Dit geliefde boek valt een beetje uit de toon, ik heb het namelijk nog steeds niet uitgelezen. De Scholia bij een impliciete tekst van Nicolás Gómez Dávila (Bogotá 1913-1994) zijn er om beetje bij beetje van te smullen. Het is de laatste tijd wat stil rond hem. Een jaar of tien geleden verschenen er nogal wat vertalingen in het Italiaans, Pools, Duits; ook in het Nederlands werd een werk van hem gepubliceerd (De authentieke reactionair, inleiding selectie en vertaling Robert Lemm 2013). Geen idee waarom het zo kalm geworden is – in ieder geval niet omdat hij verouderd is want Gómez Dávila is van alle tijden. ‘Voor een goede lezer is alle literatuur hedendaags’.
Hij was de grootmeester van het aforisme. Zijn werk bestaat uit duizenden korte, zeer fijn geslepen doordenkers. Er is over gediscussieerd waarom het aforisme de op hem toegesneden uitdrukkingsvorm zou zijn. Volgens de filosoof Franco Volpi, die hem in Italië introduceerde, heeft het te maken met zijn pretentieloosheid. Zijn eerste werk, min of meer clandestien gepubliceerd door zijn broer, droeg de titel Aantekeningen. Jaren daarna kwam Teksten 1. Geen van beide werd een succes en wat zou men met zulke titels ook anders verwachten. In 1977 volgden de eerste twee bundels Scholia van wat er vijf zouden worden.
Ik verklaar ze van nul en generlei belang, en daarom aantekeningen, glossen, scholia; dat wil zeggen, de meest bescheiden verbale uitdrukkingsvorm die het dichtst in de buurt van de stilte komt.
Pas na zijn dood werd hij in bredere kring bekend – ook in Colombia.
Hij kwam de laatste dertig jaar Bogotá niet uit en bracht zijn dagen door met zijn gezin, een kleine groep vrienden, en zijn immense bibliotheek. Al lezend maakte hij zijn aantekeningen, bij een impliciete tekst want we zullen nooit weten welke en dat maakt ook niet uit. Zeker, hij was reactionair als opstandeling tegen de vulgariteit van het moderne en de leugens van de democratie. Maar evenzeer was het een pose voor zijn radicale onafhankelijkheid en tegendraadsheid. ‘Denken zoals onze tijdgenoten is het recept voor welvaart en voor domheid’. ‘Het moderne individualisme komt erop neer dat men meningen die allen delen eigen en persoonlijk acht’. Ook tegenvoeters als Gabriel García Márquez prezen hem. ‘Wie niet begrijpt dat twee geheel tegenstijdige houdingen beide geheel terecht kunnen zijn, moet zich niet met de kritiek bemoeien’. Geen enkele keuze in welke presentatie dan ook maakt de indruk die het geheel van zijn aforismes maakt.
‘De reactionair wordt alleen behoudend in tijden die nog iets overhebben dat het behouden waard is’.
‘Om zijn aanslagen op de wereld goed te praten, heeft de mens besloten dat de materie inert is’. Is er een grens tussen reactionair en ecologisch denken? ‘De moderne mens verwoest meer wanneer hij opbouwt dan wanneer hij verwoest’. Dat wordt niet opgelost met milieucertificaten of met elektrische auto’s.
‘De electorale strategie van de democraat is gebaseerd op een minachtende mensopvatting, geheel tegengesteld aan de slijmende mensopvatting die hij in zijn toespraken ten toon spreidt’. Zoals blijkt wanneer ze vergeten dat de microfoon nog openstaat.
‘Men noeme liberaal, degene die pas begrijpt dat hij de vrijheid opoffert als het te laat is om haar nog te redden’. Een tikkeltje verder dan wat kamervoorzitter Arib in haar Abel Herzberg-lezing van 2017 zei, maar geheel in die lijn. En dan? ‘Als ze aan hun einde komen barsten aristocratieën; democratieën lopen leeg’.
Vervolgens de revolutionair, een soort waarmee het continent rijkelijk gezegend was. ‘De sociale redding komt nabij als ieder erkent dat hij slechts zichzelf kan redden. De maatschappij wordt gered als haar veronderstelde redders wanhopen’. ‘Elke revolutie doet ons naar de vorige verlangen’.
‘De verfoeilijkste tirannie is die welke zich op principes beroept welke wij respecteren’. Antiracisme zou zo’n principe kunnen zijn maar ieder mag het zijne invullen.
Dit is waarom politici en managers van het politici- resp. managersklasje falen. ‘Autoriteit is niet het delegeren aan ondergeschikten, maar het streven naar waarden’.
