De Armeense hoofdstad Yerevan dateert, in de huidige vorm, uit de twintigste eeuw. In het zuiden liggen echter oudere nederzettingen: Shengavit, dat teruggaat tot het immer fascinerende Chalcolithicum; de Urartese en Perzische stad Erebuni, ruim achtentwintig eeuwen oud en de eerste drager van de naam die wij tegenwoordig schrijven als “Yerevan”; en Karmir Blur ofwel Teishebani, een eveneens Urartese nederzetting, die niet zo lang heeft bestaan en daardoor archeologisch interessant is, omdat alle vondsten vrij precies zijn te dateren, namelijk tussen pakweg 650 en 600 v.Chr.

De Armeense naam Karmir Blur betekent zoiets als “de rode heuvel” en verwijst naar de verbrande tichelstenen van de antieke muren; de antieke naam verwijst naar de god Teisheba, de Urartese oorlogsgod. De citadel en een deel van de benedenstad zijn al lang geleden opgegraven en het staat vast dat ze zijn verwoest rond 600 v.Chr. door mensen die waren bewapend met Skythische bogen. Het kunnen dus Skythen zijn geweest, maar ook Kimmeriërs of Meden. We weten het weer eens niet en het onderzoek ligt stil omdat de opgegraven stad in de jaren negentig voor de tweede keer werd verwoest.

Zoals u weet stortte de Sovjet-Unie na de mislukte putsch in Moskou in september 1991 in elkaar. Armenië was een van de landen die zich onafhankelijk verklaarde – en zichzelf een crisis zonder weerga aandeed. Niet alleen was er nog steeds de schade van de grote aardbeving van 1988 en werd er gevochten om Nagorno Karabach, de economie liep volledig leeg, zodat er maanden voorbijgingen zonder elektriciteit. De beplanting van Karmir Blur verdween in de houtkachels van Yerevan – ook de Botanische Tuin moest er in deze tijd aan geloven – en nu de oude ruïne toch een woestenij was kon het gebied, zolang de vuilnisdiensten niet functioneerden, in gebruik worden genomen om afval te storten.

En zo lag het terrein er eigenlijk nog steeds bij toen ik er in 2017 voor het eerst kwam. De directeur van de opgraving, Miqayel Badalyan (onlangs gepromoveerd tot directeur van het museum van Erebuni), leidde me rond en vertelde dat hij er een lief ding voor over zou hebben als het terrein eens schoon gemaakt zou kunnen worden. Hij heeft sindsdien niet stil gezeten. Vorig jaar vertelde hij me al optimistisch dat langzaam maar zeker een vrijwilligersnetwerk aan het groeien was en dat de leden daarvan de wilde vegetatie hadden weggehaald die het opgegraven deel van de benedenstad had overwoekerd. Bij mijn laatste bezoek, twee weken geleden, vertelde hij hoe een ander deel door vrijwilligers was schoongemaakt. De jonge boompjes die ik langs het toegangspad zag, lijken ook recent te zijn geplant. Er zijn plannen om de verdwenen borden met uitleg te herstellen.

De actie vond plaats op het juiste moment, namelijk kort na de democratische revolutie van vorig jaar, die ervoor zorgde dat er wat meer geld kwam voor cultuurbeleid. De nieuwe burgemeester van Yerevan (of de Armeense minister van Cultuur, daar wil ik even vanaf zijn) kwam na de schoonmaakactie langs en zegde toe dat de overheid de rest van het terrein zou laten schoonmaken. Ook zou er een hek om de opgraving worden geplaatst.

Dat is mooi, maar het herstel van Karmir Blur – een van de belangrijkste Urartese sites – hangt ook samen met het talent van de vrijwilligers om zélf geld te verwerven. Er zijn al plannen om bier te gaan brouwen volgens het recept dat is gevonden op een spijkerschrifttablet. Badalyans tactiek is kleinschalig te werken, draagvlak op te bouwen bij de bevolking (voor wie wetenschappers nu eenmaal werken) en zo langzaam maar zeker Karmir Blur weer te maken tot wat het is: een van de belangrijkste monumenten in deze regio.

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.