik al eens terloops besprak en waaruit ook wat foutjes zijn weggepoetst. Als u het boek al heeft, moet u het niet opnieuw kopen, want zó veel verschil maakt het nu ook weer niet uit en die toegevoegde illustratie – tja, ik zou zeggen: volg deze link en dan weet u het ook.

Toch maak ik even reclame voor dit boek. Het is immers binnenkort Sint-Nikolaas en u weet waaraan deze heilige zijn faam dankt: aan de pastorale oplawaai waarmee hij tijdens het Concilie van Nikaia een ketter tegen de vlakte sloeg. Een ongehoorde breuk van het protocol, zeker in de nabijheid van een keizer. U ziet het hierboven. Wat ik maar zeggen wil: zeg Sinterklaas en je zegt Constantijn.

Het visioen van Constantijn is daarom het perfecte Sinterklaaskado. En er zijn mensen, ook in uw vriendenkring, die het boek nog niet hebben. (Als u het boek slecht vond: geef het dan aan iemand aan wie u een hekel hebt.) Mocht u aarzelen, dan vindt u hieronder enkele citaten uit de boekbesprekingen. Kortom, bestel het boek hier.

Lees verder “Het ideale Sinterklaaskado” →

Constantijn geïllustreerd

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Wetenschapscommunicatie4 reacties
Constantijn (Capitolijnse Musea, Rome)

Ik maak het mezelf vandaag niet al te moeilijk en beperk me tot deze link. Anderhalve maand geleden presenteerden Vincent Hunink en ik ons boek Het visioen van Constantijn en ik heb sindsdien elke dag een kort blogstukje geschreven over de illustraties van dat boek. Daar zette ik onlangs een punt achter: over elk plaatje heb ik iets geschreven.

Het is een aardige collectie, al zeg ik het zelf, dus kijk daar maar even.

Dagvisioen, nachtelijke droom

On door Jona LenderinginArcheologie, Christendom, Geschiedenis, Klassieken, Romeinse Keizerrijk16 reacties
Een voorbeeld van een apsismozaïek (Sant’ Apollinare in Classe, Ravenna)

Misschien hadden Vincent en ik ons boekje wel De visioenen van Constantijn moeten noemen, meervoud. Er circuleerden namelijk heel veel verhalen over ’s mans waarneming van een hemels teken. Dat was te verwachten: in de Oudheid werd vrijwel alle informatie mondeling overgedragen en daardoor was wildgroei de gewoonste zaak van de wereld. Het visioen van Constantijn is alleen uitzonderlijk omdat de oudheidkundige én de oorspronkelijke gebeurtenis kent uit de Lofrede van 310 én beschikt over diverse bronnen om de verdere verspreiding te documenteren.

Om te beginnen is er dus de Redenaar van 310, die Constantijn eraan herinnert dat deze heeft gezien hoe Apollo en Victoria hem kransen presenteerden. Hierop lijkt een tweede verhaal: dat van Eusebios, die in het Leven van Constantijn schrijft dat de keizer op een ongespecificeerd moment, maar enige tijd vóór de slag bij de Milvische Brug in 312, een lichtend kruis had waargenomen en daar vervolgens over had gedroomd. Deze tekst, waarin het beroemde “in dit teken zul je overwinnen” voorkomt, vormt het begin van de legende.

Lees verder “Dagvisioen, nachtelijke droom” →

MoM | De Oudheid en de sociale wetenschappen

On door Jona LenderinginChristendom, Geschiedenis, Methodologie en theorie, Museumstuk, Oudheid, Religie, Romeinse Keizerrijk7 reacties
Reliëf van elf goden, een heros en keizer Theodosius uit Efese (Archeologisch Museum, Selçuk)

Een punt dat in Het visioen van Constantijn enige keren aan de orde komt, is het bestaan van niet-exclusivistische christenen als keizer Severus Alexander, generaal Bacurius en de aristocraat Synesios, die Christus vereerden als een van de vele goden. In onze bronnen wordt veelal wat neergekeken op deze demi-chrétiens (om de Franse term te gebruiken): dit is geen echt christendom, vinden de auteurs van die bronnen, die zichzelf natuurlijk wél beschouwden als recht in de leer.

