Een graphic novel – voor wie het nog niet mocht weten – is een stripverhaal met literaire ambities. De naam is voor het eerst gebruikt voor William Eisners A Contract with God. Andere geslaagde voorbeelden zijn Art Spiegelmans Maus (over de Holocaust) en Peter Pontiacs Kraut (een soort Brief an den Vater). Een van de allerbeste voorbeelden van het genre is Alan Moores Watchmen uit 1986/1987, waarin we het leven volgen van vijf oud-superhelden, vanaf het moment waarop een collega is vermoord. Er is een lek in de organisatie, maar hoe zit het?

Het verhaal, gepubliceerd in twaalf afleveringen en later uitgegeven in boekvorm, is niet makkelijk samen te vatten. De achtergrond is in elk geval dat in 1938 de Amerikaanse overheid de criminaliteitsbestrijding heeft opgedragen aan een groep superhelden, die overigens geen echte superkrachten hadden maar hun werk redelijk deden, waarna een tweede generatie het stokje overnam. Hierbij zit wel een echte superheld, Doctor Manhattan, die ervoor zorgt dat Amerika de Vietnamoorlog wint, zodat Nixon eindeloos kan worden herkozen en in 1985 nog altijd president is. Op dat moment zijn de superhelden alweer een tijdje met pensioen: sinds 1977 spelen ze geen rol meer in de strijd tegen de misdaad.

Einzelgänger Rorschach, die ondanks het verbod op superheldendom nog steeds in het vak zit, is de eerste die begrijpt dat de moord op zijn oud-collega The Comedian geen toeval kan zijn. Hij waarschuwt zijn andere oud-collega’s: de melancholieke Nite Owl, de afstandelijke Doctor Manhattan en diens geliefde Silk Spectre, en tot slot de briljante Ozymandias. Allemaal hebben ze inmiddels een andere carrière: Doctor Manhattan en Silk Spectre zijn in overheidsdienst, Ozymandias is een van ’s wereldste succesvolste zakenlieden, de Nite Owl kwijnt weg als uitvinder in ruste.

Nadat de troupe zo is geïntroduceerd, komt het verhaal op gang: Doctor Manhattan wordt in opspraak gebracht en trekt zich terug, Ozymandias overleeft ternauwernood een moordaanslag en Rorschach wordt gearresteerd voor een misdrijf dat hij niet heeft begaan. Zoveel is duidelijk: iemand wil de gepensioneerde superhelden uit de weg hebben, vermoedelijk omdat zij als enigen de uitvoering kunnen verhinderen van een nog onbekend plan. Wat dat is en hoe de Nite Owl en de Silk Spectre het ontdekken, moet u zelf maar lezen.

En geloof me: het verhaal is minder kinderachtig dan het oogt. Het Amerikaanse opinieblad Time heeft deze graphic novel niet zonder verdraaid goede redenen uitgeroepen tot een van de honderd beste romans van de twintigste eeuw.

Eén reden is dat scenarist Alan Moore (ook bekend van V for Vendetta, over het Thatcher-tijdperk) en tekenaar Dave Gibbons de lezer geen simpel rechttoe, rechtaan verhaal presenteren. Het zit vol flashbacks en het wemelt van de interne verwijzingen, waarvan je een groot deel pas herkent als je het verhaal nog eens doorneemt. Dit is een van die boeken die bij tweede lezing overtuigender blijken dan bij eerste.

Er zijn verwijzingen naar andere media: Rorschach lijkt als twee druppels op Travis Bickle, een van de boeven heeft als artiestennaam Moloch en als echte naam Edgar Jacobi. Ook de actualiteit van de jaren tachtig is aanwezig, zoals in de geslaagde grap dat de Sovjets en de Amerikanen het er in Geneve niet eens over kunnen worden of Doctor Manhattan onderwerp van gesprek dient te zijn in het START-overleg over vermindering van strategische nucleaire wapens.

De diepste reden waarom Watchmen een literaire klassieker van de eerste orde is, heeft echter weinig van doen met de plot of het spel van verwijzingen. Het gaat over mensen. Mensen die stuk voor stuk blij zijn superheld-af te zijn. Ze leiden echte levens en hebben, zoals iedereen, de nodige slijtage opgelopen.

Het zijn realistische personages, ronde karakters. Je kunt van ze houden. Van Doctor Manhattan, die almachtig is geworden, maar in feite een meelijwekkende figuur is, van wie je begrijpt waarom hij zich terugtrekt. Van de megalomane Ozymandias, die als zakenman weigert te investeren in wapenhandel. Van de Nite Owl en de Silk Spectre, die eigenlijk vooral op zoek zijn naar wat tederheid. En zelfs van de compromisloze Rorschach, aan wie Alan Moore enkele bepaald onsympathieke trekken heeft meegegeven. Hij is een van de fascinerendste literaire scheppingen aller tijden.

Literatuur overtuigt alleen als de personages overtuigen. Een goede plot is vanzelfsprekend meegenomen, en het is natuurlijk helemaal tof als er bij herlezing iets nieuws valt te ontdekken, maar uiteindelijk staat of valt een boek met de herkenbaarheid van de hoofdpersonen. Zelfs als het superhelden zijn.

Karakteruitwerking kan in een graphic novel net zo goed als in een klassieke roman. Misschien zelfs beter: een beeld zegt immers meer dan duizend woorden. Daarom wordt het zo zoetjesaan tijd dat de Nobelprijs voor de Letteren eens wordt uitgereikt aan een striptekenaar. Wat mij betreft een gedeelde onderscheiding voor Alan Moore en Art Spiegelman.