Een paar maanden geleden zat ik met een bevriend echtpaar televisie te kijken. Er werd een man geïnterviewd, en mijn gastheer merkte op dat het wat ver ging dit vraaggesprek uit te zenden, omdat de man leek te lijden aan een vorm van dementie. Mijn gastheer wist waarover hij het had: hij was als arts in de materie gespecialiseerd.

“Waarom heeft zijn echtgenote hem dan niet tegen zichzelf in bescherming genomen?” wierp ik tegen, waarop mijn gastvrouw opmerkte dat het wel meer voorkomt dat de familie en naaste vrienden het als allerlaatsten in de gaten hebben. Sommige waarheden zie je nu eenmaal liever niet onder ogen.

***

Vanavond zat ik in het café, en vanzelfsprekend ging het gesprek over de verkiezingen. Een van de aanwezigen somde de vele steken op die Mark Rutte heeft laten vallen. Ze wees op fouten die inderdaad heel erg elementair zijn, zoals liegen op een punt waar je controleerbaar bent. Dat was niet alleen onverstandig, maar getuigde ook niet van tactisch inzicht: door Roemer onmogelijk te maken, bood Rutte aan Samsom de kans redelijk te lijken. Door het conflict te zoeken met iemand die de VVD geen zetels kon afsnoepen, hielp Rutte iemand in het zadel die dat wel kon.

Dit valt niet rationeel te verklaren, zodat de gedachte opkomt dat Rutte momenteel kampt met een psychische ziekte. Dat is een grove gedachte, maar er zijn meer gaffes die zo verklaarbaar worden.

Mijn tafeldame wees bijvoorbeeld op Ruttes belofte dat werkende Nederlanders duizend euro belastingverlaging zouden krijgen. Alsof de kiezer een hoer is die tegen betaling op je stemt. Eigenlijk is zo’n uitspraak dus onverklaarbaar, want politici beledigen doorgaans hun kiezers niet. Tenzij hun oordeelsvermogen is aangetast.

En waarom, zo opperde mijn tafeldame, zegt Rutte eigenlijk dat er geen duit meer naar Griekenland zal gaan, terwijl de gemiddelde VVD-stemmer zich herinnert dat hij deze belofte in het verleden al heeft gebroken en zal weten dat hij het opnieuw zal moeten doen? Iemand grapte nog dat Rutte een mol is van de PvdA, maar we moesten erkennen dat onze minister-president inschattingsfout op inschattingsfout stapelt.

Ik kon ook een duit in het zakje doen: Ruttes opmerking dat onderwijs “persoonlijk een absolute prioriteit” was, is tot op heden een holle frase gebleven. Dat is wonderlijk, want geen bewindsman gaat lichtvoetig om met zijn voormalige beleidsterrein – tenzij hij op een bepaalde manier verstoord staat in de werkelijkheid.

Begrijp me niet verkeerd: mijn tafelgenoten en ik weten niet of Rutte werkelijk kampt met psychische problemen. Dat kunnen we ook niet weten. De samenwerking met de PVV zal hem een mentale opdoffer hebben gegeven – zoiets als Balkenende gebeurde met de LPF – maar de enige die kan vaststellen in hoeverre de stress Ruttes oordeelsvermogen heeft aangetast, is een psychiater die hem persoonlijk heeft gesproken.

Ik bedoel dit stukje dan ook niet als een sneer naar onze falende premier. Ik heb twee depressies overleefd en zal geen grappen maken over psychische ziektes. Het gaat me erom dat als het waar is, we dat grimmige gegeven lange tijd niet onder ogen zouden zien, zoals de echtgenote van een dementerende man de laatste is die ’s mans ziekte onderkent.

Ik zou liegen als ik schreef dat ik met een bezwaard hart het café verliet. We veranderden namelijk van gespreksonderwerp en eindigden de avond in opperbeste stemming. Maar het is, alles bij elkaar, een beklemmende gedachte dat als we worden geregeerd door een overbelaste premier, we dat vermoedelijk niet in de gaten zouden hebben.