Auteur: Jona Lendering

-

Prinsjesdag, Plinius, Mill en de vergelijkingstheorie

On door Jona LenderinginGeschiedenis, Klassieken, Methodologie en theorie, Oudheid, Politiek, Romeinse Rijk23 reacties
J.S. Mill

Morgen is het Prinsjesdag en dat is een mooie gelegenheid om het weer eens over vergelijkingstheorie te hebben. Het demissionaire Nederlandse kabinet zal wel een miljoenennota indienen en u kent de problemen waarvoor de overheid staat. In heel Europa. De diverse overheden hebben enorme bedragen geleend. Nog nooit – althans in vredestijd – was de staatsschuld zo hoog. Gelukkig zijn de rentes laag, zodat we ons er vooralsnog geen zorgen om hoeven maken. Probleem is wel dat er vrijwel geen marktpartijen meer zijn die schulden tegen zulke lage rentes willen afnemen. De overheid kan hen daartoe echter, ook al zal men het niet graag doen, wel dwingen. Het is weliswaar in hun financiële nadeel, maar in het gemeenschapsbelang. De Romeinen zouden het hebben begrepen.

Plinius in Bithynië

In de eerste jaren van de tweede eeuw n.Chr. was de provincie Bithynië-Pontus in grote financiële problemen geraakt. Keizer Trajanus stuurde een bestuurder met buitengewone bevoegdheden, Plinius de Jongere. Diens correspondentie is over. Aan de dateringen is te zien dat hij werkte zoals een interimmanager betaamt: eerst maakte hij een plan van aanpak, wat aanvankelijk resulteerde in een lawine aan brieven, daarna werkte hij zijn plan uit en neemt de frequentie van de brieven af. Brief 10.54 documenteert het succes. Het begint met Romeinse standaardstroopsmeerderij:

Lees verder “Prinsjesdag, Plinius, Mill en de vergelijkingstheorie” →

Captatio benevolentiae

On door Jona LenderinginDagelijks leven16 reacties

Ik maak even gebruik van mijn blog om een didactisch probleem aan u – of beter: aan de leerkrachten onder u – voor te leggen.

Als je een les verzorgt, ben je meestal iets te vroeg. (Soms gaat dit ook fout.) Je controleert je powerpoint, schenkt koffie in, maakt een praatje. Het moment om te beginnen nadert, de aanwezigen kletsen wat met elkaar, ze beginnen je aan te kijken, wachtend op wat je vertellen gaat. Het is nog net iets te vroeg maar er is al interactie tussen docent en leerlingen.

Lees verder “Captatio benevolentiae” →

De Bergrede: christenvervolging

On door Jona LenderinginBijbel, Christendom, Geschiedenis, Jodendom, Midden-Oosten, Oudheid, Religie, Romeinse Rijk13 reacties
Niet per se een christen (Museum van El-Djem)

In mijn reeks over de Bergrede nu de laatste van de zaligsprekingen waarmee deze compositie begint. Dit is de tekst in de Nieuwe Bijbelvertaling.

Gelukkig zijn jullie wanneer ze je omwille van mij uitschelden, vervolgen en van allerlei kwaad betichten. Verheug je en juich, want je zult rijkelijk worden beloond in de hemel; zo immers vervolgden ze vóór jullie de profeten.

Het Matteüsevangelie is geschreven na de val van Jeruzalem in 70 n.Chr. Als we het dateren rond 80, zullen we er niet ver naast zitten. De volgelingen van Jezus waren toen al vervolgd. In Rome had keizer Claudius al “Joden verdreven die, opgehitst door de agitator Chrestus, voortdurend ongeregeldheden veroorzaakten”. Nero had groepen gebruikt als levende fakkels en in mythologische tableaux vivants. In Jeruzalem was Jezus’ broer Jakobus gestenigd. Het geweld was kleinschalig geweest, maar daarom nog wel serieus.

Lees verder “De Bergrede: christenvervolging” →

Hunebedden van de dag: D3 en D4 (Midlaren)

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Oudheid, Toerisme3 reacties
Hunebed D3 bij Midlaren

De hunebedden D3 en D4, samen ook wel de Hunenborg genoemd, het “reuzenkasteel”, kwamen als een verrassing. Niet door de afmetingen: D3 is bijna vijftien meter lang en vier meter breed, D4 is met 10¾ meter wat korter maar is met 4½ meter wel weer wat breder. De hunebedbouwers maakten er niet iets speciaals van dit keer. Het verrassende is enerzijds dat ze in elkaars verlengde staan. Niet dat ze elkaar aanraken, maar ze zijn duidelijk op elkaar afgestemd en dat is uniek.

