Tag: Jodendom

Domitianus en de Fiscus Judaicus

On door Jona LenderinginChristendom, Geschiedenis, Jodendom, Romeinse Keizerrijk
Domitianus (Capitolijnse Musea, Rome)

Op zondag blog ik meestal over het Nieuwe Testament en ik was blijven steken bij de Bergrede. Ineens realiseerde ik me dat in mijn reeks iets ontbreekt. Ik neem steeds aan dat u weet dat de evangeliën zijn geschreven tussen pakweg 65 en 95 n.Chr. Over de datering van het Marcusevangelie is overigens wat discussie. Volgens Europese geleerden kort voor de verwoesting van de tempel in 70, volgens Amerikaanse geleerden kort daarna. De evangeliën van Matteüs, Lukas en Johannes ontstonden ergens in de jaren tachtig of negentig. Ze zijn geschreven tegen de achtergrond van de regering van keizer Domitianus, die in 81 onverwacht aan de macht kwam en vijftien jaar later werd vermoord.

Zijn regering markeert het scheiden der wegen (the parting of ways) van christendom en rabbijns jodendom. Een misleidende naam overigens, aangezien er ook veel is geweest dat de twee bleef verbinden. Het valt echter niet te ontkennen dat eind eerste eeuw het Joodse volk transformeerde in twee gescheiden religies. Enerzijds waren er Joden die het leiderschap aanvaardden van in Yavne opgeleide rabbijnen, die (onder meer) de farizese traditie voorzetten; anderzijds waren er volgers van een christelijk leiderschap, waarvan het karakter niet helemaal duidelijk is. Over de Twaalf horen we niets meer en de apostelen waren zo niet dood dan toch oud en der dagen zat.

Lees verder “Domitianus en de Fiscus Judaicus” →

De roeping van Mattheüs

On door Jona LenderinginBijbel, Christendom, Jodendom6 reacties
Caravaggio, “De roeping van Matteüs”

Toen ik onlangs het prachtige schilderij van Caravaggio in een stukje benutte, schoot me te binnen dat ik nog nooit had geblogd over het vergeten mirakel van de wonderbaarlijke naamsverandering. Ik begin even bij Lukas 5, gebaseerd op Marcus 2.14, en hier gepresenteerd in de Nieuwe Bijbelvertaling.

Jezus zag bij het tolhuis een tollenaar zitten die Levi heette. Hij zei tegen hem: “Volg mij!” Levi stond op, liet alles achter en volgde hem. Hij richtte in zijn huis een groot feestmaal voor hem aan, waarop een groot aantal tollenaars en anderen samen met Jezus aanwezig waren.

Lees verder “De roeping van Mattheüs” →

Popović over de Dode-Zee-rollen

On door Jona LenderinginJodendom, Midden-Oosten, Oudheid, Religie, Romeinse Keizerrijk17 reacties
Een commentaar op Jesaja: een fragment van een Dode Zee-rol, nu in het Jordan Museum in Amman.

Over de Dode-Zee-rollen zijn honderden boeken geschreven in tientallen talen. Het boek dat de Groningse hoogleraar Mladen Popović in 2013 presenteerde bij de expositie in het Drents Museum in Assen is een van de betere. Het biedt geen schijnzekerheden, zoals de “conclusie” dat het zou gaan om de bibliotheek van de sekte van de essenen. Dat is op zich een respectabel idee, ooit door Géza Vermes naar voren gebracht, maar het is zeker niet bewezen.

Lees verder “Popović over de Dode-Zee-rollen” →

High place of worship

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Jodendom, Levant12 reacties
Sfiré, Tempel D

De laatste antieke auteur die meende dat de aarde een platte schijf was, is Herodotos. Hij schrijft ergens dat de zon in India in de ochtend het heetst is en is evident niet op de hoogte van de bolvorm van de aarde in zijn verslag van de fantastische vaart om Afrika. Daarna is er eigenlijk geen auteur meer die niet wist dat de aarde een bol was. De materie is leuk behandeld door Hans Dijkhuis in De platte aarde.