‘Opvoeden bestaat erin de “vrije ontwikkeling van de persoonlijkheid” te verhinderen’. Daar heeft Alain Finkielkraut honderden pagina’s voor nodig.
Tegen het luie denken dat zekerheden ziet waar slechts twijfels zijn: ‘Er is geen waarheid onafhankelijk van en anders dan de inspanning waarmee men die verwerft’. Wat dan wel weer helpt: ‘de mythe corrigeert de precisie van het concept’.
Er zijn ook zaken die in Latijns-Amerika beter begrepen zullen worden dan in Europa. ‘In de democratieën noemt men díe klasse de heersende klasse die door de stem van het volk nergens over te heersen heeft’. ‘Het volk kiest niet degene die het geneest maar die het drogeert’. ‘De geschiedenis van deze Latijns-Amerikaanse republieken moet geschreven worden zonder minachting, maar met ironie’.
‘De metaphysica is al zo vaak begraven dat ze wel onsterfelijk moet zijn’. Hij was overtuigd katholiek; ‘van het belangrijke zijn er geen bewijzen maar getuigenissen’. Met de postconciliaire ontwikkelingen was hij niet ingenomen. ‘De moderne christen heeft minder berouw over zijn zonden dan over het christendom’. ‘De kerk dacht haar armen te openen voor de moderne mens, maar het opende de benen’. In de tachtiger jaren hadden theologen een liefhebberij, de dialoog met het marxisme. ‘De dialoog tussen communisten en katholieken werd pas mogelijk toen de communisten Marx vervalsten, en de katholieken Christus’.
‘Het geloof dat niet tot zelfspot in staat is moet twijfelen aan zijn authenticiteit’.
‘Voor de mens van cultuur is bijna alles interessant en bijna niets belangrijk’.
‘Er is geen geestelijke overwinning die niet iedere dag opnieuw behaald hoeft te worden’.
Heel zelden is er ook een voor de scheurkalender. ‘Verreweg de meesten maakt het niet uit gelijk te hebben – zolang zíj het maar hebben’.
Wie zo denkt zal redelijk eenzaam zijn, maar ‘de mens wanhoopt soms met waardigheid’. En ‘geluk is een instant van stilte tussen twee ruisen in het leven’. Gómez Dávila kan niet besproken worden zonder de ontknoping te verraden, want die zit in elk scholion. Maar men kan er voorlopig wel mee uit de voeten.
- Nicolás Gómez Dávila, Escolios a un Texto Implícito – Obra Completa (€76,99)
[Op mijn uitnodiging aan de vaste lezers van deze blog om geliefde boeken te delen, ging ook Fried Deelen in. Bedankt Fried!]
Dank Fried Deelen, voor deze herinnering aan Nicolás Gómez Dávila. Ik blader weer eens door “De authentieke reactionair” voor zijn doordenkers. Jammer dat ik geen Spaans ken.
Robert Lemm selecteert er regelmatig op facebook, zoals deze:
Treuren over de ondergang van de beschaving is de reactionair eigen. De democraat kan niet treuren over het verdwijnen van wat hij niet kent.
Vrijheid geeft recht op anders zijn; gelijkheid verbiedt dat.
De “psychologie” is, zogezegd, de bestudering van het burgerlijk gedrag.
Marxisme en psychoanalyse zijn de twee valkuilen geweest van de moderne intellectuelen.
De ene democratische regering inwisselen voor de andere democratische regering komt neer op het inwisselen van de baantjesjagers.
Politici zeggen nooit wat juist of waar is, maar waarmee ze kunnen scoren.
Populisme is de term die de elite gebruikt wanneer de democratie haar aan het schrikken brengt.
“Marxisme en psychoanalyse zijn de twee valkuilen geweest van de moderne intellectuelen.”
Het woordje “de” (onmiddellijk voor “twee”) is misplaatst. Francis Fukuyama deed noch aan marxisme, noch aan psychoanalyse en is toch in een valkuil gevallen.
Walter Krämer en Götz Trenkler stellen vervangen wegens een overvloed aan voorbeelden “intellectuelen vormen het geweten van de natie” door “deze massa van verblinden”. Die verblinding is het rechtstreekse gevolg van vleierij door dictators, van Stalin tm Saddam Hoessein.
Fijn mede Gómez Dávila-fans te ontmoeten keesclaas!
Ik ken de vertaling van Lemm niet; zag in de voorbereiding van dit stukje dat het bestond. Oogt goed, maar ik zou de laatste, afkomstig uit de bundel van 1977, iets anders gedaan hebben. Zoals het er staat is het toegesneden op tegenwoordige politieke discussies in Europa. Dat kan Gómez Dávila niet bedoeld hebben. Daarom is het beter het te laten zoals het er staat:
‘Demagogie is de term die de democraten gebruiken wanneer de democratie hen aan het schrikken brengt’.