De grootste verrassing van de hunebedden D3 en D4 is echter hun locatie. Ik kwam van Midlaren aanfietsen over het Hunebedpad, dus ik moest in de buurt zijn, maar nergens zag ik een wijd veld met wat boompjes, wat meestal de plek is voor zo’n Trechterbekergraf. Het enige wat ik zag was een groepje boerderijen. Pas langzaam begon me te dagen dat ik door smal pad tussen twee heggen moest om tussen de boerderijen te komen. Daar stonden de twee hunebedden, onder een paar prachtige eikenbomen. D3 is de westelijke en ligt het verste van de weg; u ziet het hierboven. D4 is de oostelijke en de eerste die je ziet. Zie de foto hieronder.

Lees verder “Hunebedden van de dag: D3 en D4 (Midlaren)” →

Uruk, een oeroude stad

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Midden-Oosten, Oudheid6 reacties
Uruk, met de ziggurat van Inanna

Uruk, dat in de Bijbel Erech en tegenwoordig Warka heet, was al in het vierde millennium een belangrijke stad in Zuid-Irak. Het was hier dat Arnold Nöldeke de aardewerkchronologie vaststelde waarover ik vorige week al blogde. Wat u zich rond 3200 v.Chr. bij zo’n grote stad moet voorstellen: iets met een oppervlakte van 250 hectare. Ter vergelijking: dat is een fractie meer dan het gebied dat in Rome was omsloten door de Serviaanse Muur (246 hectare) en fors meer dan de Amsterdamse Grachtengordel (198 hectare).

Uruk was al bewoond in de ‘Ubaid-periode (strata XVIII-XIII). Toen was het nog een groot dorp aan de Eufraat. De verstedelijking kwam in het vierde millennium op gang in de naar deze opgraving vernoemde Uruk-tijd (strata XI-VI). In de daarop volgende Jemdet Nasr-periode (strata V-III) was het al wel een echte stad, een van de eerste ter wereld. (Een mooi reliëf van een leeuwenjacht en de beroemde Warka-vaas, waarover ik binnenkort blog, stammen uit deze tijd.) De Eanna, de tempel van de liefdesgodin Inanna, was in de Vroegdynastieke tijd (Uruk II-I) een van de voornaamste religieuze centra van Mesopotamië. Het is de oudst-bekende vindplaats van wat bekendstaat als cone mosaic, een soort mozaïek van gekleurde kegeltjes.

Lees verder “Uruk, een oeroude stad” →

Byblos in verval

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Midden-Oosten, Oudheid2 reacties
Fenicische stadstoren in Byblos

“Kleine staten”, zo lees ik in Een kennismaking met de oude wereld van De Blois en Van der Spek, “konden profiteren van de verzwakking van de grote mogendheden”. De auteurs hebben het over de eeuwen na de verzameling problemen die we aanduiden als de Zeevolken-crisis. De Bronstijd kwam ten einde, de IJzertijd begon.

De stadstaten in Syrië werden weer zelfstandig, hoewel er zich soms nieuwe bewoners gevestigd hadden. In sommige stadstaten heersten vorstenhuizen van Hethitische origine (bijvoorbeeld in Karkemiš). Wij noemen deze rijkjes neo-Hethitische vorstendommen. In andere steden kwamen Aramese dynastieën aan de macht.

Nieuwe bewoners?

Ik weet niet of ik het zo zou schrijven. Ik ben er althans zo zeker niet van dat er nieuwe bewoners waren in de oude steden. Voor de Arameeërs is vaak betoogd dat ze geen nieuwe bewoners waren, maar allang woonden in de regio waar ze in de Bronstijd niet opschreven wat in het Aramees was gesproken. Vergelijk het met Nederland en Vlaanderen in de Vroege Middeleeuwen: in de Merovingische en Karolingische kanselarijen schreef men Latijn, maar de mensen spraken Oudnederlands.

Lees verder “Byblos in verval” →

Stel, je bent een virus

On door Jona LenderinginWetenschap, Wetenschapscommunicatie6 reacties

Vergeet de vondst van een katapultpijlpunt in Utrecht, vergeet het valse gewicht uit Jeruzalem (dat bij nader inzien toch niet was wat ze dachten), vergeet geospatiale analyse, denk zelfs niet aan de DNA-revolutie. Het echte archeologienieuws momenteel is dat iedereen op de set van de nieuwe Indiana Jones-film ziek is door het norovirus. Dat is een vervelende kwaal die ellendige voedselvergiftigingen veroorzaakt. “Elk jaar laat het zo’n tweehonderdduizend mensen zich letterlijk doodschijten”, schrijft Bart Braun in Stel, je bent een virus.