Toch bleven er altijd sporen van het oude idee. Het is niet anders dan hoe wij nog zeggen dat de zon opkomt, hoewel we allemaal weten dat de aarde onder de zon door draait. Op soortgelijke wijze was voor de mensen in de oude wereld de aarde soms nog een platte schijf. Daar overheen was een uitspansel, niet zo heel ver van de aarde. De hemel was dichtbij. Het was dus logisch op om een altaar te bouwen en tot de goden te bidden op een bergtop. Waar geen heuvel of berg voorhanden was, bouwden ze die: denk aan de ziggurats in Mesopotamië.

Lees verder “High place of worship” →

Nehemia (bis)

On door Jona LenderinginBijbel, Geschiedenis, Jodendom, Midden-Oosten, Oudheid, Perzië4 reacties
Jeruzalem, met een muurfragment dat van Nehemia zou kunnen zijn

Een tijdje geleden blogde ik over Nehemia, de Joodse leider die in de Perzische tijd Jeruzalem herbouwde.  Aanvankelijk werkte hij aan het hof van koning Artaxerxes I Makrocheir (r.465-424), die hem echter in 446 v.Chr. naar Juda stuurde. In mijn stukje wees ik erop hoe ontzettend goed het optreden van Nehemia past in de Mediterrane wereld van die tijd.

Ik vertelde ook over de stadsmuren die hij bouwde. Daarvan kan op dit moment geen steen met zekerheid worden geïdentificeerd, maar het Tempelterras bestaat uit verschillende stukken muurwerk en in het oosten is een verschil aan te wijzen tussen het steenwerk uit de tijd van koning Herodes de Grote en steenwerk dat veel ouder is. Dat laatste lijkt op muren uit de havensteden Sidon en Byblos, de bases van de Perzische vloot, al kan het ook dateren uit de hellenistische tijd. Ik toonde daarvan destijds een foto, maar kreeg gisteren van mijn evangelische vriend Jan-Pieter van de Giessen een veel betere. Zie boven.

Lees verder “Nehemia (bis)” →

Zahak, Azi Dahaka, Azazel

On door Jona LenderinginChristendom, Cultuur, Geschiedenis, Islam, Jodendom, Oudheid3 reacties
toos_mausoleum_firdowsi_sculpture_feryedun_sedighi_24
Zahak in het mausoleum van Ferdowsi

Dit wordt een curieus stukje over middeleeuwse poëzie, mythologie, de Bijbel, joden, Iraniërs, archeologie en het kerstverhaal, dus zet u schrap.

We beginnen met de Perzische poëzie, meer in het bijzonder met de Shahname van Ferdowsi, het nationale epos van Iran, geschreven rond het jaar 1000. In de eerste verhalen speelt een zekere Zahak een rol, die door een kwade genius wordt aangezet tot allerlei kwaad gedrag en verandert in een duivel in mensengedaante, herkenbaar aan twee mensenetende slangen die uit zijn schouders groeien. Uiteindelijk wordt hij verslagen door de held Fereydun, die hem opsluit in een grot onder de aarde, waar hij tot het einde der tijden zal wachten. Het is afgebeeld op het plaatje: een reliëf uit het mausoleum van Ferdowsi in de Iraanse stad Toos, vervaardigd door de beeldhouwer Abdolhossein Sadeghi.

Lees verder “Zahak, Azi Dahaka, Azazel” →

Vredesdividend

On door Jona LenderinginArcheologie, Bijbel, Geschiedenis, Jodendom, Oudheid1 reactie
De toegang tot de tempel van Artemis in Gerasa
De toegang tot de tempel van Artemis in Gerasa

Zoals de trouwe lezers van deze kleine blog weten, schrijf ik aan een boek over het ontstaan van het christendom en rabbijns jodendom. Een tijdje geleden rondde ik een deel af dat ging over de Romeinse vazalkoning Herodes, waarin ik ook zijn bouwprojecten vermeldde. Strikt genomen staan ze buiten mijn betoog, maar ze zijn wel een nuttig anker voor de lezer, die wel het een en ander hiervan kan plaatsen: de Klaagmuur maakte onderdeel uit van de tempel (of beter, het tempelterras), Masada is min of meer spreekwoordelijk geworden voor compromisloos verzet en Caesarea is een geliefde toeristische bestemming.