Dan blijft het een beetje algemener, en wie vindt dat het op huidige discussies past ziet dat moeiteloos. Zo blijft Gómez Dávila van alle tijden.
In de laatste twee zinnen staat het: politici kunnen scoren met uitspraken die onjuist of onwaar zijn. Waarom kunnen ze dat? Wat zegt dat over democratie?
Dat is, denk ik, een antwoord waar je Gómez Dávila blij mee gemaakt had. Zijn scholia zetten aan het denken.
Het doet er niet toe voor de waardering voor Gomez Davila, alleen om een onwaarschijnlijk misverstand te vermijden:
‘De reactionair wordt alleen behoudend in tijden die nog iets overhebben dat het behouden waard is’.
Het Latijnse woord voor behoudend is conservatief. Reactionair komt (duh) van reactie, dwz in de politiek handelen om iets terug te draaien.
“Is er een grens tussen reactionair en ecologisch denken?”
Ecologisch denken is altijd conservatief; zie bv. natuurbehoud. Daarentegen kan ecologisch denken nooit tot reactionair handelen leiden, want de oude ecologische toestand laat zich nu eenmaal niet herstellen. Bovendien is ecologie zelf veranderlijk – hoe de ecologische toestand nu zou zijn zonder de actie destijds waartegen men wil handelen is onkenbaar.
Hiermee is ‘De moderne mens verwoest meer ….’ nauw verbonden.
‘Het volk kiest niet degene die het geneest maar die het drogeert’
Tja, gegeven de bewondering (vooral die bij de oppositie, inclusief prominenten van mijn eigen partij!) die men in Nederland heeft voor de huidige MP, ondanks de coronafeiten, herken ik dit gemakkelijk.
Eens met Gomez Davila of niet (ik heb als radicaal-linkse ongelovige opzettelijk een paar gekozen waar ik inhoudelijk wel mee eens ben), dit boek is een pareltje in de verzameling die we hier opbouwen. Daar hoeft men het boek inderdaad niet voor uit te lezen!
Heel mooi FrankB. Nog niet uitgelezen: ik heb hier een aantal besprekingen liggen uit de Colombiaanse krant, jaren 2002 e.d. Die moeten dan ook enkele scholia opnemen, en wat blijkt? Dat alle aforismes uit de het eerste deel komen. De rest hadden ze op het moment dat ze hun recensie schreven nog niet gelezen. Het is voor hen te hopen dat ze door zijn gegaan met lezen, want nu kom ik erachter dat de sterkste staan in de latere bundels.
Vorige week was er de alleenstaande vrouw die 7.000 euro terug moest betalen aan de bijstand plus 3.000 boete, want ze kreeg mee en dan een tas boodschappen van haar moeder, en dat mag dus niet van de wet. ‘De wet is de makkelijkste methode om de tirannie uit te oefenen’.
Dus zo heet u echt, meneer Frayek?
Al die wijze, eigenzinnige mannen die zo goed weten wat er niet deugt aan de mensheid…tja…
Zeker. Ik hoop dat daar geen bezwaar tegen is.
Wijs: klopt. Eigenzinnig, zondermeer. Zo goed weten wat er niet deugt aan de mensheid -en niet alleen dat maar het ook zo goed weten te zeggen.
Het probleem is ‘al die…’: zo zijn er niet veel.
De leugens van de democratie – dit komt van iemand met de ervaring van Latijns-Amerika, maar laten we maar niet teveel meegaan in zijn dedain hier, toch?
In een democratie is elke zwarte balk in een antwoord op een WOB-verzoek een leugen.
In (delen van) Latijns-Amerika gaat het andersom, daar krijg je dikke pakken informatie. Toch geen mens die in staat is dat uit te pluizen.
Maar inderdaad, het niet raadzaam zover met de reactionaire pose mee te gaan dat men geen democraat meer zou zijn.
Iemand is nu bezig een democratie met leugens te vernietigen. Dat kan ook…
Dank voor het weer een beetje groter maken van mijn wereld meneer Deelen. Ik ken(de) Nicolás Gómez Dávila nog niet en ben van plan daar nu snel verandering in te brengen.
(En het geopende vizier is natuurlijk sowieso al leuk…)
Ook mijn wereld is door deze serie groter geworden Saskia, van moerasarabieren over Bulgakov (besteld; uw enthousiasme was aanstekelijk) tot het Smyrna van anderhalve eeuw geleden. Prima idee van Jona.