Ik ga dat boek niet recenseren. Enerzijds omdat Braun en ik elkaar weleens hebben ontmoet en anderzijds omdat ik weinig weet van virussen. Dan moet je geen inhoudelijk oordeel geven over biologieboeken. Wat ik weer wél kan zeggen is dat Braun in minder dan 100 pagina’s een stortvloed aan informatie over de lezer uitstort. Stel, je bent een virus bezwijkt daar gelukkig niet onder. Braun wisselt de eigenlijke informatie af met leuke weetjes en grappige terzijdes, waardoor hij de aandacht vasthoudt. Ik herkende er zijn branie in. Le style c’est l’homme même, om zelf ook eens een bioloog te citeren.

Lees verder “Stel, je bent een virus” →

Bij ons in het dorp (22)

On door Jona LenderinginAmsterdam, Dagelijks leven9 reacties

Bij ons in het dorp gebeurt eigenlijk nooit iets. Althans op het fietspad langs de Zuidtangent. Daar hadden ze ooit een paaltje staan, waar denkelijk nogal wat ongelukken mee gebeurden. Dus kwam er een waarschuwingsbord bij. Later besloot de gemeente dat ze dat soort paaltjes eigenlijk ook wel weg konden halen. Vervolgens vergaten ze het waarschuwingsbord bij het fietspad weg te halen.

Zo was de situatie in 2016, toen deze foto werd gemaakt. Zo was de situatie vorig jaar. En zo is het nog steeds. De bloemen in de berm naast het fietspad zijn gemaaid, maar het overbodige verkeersbord, dat alleen maar afleidt, staat er gewoon nog.

Hunebed van de dag: G1 (Noordlaren)

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Oudheid, Toerisme4 reacties
Hunebed G1 bij Noordlaren

Het op één na noordelijkste hunebed in Nederland, hunebed G1, staat ook wel bekend als de Steenberg. In het Gronings is dat natuurlijk zoiets als Stainbarg. Dat is een gebruikelijke naam voor zo’n monumentaal Trechterbekergraf. Volgende week blog ik over een Drents dorp dat naar een hunebed Steenbergen is genoemd.

We weten dit keer iets over het landschap waar de hunebedbouwers hun grafmonument neerzetten, want in het westen kronkelde de Drentsche Aa en in het oosten de Hunze. Op de landtong daartussen woonden dus mensen. Ze hadden hun akkers vlakbij een klein rond meertje, dat is ontstaan toen een gletsjer zich terugtrok (een “doodijsgat”). Er zijn meer hunebedden bij zulke meertjes, zoals D2 en D35, die liggen bij pingoruïnes.

Lees verder “Hunebed van de dag: G1 (Noordlaren)” →

De ontdekking van het oudste Irak

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Midden-Oosten, Oudheid30 reacties
‘Ubaid-aardewerk (Archeologisch Museum van de Amerikaanse Universiteit in Beiroet)

De eerste opgravers in Irak waren mensen als Botta, die Nineveh ontdekte; Layard, die de Assyrische hoofdsteden opgroef; Koldewey, die hetzelfde deed in Babylon; en Hamdi, die het museum van Constantinopel stichtte. Hun enorme verdiensten staan buiten kijf, want het was bepaald geen sinecure in het zich hervormende Ottomaanse Rijk, zonder veel duidelijke verhoudingen maar vol etnische spanningen, je werk te doen. Al bood die onduidelijkheid ook kansen. Kansen die wij misbruik zouden noemen.

Afgezien van de organisatorische problemen hadden deze archeologen te maken met het feit dat ze hun vondsten alleen konden interpreteren aan de hand van teksten. Die vormden weleens een dwaalspoor, zoals toen Koldewey in Babylon speurde naar Hangende Tuinen die even reëel waren als Diagon Alley in Londen. En dan waren er de dieper liggende lagen, die de allereerste steden documenteerden. Toen schreven de mensen nog niet, dus de opgravers hadden geen idee way ze opgroeven. Sumeriërs? Nooit van gehoord. Ook wisten ze niet hoe oud het spul was dat ze opgroeven. Ze noemden het dus maar “aardewerk zoals gevonden in Nineveh”. Zo ontstond de gewoonte archeologische culturen te vernoemen naar de eerste vondplaats. De La Tène-cultuur is een Europees voorbeeld en Andronovo is een Aziatisch voorbeeld.

Lees verder “De ontdekking van het oudste Irak” →