Nu de ambities van overheden de pan uitrijzen en het slachtofferisme welig tiert vraag ik mij wel eens af, na een of twee biertjes: hoe zou Ayn Rand de huidige wereld duiden?
Ayn Rand staat vooral bekend als de haatoma die egoïsme propageert. Voorzover zij nog bekend staat. Zij is namelijk alweer een jaar of veertig dood, wat door criticasters vermoedelijk als haar grootste kwaliteit wordt gezien. Als haar naam nog valt is het in laatdunkende zin. Waarop toehoorders, het zekere voor het onzekere nemend, naar de uitgang schuifelen, bang dat iets van haar imago aan hen blijft kleven. Dit risico wordt steeds kleiner nu zij door de tijdgeest is geasfalteerd, maar toch.
Ayn Rand was een vurig pleitbezorger van kapitalisme in de meest pure vorm. Alles van waarde komt voort uit het individu en alleen onversneden kapitalisme beschermt dit individu tegen de dwingelandij van de staat. Ik formuleer het nu kort en kreupel. Lees vooral wat zij hier zelf over zegt, bijvoorbeeld in dit essay.
Rand vestigde zich, niet geheel toevallig, in Amerika, waar de onafhankelijkheidsverklaring het individu “(…) the right to life, liberty and the pursuit of happiness” toekende. Een wonderschoon artikel. Uniek in de geschiedenis en uiteraard rap verwaterd door een hele serie aanvullende zaken waar men als burger OOK recht op heeft, op kosten van andere burgers, die daardoor wat minder vrij zijn. Maar het begin was goed. Immers, niemand heeft recht op de vruchten van inspanning van een ander. Tenzij door een vrijwillig overeengekomen transactie. Giften zijn mooi (indien vrijwillig). Transacties in geld zijn beter.
Zo recht in de leer als Ayn Rand is, zo zijn ook de hoofdpersonen in haar magnum opus Atlas Shrugged. Knuffelbaar is anders.
Het zijn uiterst capabele doeners die zich door niets of niemand van de wijs laten brengen. Op welhaast autistische wijze streven zij hun doel na (een mens zonder doel is als een vaas zonder bloemen) terwijl zij aan alle kanten worden gesaboteerd door kwezels, onderkruipers en uitvreters. Zij krijgen de ene na de andere klap onder de gordel, maar krabbelen immer manmoedig overeind, met een minimum aan zelfbeklag. Compromisloos en ongenaakbaar. Want goed is goed en fout is fout. U en ik hadden allang het bijltje erbij neergegooid, of water bij de wijn gedaan, om van het gezeik af te wezen. Niet de hoofdpersonen uit Atlas Shrugged.
Dit plaatst de meesten van ons voor een dilemma. Schaar je je achter de held(in) van het verhaal, dan moet je tegelijkertijd accepteren dat je zelf een relatief nietswaardige bangebroek bent. Dat leest niet prettig. Voor het eigen ego is het beter om Rand te verwerpen, of om te neuzelen over haar ronkende schrijfstijl. Want ook daar moet je tegen kunnen. (Ik had zelf drie aanloopjes nodig.) Maar dit terzijde.
Hoe relevant is Rand, vandaag de dag? Weinig meer, vrees ik. Haar schip is definitief achter de horizon verdwenen. Overheden zijn te groot, te machtig, te ambitieus en te zeer doorgedrongen in alle haarvaten van de maatschappij. Naar boven toe zijn zij dusdanig vervlochten met multinationals, internationale banken, BigTech en wat dies meer zij, dat het voor een normale sterveling lastig te zien is waar het een ophoudt en het andere begint. Als een figuur uit een boek van Kafka staan wij voor de poort van een vesting die vele ringen omvat en ver, heel ver weg ontwaren wij de contouren van een fort waarvan wij vermoeden dat daar de macht zetelt, maar zeker weten doen wij het niet. Dit is geen wereld voor de met open vizier strijdende helden van Ayn.
Edoch, op het persoonlijk vlak kunnen wij wellicht nog een voorbeeld aan hen nemen. Wat minder zeuren, wat meer verantwoordelijkheid nemen. Een volle pedaalemmer legen als deze zich aandient. Zoiets.
PS
Al het bovenstaande is ook van toepassing op The Fountainhead. Die is korter.
- Ayn Rand, Atlas Shrugged (1957; €12,99)
[Op mijn uitnodiging aan de vaste lezers van deze blog om geliefde boeken te delen, ging ook Ad Kolkman (“doorgaans cartoonist“) in. Dank u wel!]
Ondanks het ontkennend antwoord in het stukje, denk ik dat de ideeën van Ayn Rand wel degelijk nog invloed hebben. Meer dan men zou wensen; zij is immers de godin van het neoliberalisme. Daardoor is ze o.a. min of meer persoonlijk verantwoordelijk voor de marktwerking in de zorg.
Het probleem in de zorg is niet de marktwerking, maar het gebrek aan controle. Er komen dus allerlei dieven op af. Overigens was in de tijd van Rand de eerste helft van de 20e eeuw nog goed in herinnering, dus de communistische revolutie in Rusland en het nazisme, dus veel mensen hadden de buik vol van ideologie en totalitarisme. Tegenwoordig proberen vele irrationelen ideologie en totalitarisme weet tot leven te wekken. Dat gaat dus verkeerd aflopen.
