Geliefd boek: De aarde is niet rond

Als je op reis gaat ontdek je vaak niet alleen de natuur en cultuur van een land, maar ook de geschiedenis. Zo kwam schrijver Arthur van den Elzen in Ecuador het verhaal op het spoor van de Franse expeditie die daar in de achttiende eeuw de aarde wilde opmeten. Van den Elzen heeft in Latijns Amerika gereisd en gewoond en schreef ook al Koningsdrama in Mexico, maar over dat onderwerp heb ik het al een keer gehad. In De aarde is niet rond gaat het over hoe wetenschappers er al metend achter kwamen dat de aarde wel rond is, maar niet helemaal.

De wetten van de zwaartekracht van Newton

veronderstelden dat de aarde door het rondspinnen -om een onzichtbare as die van pool tot pool loopt- en de daarbij vrijkomende centrifugale of middelpuntvliedende krachten niet helemaal rond zou zijn, maar uit zou zetten aan de evenaar en afgeplat zou zijn aan de polen.

Maar Franse landmeters begonnen ze zich bij het meten af te vragen of het niet andersom was. Newton was tenslotte een schrijfkamergeleerde, zij deden onderzoek in het veld. En zo ontstond aan de Franse Académie des Sciences het idee om het vraagstuk op te lossen door de aarde op te meten aan de evenaar en aan de Noordpool. De Spaanse en de Franse koning werden het eens en in 1735 kon de wetenschappelijke expeditie naar Zuid-Amerika vertrekken. (Afrika en Azië werden niet geheel ten onrechte als te onherbergzaam beschouwd.)

Lees verder “Geliefd boek: De aarde is niet rond”

Geliefde boeken: de Zijderoute

Langs de Zijderoute werd van alles verhandeld. Let op de kleine aap op de rug van de dromedaris. (Museum für Kunst und Gewerbe, Hamburg)

Er waren al vroeg contacten tussen Europa en Centraal-Azië. Zo drong Alexander de Grote door tot in Centraal-Azië en veroverde het oasestadje Marakanda, nu Samarkand geheten. De bloeitijd van de grootste en rijkste marktplaats, en het centrum van islamitische geleerdheid en astronomie, begon echter vele eeuwen later, na de komst van de Islam naar Centraal-Azië.

De Romeinen kenden peper en zijde afkomstig van handelsroutes uit het Oosten. Een kostbaar zilver peperpotje, gemaakt tussen 350 en 400 na Chr. en gevonden in Engeland, getuigt daarvan. Het potje laat ook duidelijk zien dat alleen welgestelden zich peperkorrels konden veroorloven.

Lees verder “Geliefde boeken: de Zijderoute”

Geliefd boek: driemaal Cicero

Aangezien ik wat meer wilde weten over Rome ten tijde van Caesar en Pompeius kocht ik een tijdje geleden de Cicero-trilogie van Robert Harris. Hij beschrijft het leven van Marcus Tullius Cicero, zoals gezien door de ogen van zijn secretaris Marcus Tullius Tirio. In de drie delen, getiteld Imperium (2006), Lustrum (2009) en Dictator (2015), zie je Cicero groeien van een welbespraakte advocaat tot een gezaghebbend Romeins politicus.

Hij heeft tijdens zijn carrière wel een groot aantal vijanden gemaakt die er uiteindelijk voor zorgen dat hij in ballingschap moet gaan. Na een terugkeer via bemiddeling van Julius Caesar wordt het lot van Cicero uiteindelijk op instigatie van Marcus Antonius bezegeld. Na de moord op Caesar wordt ook de beroemde redenaar gewelddadig om het leven gebracht

Lees verder “Geliefd boek: driemaal Cicero”

Geliefd boek: Le feld-maréchal von Bonaparte

Duitse spotprent op Napoleon (1813)

Er zijn van die boeken die je herleest omdat ze je pakken. Le feld-maréchal von Bonaparte (1996) van Jean Dutourd is er voor mij zo een. Dutourd (1920-2011) was lid van de Academie Française en drager van verschillende hoge onderscheidingen. Carrière: dertig jaar journalist/columnist van France Soir en schrijver van een zeventig romans en essays, daarnaast ook nog een bekende stem op de radio en Gaullist in hart en nieren.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt hij na vijftien dagen krijgsgevangen genomen, maar na zes weken weet hij al te ontsnappen. Om de tijd te doden studeert hij aan de Sorbonne filosofie en wordt hij lid van de résistance. In 1944 opnieuw gevangengenomen weet hij weer ontsnappen en neemt hij deel aan de bevrijding van Parijs. In de nacht van 13 op 14 juli 1978 werd zijn appartement op Avenue Kléber 63 in Parijs bij een terroristische aanslag opgeblazen.