De tempel in Jeruzalem was een fenomenaal project. Het terras, dat nog steeds een “landmark” is, werd in omvang verdubbeld, er kwamen indrukwekkende toegangspoorten en het terras werd aan drie zijden omgeven door mooie colonnades. Aan de vierde zijde verrees een enorme, drieschepige hal (een basilica, om de archeologische jargonterm te gebruiken).

Lees verder “Vredesdividend” →

Safed

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Jodendom, Politiek1 reactie
Ari
Ari Ashkenazi-synagoge

Ik ben deze dagen gierend druk met andere zaken, maar een klein berichtje trok mijn aandacht en schrééuwt erom dat ik toch even iets tiep:

Israël heeft twee batterijen luchtafweer naar het noorden van het land verplaatst. … Volgens de Israëlische radio worden de raketten bij de steden Haifa en Safed opgesteld, niet ver van de grenzen met de noordelijke buurlanden Syrië en Libanon.

Safed. Dit is een van de voornaamste spirituele centra van het jodendom. Hoewel de plaats vooral beroemd is geworden omdat sommige uit Spanje verdreven joden zich hier vestigden, hebben hier altijd joden gewoond, hoewel ze zeker niet altijd de meerderheid vormden. Ze bouwden hier enkele van de mooiste synagogen ter wereld. Hier bloeide de kabbala.

Lees verder “Safed” →

Mijn volgende boek

On door Jona LenderinginChristendom, Geschiedenis, Jodendom, Klassieken, Oudheid9 reacties
De Klaagmuur
De Klaagmuur

Ieder jaar komen honderdduizenden mensen naar Jeruzalem om de heilige plaatsen te bezoeken. Er staan altijd ontroerde mensen te bidden bij de Klaagmuur, een overblijfsel van de tempel die ooit het middelpunt vormde van het jodendom. Op loopafstand is de basiliek van het Heilige Graf. Ook hier zijn mensen soms diep door een historische plaats geraakt, zó diep zelfs dat incidenteel een pelgrim ten prooi valt aan het idee de messias te zijn. Ik weet dat dit ‘Jeruzalemsyndroom’ goed is voor een glimlach, maar ik vermeld het zonder ironie. Het gaat me erom dat we tot in onze ziel kunnen worden getroffen door gebeurtenissen van twee millennia geleden.

Dat is het mooie van geschiedenis: de ervaring contact te hebben met mensen uit het verleden. We gaan daarvoor naar musea, anderen bezoeken slagvelden en thuis kunnen we al geroerd zijn als we de brieven lezen van onze grootouders. Het contact met het verleden is prettig en de historische belangstelling behoeft daarom geen rechtvaardiging, evenmin als het bezoek aan een concert, het lezen van een roman of een boswandeling.

Lees verder “Mijn volgende boek” →

Israël hersteld

On door Jona LenderinginChristendom, Geschiedenis, Jodendom, Klassieken, Oudheid2 reacties
Munt van Bar Kochba (British Museum, Londen)

In de zekerheid des Doods, maar in de onzekerheid van de ure van dien, heb ik besloten dat ik niet langer mag wachten, maar dat ik vandaag, op ditzelfde ogenblik, door het neerschrijven van deze en geen andere zin, Israël hersteld moet beginnen…

… sorry, mijn verlangen de prachtige zin van Gerard Reve éénmaal te kunnen parafraseren was groter dan mijn waarheidsliefde, want Israël hersteld is al een tijdje min of meer gereed. Dat wil zeggen: het onderzoek is ruwweg gedaan, de structuur van de tekst ligt op hoofdlijnen en zelfs in enig detail vast. “Het enige wat nog moet gebeuren is”, om Menander te citeren, “het schrijven van de zinnen”. Dat zal ook dit keer wel weer een heidens karwei blijken. Elk boek kost me meer moeite dan het vorige.

Lees verder “Israël hersteld” →