Ik zit in de trein naar België en krijg de vraag voorgelegd: wat vind ik van onderzoek waarvan de uitkomst vooraf bekend is? Het ging over de vraag of de universiteit in Cambridge ooit had geprofiteerd van slavernij. Daar kan ik in de snelligheid wel even een antwoord op geven want de trein is prettig stil.
Verwachtingen en uitkomsten
Kijk, het zit zo. Je kunt een vermoeden hebben van de uitkomst. Dat de universiteit van Cambridge voordeel heeft gehad van de koloniale handel en de uitbuiting van onvrije arbeiders in India en op de plantages in de West, lijkt me iets wat je redelijkerwijs kunt verwachten. En van sommig onderzoek kun je verwachten dat de uitkomst zo negatief is als je vooraf verwacht. Zijn er Romeinse vondsten gedaan bij de aanleg van de Afsluitdijk? Je weet dat het niet zo zijn kan. Die resten zijn allemaal verspoeld bij de doorbraak van de Vlie, en als er nog iets was, hebben de ingenieurs er in de vooroorlogse jaren geen aandacht aan besteed.
Maar: er bestaan onverwachte antwoorden. De theorie van een Romeins kamp aan de uitgang van de Vlie is zeker niet absurd en als het enigszins monumentaal gebouwd is geweest, dan kunnen misschien nog wat stenen worden gevonden, à la Nehalennia-altaren, en niet herkend zijn geweest. Het is ook denkbaar dat de universiteit van Cambridge conservatief is geweest in haar beleggingen en uitsluitend in Engelse akkers en weiden heeft geïnvesteerd. Dan heeft ze geprofiteerd van de verdrijving van de kleine boeren, maar niet van de slavernij. Zulke uitkomsten zijn onverwacht en je weet dat ze kunnen rekenen op scepsis.
Je doet het nooit goed
En zo komt het dat een onderzoeker het nooit goed doet.
- Stemt de conclusie overeen met iets wat we verwachtten, dan zeggen we dat hij de onderzoeker zich de moeite had moeten besparen. Zie Cambridge.
- Ontkent de geleerde iets dat volgens ons wel het geval is, dan vinden we hem een dwarsligger.
- Als hij beweert dat iets het geval is dat we onwaarschijnlijk achten, dan beschouwen we hem als een fantast.
- Bevestigt een onderzoeker onze mening dat iets niet zo is, dan vragen we wat hem bewoog het te onderzoeken.
|
Volgens onderzoek gebeurt iets |
|||
|
wel |
niet |
||
| Het publiek verwacht iets | wel |
Onderzoek overbodig |
Onderzoeker ligt dwars |
| niet |
Onderzoeker is fantast |
Onderzoek is overbodig |
|
Kortom
Wat een onderzoeker ook doet, er zal altijd wel een groep zijn die hem niet wil geloven. De oplossing voor die scepsis is, denk ik, dat je in je persberichten wat meer informatie geeft. Dat een West-Europese instelling ooit profiteerde van slavernij is het intrappen van een open deur. Omdat de vraag zo oninteressant is, is het persbericht alleen aandachttrekkerij. De universiteit presenteert zich daarmee als nette instelling en het medium dat erover schrijft pakt de clicks. Kortom, het samenspel van wetenschappelijk non-nieuws en journalistiek effectbejag, dat we zo goed kennen van de oudheidkundige zelftrivialisering.
Maar je kunt natuurlijk ook aangeven in welke mate een Europese instelling profijt van de slavernij trok. Hoe belangrijk waren de Nederlandse koloniën in de West voor onze economie, in verhouding tot, ik noem eens wat, de graanhandel met het Oostzeegebied? Zulk onderzoek is er ook (zoals) en er wordt ook wel journalistiek over geschreven. Maar er is zeker ruimte voor verbetering.
Handig schema.
“Dat een West-Europese instelling ooit profiteerde van slavernij is het intrappen van een open deur. Omdat de vraag zo oninteressant is, is het persbericht alleen aandachttrekkerij.”
Wordt deze vraag wel in perspectief gezien?
Was er niet gelijktijdig een omvangrijke slavenhandel aan de oostkust van het continent Afrika, de welke niet door West-Europeanen (die aan de westkust opereerden) werd bedreven?