Hoezo gebrek aan controle? Je bedoelt toch hopelijk niet dat zorgmedewerkers nog meer formuliertjes moeten invullen?
De formuliertjes moeten wel correct worden ingevuld.
Gebrek aan handhaving als het om de kwaliteit van bijvoorbeeld ‘zorgfabriekjes’ gaat. Een dergelijk gebrek aan controle bestaat ook op het gebied van de uitzendbureaus, slachthuizen, keuringsdienst van waren.
“Voorzover zij nog bekend staat.”
Bij de fans van Rush gegarandeerd, te beginnen met de eerste hit genaamd Anthem.
“Dit plaatst de meesten van ons voor een dilemma.”
De oplossing is eenvoudig – Rand’s hoofdpersonen zijn geen helden/heldinnen. Dat is het duidelijkste bij Dagny Taggart en haar verlangen zich aan de voeten te werpen van Hank Rearden – volkomen in strijd met het hyperindividualistische ideaal dat Rand pretendeert uit te dragen. Volgens roddels deed ze dat in haar eigen leven trouwens ook niet, toen een minnaar haar verliet. Maar voor het waarheidsgehalte ervan sta ik niet in.
Ach, ik had het allemaal kunnen vergeven als Atlas Shrugged goed geschreven was. Dat is het niet, het is stomvervelend (vergelijk Lord of the Flies – schetst ook een onjuist mensbeeld, maar leest tenminste als een trein). Na een paar hoofdstukken geloofde ik het wel. Dreutel, dreutel, zeur, zeur.
Hartelijk dank voor het in herinnering brengen. Direct weer op de draaitafel gelegd: 2112 van Rush.
Ach ja, Atlas Shrugged, The Fountainhead. Voor mij belangrijke boeken over moreel, idealen, politiek, economische realiteit en kunst voor een destijds begin twintiger die nooit iets ingewikkelder gelezen had dan Agatha Christie en andere historische romans. Lang, streng, zwaar, bombastisch – en geweldig.
Wat is dit toch een leuke reeks!
Rand was tegen solidariteit. Aan het eind van haar leven genoot ze bijstand. Overigens heb ik haar romans niet uit kunnen lezen. Brrrr.
Plato’s Gorgias (waar een van de sprekers hetzelfde standpunt verdedigt) is in elk geval wel goed te lezen.
Dit boek is wel degelijk nog actueel, ttz, de invloed ervan is heel groot. Ik heb het een maal gelezen, en ik voelde me er na of ik me een maand niet gedoucht had.
Het is een van de meest gevaarlijke boeken ooit, een artistieke vorm van het Übermensch vs Untermensch – Heer/Slaaf denken… brrr
Thatchers “society doesn’t exist” met alle gevolgen van dien, is een toepassing van de leer van dit boek.
Allemaal heel prettig voor jonge, succesvolle mensen die overlopen van zelfvertrouwen. Zij hebben al genoeg aanmoediging.
Als je er de capaciteiten niet voor hebt dan helpt aanmoediging ook niet. Ik vraag mij wel af wat u dan onder “society” verstaat.
“Ayn Rand was een vurig pleitbezorger van kapitalisme in de meest pure vorm. Alles van waarde komt voort uit het individu…”
En toch, wanneer de kapitalisten en miljardairs in Rands roman er klaar mee zijn om al die uitzuigende werknemers en paupers te onderhouden en zich terugtrekken in een eigen geïsoleerde mini-samenleving, huren ze iemand in om al hun productiemiddelen te slopen, zodat de werknemers die niet meer kunnen gebruiken! Bijna alsof de miljardairs en Rand zelf doorhadden dat het niet de werkgevers zijn die de werknemers van hun dagelijks brood voorzien, maar de productiemiddelen en het bezit hierover…
Uw laatste zin klopt natuurlijk. De werknemers bedienen de productiemiddelen en maken daarmee producten die met winst worden verkocht. Electrische auto’s etc. Die productiemiddelen worden aangeschaft door de miljardair. De miljardair bakt niet zelf het brood, maar toch voorziet hij de werknemers van een inkomen.
Juist, en wie heeft de ander meer nodig? Als de miljardair nu als bij toverslag zou verdwijnen, zouden zijn machines nog door de werknemers te bedienen zijn; als de werknemers echter zouden verdwijnen, zou de miljardair echter onmogelijk al hun werk zelf kunnen doen. Ofwel, wie levert nou echt het werk, en wie voorziet nou echt de ander van een inkomen?
Zonder die miljardair waren die machines er ook niet geweest. En het product ook niet.
Ideaal gedachtegoed voor tijdens een epidemie…niet
Hypocriet was ze ook: ik maak gebruik van mensonterende sociale voorzieningen, want ze zijn er nu eenmaal en het zou verachtelijk zijn als die alleen opgaan aan de mensen die niet zonder denken te kunnen…
Ik las dat ze het geen social benefit vond, maar een restitutie van belasting die ze had moeten betalen, onder dwang dus.
Jaja…ze weten het altijd mooi te brengen…