Lees verder “Geliefd boek: Le feld-maréchal von Bonaparte”

Geliefd boek: De laatste keizer van Mexico

Het verhaal van de Franse interventie in Mexico is in Nederland niet zo bekend. Bij mij wel. Karl Mays held Winnetou nam het al op voor de Mexicaanse president Benito Juárez, dus op mijn twaalfde had ik er al van gehoord. Toen ik jaren later naar Mexico reisde heb ik een aantal plaatsen die een rol speelden in deze geschiedenis bezocht en in Mexico leeft het verhaal nog zeker.

Conservatief gestook

Benito Juárez was een Zapoteek van eenvoudige komaf die zich wist op te werken tot president van Mexico, maar daarvoor moest hij wel eerst een burgeroorlog winnen tegen de conservatieve gevestigde orde, oftewel de katholieke kerk en de grootgrondbezitters. De conservatieven vluchtten naar Frankrijk en zochten steun bij keizer Napoleon III, die wel oren had naar een uitbreiding van zijn invloedssfeer richting het Amerikaanse continent. De opkomst van de Verenigde Staten was de Fransen ook toen al een doorn in het oog, maar de Amerikaanse Burgeroorlog was net uitgebroken, dus de VS waren verzwakt en dat bood kansen.

Lees verder “Geliefd boek: De laatste keizer van Mexico”

Geliefd boek: Turkse vlinders

Wie zich op het juiste tijdstip op de goede plek aan de Gouden Hoorn in Istanbul bevindt, staat iets enerverends te wachten. Van alle kanten wordt met krachtige geluidsinstallaties vanaf moskeeën opgeroepen tot gebed. Die oproepen weerkaatsen tegen de omringende heuvels. Klinken die oproepen bedreigend? Welnee, de gelovigen weten zo dat het tijd is om te bidden. Istanbul maakte op mij een diepe indruk. Maar hoe zou het zijn om er verliefd te worden en een tijdje te wonen?

Praktische problemen

De tegenwoordige columniste van de NRC en schrijfster Stine Jensen vertelt in haar Turkse vlinders. Liefde tussen culturen (Prometheus 2005) openhartig over haar relatie met een Turkse man in Istanbul. Het boek is mede gebaseerd op gesprekken met Turkse vriendinnen en enkele mannen die een Turkse partner hebben. Haar publicatie biedt een indringend beeld van het chaotische leven van jonge dertigers in die immens grote stad aan het begin van de eenentwintigste eeuw.

Lees verder “Geliefd boek: Turkse vlinders”

Geliefd boek: Oom Petros

Oom Petros en het vermoeden van Goldbach is de Nederlandse vertaling door Peter Out van de oorspronkelijk in het Engels geschreven roman Uncle Petros and Golbach’s Conjecture (2000) van de Griekse auteur Apostolos Doxiadis (geb. 1953). Met een citaat van de grote wiskundige G.H. Hardy voorin het boek wordt de toon van de roman gezet:

Archimedes zal herinnerd worden als Aeschylus is vergeten, want talen sterven maar wiskundige ideeën niet (…).

Aansluitend hierop citeer ik een uitspraak op p. 150:

Anderzijds heeft de niet-wiskundige geen idee van de vreugden die aan hem voorbijgaan. Het amalgaam van Waarheid en Schoonheid dat voor het begrijpen van een belangrijke stelling wordt onthuld, kan niet via andere menselijke activiteiten worden verkrijgen, behalve misschien de mystieke, religieuze ervaring.

Lees verder “Geliefd boek: Oom Petros”

Geliefd boek: Minarets in the Mountains

De Britse moslim, reiziger en journalist Tharik Hussain beschrijft in Minarets in the Mountains. A journey into Moslim Europe (Chesham, 2021) zijn ontmoetingen met moslimgemeenschappen in de Balkan. Zijn vrouw en zijn twee tienerdochters reizen mee. Die zijn niet zo geïnteresseerd in Ottomaanse architectuur en doen met hun moeder vaak andere dingen. De reis begint in Sarajevo waar hij ook weer zal eindigen. Het gezin bereist alle Balkanlanden, van Bosnië-Herzegovina tot Albanië en Noord-Macedonië. Een kaartje laat de route zien en toont welke steden worden bezocht.