Het is echter denkbaar dat die niet-exclusivisten lange tijd de meerderheid vormden, dat de mogelijkheid Christus toe te voegen aan de verzameling door jou vereerde goden er altijd was en dat degenen die onze bronnen schreven niet-representatief waren. We hebben domweg de statistieken niet om er veel zinnigs over te zeggen. Wat mijns inziens wel zeker is, is dat de vervolgingen door Decius en Valerianus zich richtten op de exclusivisten, op degenen dus die meenden dat Christus exclusief diende te worden vereerd. Voor de demi-chrétiens was de eis een offer te brengen aan andere goden immers geen probleem. Het was wat je als Romein nu eenmaal behoorde te doen op de feestdagen van je stad.

Lees verder “MoM | De Oudheid en de sociale wetenschappen” →

Boekpresentatie

On door Jona LenderinginDagelijks leven13 reacties
Rudmer Koopal (uitgever), ik, Constantijn, Vincent Hunink

Het visioen van Constantijn is niet het eerste boek dat ik schreef, de presentatie afgelopen dinsdag was niet de eerste die ik meemaakte en in het Rijksmuseum van Oudheden ben ik ook wel vaker geweest, maar toch was ik nerveus bij de boekpresentatie. Misschien kwam het doordat ik bij mijn praatje keek in een halfverlichte zaal, waardoor ik de reacties van de mensen niet van hun gezichten kon lezen. Desondanks geloof ik dat het een geslaagde middag is geweest.

De bezoekers werden verwelkomd door een erewacht van Fectio, de enige re-enactment-groep in Nederland die zich richt op de laat-Romeinse tijd. In Constantijns dagen zal men er ruwweg zo uit hebben gezien als op de onderstaande foto:

Lees verder “Boekpresentatie” →

Boekpresentatie

On door Jona LenderinginChristendom, Cultuur, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Religie, Romeinse Keizerrijk, Wetenschapscommunicatie11 reacties

Vanmiddag wordt in het Rijksmuseum van Oudheden Het visioen van Constantijn gepresenteerd. U bent natuurlijk de hele dag welkom in het dit jaar twee eeuwen jonge museum, maar als u de heren hierboven de ingang aan het Rapenburg ziet bewaken, weet u zeker dat u op ruwweg het juiste moment binnen komt lopen. Dat is een andere manier om te zeggen dat de inloop begint rond een uur of drie.

Voor wie het nog niet weet: Het visioen van Constantijn gaat over een gebeurtenis die de wereld heeft veranderd. Vóór de regering van keizer Constantijn werden christenen vervolgd en gedood. Tijdens zijn regering – maar niet dankzij hem – kwam aan die vervolging een einde. Sterker, hij begon de kerk te begunstigen. Volgens een legende deed Constantijn dat na een visioen en een militaire zege, maar het wonderlijke is dat dat visioen een heidens karakter had en dat noch de teksten over die overwinning noch het beeldmateriaal veel christelijks bevatten.

Lees verder “Boekpresentatie” →

Zelfinterview

On door Jona LenderinginChristendom, Geschiedenis, Klassieken, Religie, Romeinse Keizerrijk, Wetenschapscommunicatie11 reacties

Als het goed is, ligt vanaf vandaag Het visioen van Constantijn in de winkel, een boek waarin classicus Vincent Hunink en ik een bekende oudheidkundige puzzel presenteren: hoe kon een heidens visioen veranderen in een christelijke legende? Een volledig antwoord is er niet maar we gebruiken de puzzel om en passant te wijzen op de problemen waar een oudheidkundige mee wordt geconfronteerd. In een kort vraaggesprek interviewen we elkaar.

Jona: Je had zin in het vertalen van de Lofrede van 310, de tekst waarin het heidense visioen wordt gepresenteerd, omdat dit het hoge stijlregister betrof en laatantieke welsprekendheid. Wat is daar zo speciaal aan?

Vincent: Het is een genre dat wij eigenlijk niet meer kennen. Ook wie tegenwoordig een speech houdt tegenover de koning of minister-president zal zich uitdrukken in min of meer “gewoon” Nederlands. Maar in deze antieke speeches gaan echt alle remmen los. De redenaar pakt breed uit en hanteert alle talige middelen die hij kent om zijn lofzang te zingen. Of juist om onwelkome details te verdoezelen. Ik vond het spannend om te kijken of ik die talige “grandeur” enigszins in taal van nú kon uitdrukken, zonder te belanden in de valkuil van oubollig Nederlands. Of dat gelukt is mag de lezer beoordelen.

Lees verder “Zelfinterview” →