Vreemdelingenhaat

Tharik Hussain werd in 1979 in Bangladesh geboren. Samen met zijn ouders migreerde hij in 1980 naar East End in Londen. Rondom de centrale straat Brick Lane, waarover ik al schreef, en in het naburige Whitechapel had zich daar een grote diaspora van migranten uit Bangladesh gevestigd. Het werd hem meteen duidelijk gemaakt dat hij daar niet hoorde. De tijd begin jaren tachtig was vol gewelddadig racisme. De British National Party hield kantoor in Brick Lane. Zijn vader werd voor de deur in elkaar geslagen en zijn moeder gilde van angst als er weer een brandbom door de brievenbus vloog. De Britse vreemdelingenhaat veranderde in de loop der jaren:

Lees verder “Geliefd boek: Minarets in the Mountains”

Geliefd boek: Ontsporing van geweld

De laatste jaren zijn er veel boeken verschenen over de dekolonisatie van Indonesië. Zie bijvoorbeeld het voortreffelijke Merdeka. De strijd om de Indonesische Onafhankelijkheid van Henk Schulte Nordholt en Harry Poeze (Zutphen, 2022). De politionele acties (tussen 1947 en 1949) van het Nederlandse leger in Indonesië hebben daarbij terecht veel aandacht gekregen. Die politionele acties met honderdduizend Nederlandse militairen waren in een tijd dat het uitgeputte Nederland enigszins begon te herstellen van het verdriet, de armoede en de materiële schade van de Tweede Wereldoorlog. Net als bij andere Europese koloniale machten, waren de Nederlandse belangen kennelijk te groot om de Nederlands-Indië zo maar op te geven.

Ontsporing van Geweld

Het zal naar aanleiding van de huidige aandacht voor de dekolonisatie van Indonesië zijn dat er een herdruk is verschenen van een boek dat ruim vijftig jaar geleden voor het eerst werd gepubliceerd. J.A.A. van Doorn (1925-2008) en W.J. Hendrix, Ontsporing van Geweld. Nederlands/Indisch/Indonesisch conflict (Rotterdam, 1970). Ik bezit die eerste druk met veel streepjes. Het boek biedt een gedetailleerde beschrijving van die politionele acties. De auteurs waren als militair tijdens de politionele acties ter plekke. Ze hebben goed gekeken en zorgvuldig genoteerd wat er gebeurde. In het boek hebben ze hun ervaringen van toen gecombineerd met in 1970 nieuwe historische kennis en sociologische inzichten. Dat maakt het boek een belangrijke gevalstudie.

Lees verder “Geliefd boek: Ontsporing van geweld”

Geliefd boek: Rebel land

De interessantste reisverhalen worden geschreven door auteurs die maandenlang op dezelfde plek blijven om mensen en hun omgeving goed te leren kennen. Een prachtig voorbeeld is Rebel land. Among Turkey’s Forgotten Peoples (2009) van Christopher de Bellaigue (1971). Die ‘vergeten’ volkeren zijn Alevieten (aanhangers van een vrijzinnige islamitische stroming in het soennitische Turkije), Armeniërs en Koerden.

De schrijver kent het westerse deel van Turkije goed. Liefde bracht hem naar Istanbul, maar die liefde ging over. Hij sprak toen zo goed Turks dat Turken hem vroegen uit welk deel van Turkije hij kwam. Een nieuwe liefde brengt hem naar Teheran waar hij gaat werken als correspondent voor de Britse Economist. Perzisch wordt zijn nieuwe taal.

Bloedige gebeurtenissen

Na enkele jaren in Teheran besluit hij een boek te schrijven over de herinneringen van bewoners in de kleine stad Varto, gelegen in het verre zuidoosten van Turkije, aan de moord op Armeniërs en Koerden. De oudste bewoners hebben de Armeniërs in hun stadje nog meegemaakt of kennen de bloedige gebeurtenissen uit de verhalen van hun ouders. Zijn Turks blijkt niet meer te zijn wat het is geweest, maar toch kan hij nog alle gesprekken in het Turks voeren.

Lees verder “Geliefd boek: Rebel land”