Ik althans, ben zeer geschrokken van de boeken van Karl May, zoals Prisma pocket ‘Mensenjagers aan de Nijl’ en ‘De laatste slavenjacht,’ waar de mensenjagers Arabieren bleken.
Maar of hetgeen Karl May schrijft de waarheid benadert, weet ik niet want over die Oostafrikaanse slavenhandel wordt nooit gerept.
Daar hebt u toch echt niet Karl May voor nodig. Als u even rondkijkt zult u zien dat verscheidene boeken over Slavery in the Arabic World zijn verschenen.
Kleine aanvulling. In zijn prachtige studie over Mekka schrijft Christiaan Snouck Hurgronje over slavernij in de Arabische wereld. Hij meent dat die niet is te vergelijken met de slavernij in de Verenigde Staten in zijn tijd.
In het huidige Zuid-Soedan schijnen ze geen goede herinneringen te hebben aan slavernij vanuit islamitische hoek. Zou de religie an sich ook nog veel sympathie gekost hebben.
Snouck zag in Mekka waarschijnlijk vooral huisslaven. (Veel seksuele exploitatie daarbij, schijnt.)
Kostte wat kost, West-Europeanen moeten de slechtste mensen uit de geschiedenis zijn?
Nee het was ook geen pretje https://www.fairplanet.org/dossier/beyond-slavery/forgotten-slavery-the-arab-muslim-slave-trade/
Dat van die huisslaven hebt u gelijk in. Die werden bijna overal beter behandeld. Snouck Hurgronje had trouwens zelf een jonge slavin gekocht die een belangrijke informante werd. Over zijn relatie met haar is uiteraard veel gespeculeerd.
De slavernij in de VS met de katoenverbouw (en tabak) was dan weer anders(=”minder erg”) dan die in de suikerkolonies in het Caraïbische gebied, die vraten mensen.
Wat moeten we erger vinden, slavernij op zichzelf, of de manier waarop, zoals de transatlantische slavernij, met de kwestie van huidskleur en met ook nog eens een (vroeg-)kapitalistisch tintje?
Draait de discussie niet vooral hierom?
Als sommige lieden hun zin krijgen mag je binnenkort helemaal geen Karl May meer lezen. En één van de redenen dat Europeanen Afrika wilden koloniseren, was juist om de slavernij af te schaffen.
Dat is in Belgisch Congo dan niet zo erg goed gelukt.
Nee, het leidde er zeker niet toe dat het leven van Afrikanen ineens beter werd. In sommige gevallen werd het inderdaad alleen maar erger. Maar het laat zien dat slavernij veel verschillende kanten heeft.
Tip: lees ‘Congo’ van David van Reybrouck.
Oeps! Dit was een ractie op Merit
Het land Congo ligt niet aan de oostkust van het continent Afrika waar kennelijk in het verleden door Arabieren op grootschalige wijze slavenhandel werd bedreven, waarover men nooit wat hoort.
De islamitische slavenhandel kwam tot diep in het Afrikaanse binnenland. Dit was een van de meest beruchte slavenhandelaars
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Tippu_Tip
Begin jaren tachtig deed ik met anderen (Jaap Dronkers) onderzoek naar wat van invloed was op het schooladvies voor vervolgonderwijs aan het eind van de lagere school. De uitkomst was dat kinderen van hoger opgeleide ouders relatief hogere adviezen kregen dan kinderen van lager opgeleide ouders bij vergelijkbare schooltoetsen. Interessant waren reacties van enkele hoger opgeleide ouders. Die wollten es nicht wahrhaben en meenden dat hun kinderen zulke hoge adviezen uitsluitend te danken hadden aan hun intelligentie. Terwijl we als onderzoekers de beste bedoelingen hadden, deden we het toch niet goed.
Een nogal fatalistisch schema dat volgens mij afleidt van het wezenlijke probleem. “Fantasten” en “dwarsliggers” zijn immers welgekomen in de steeds naar sensatie op zoek zijnde media: Het zijn de andere twee hokjes die potentieel verdacht of belachelijk gemaakt worden, of botweg genegeerd. Dit leidt er dan weer toe dat 10 onderzoeken die idee X bevestigen minder aandacht krijgen dan 1 studie die X ontkracht en men zelfs de foute conclusie trekt uit het beschikbare onderzoek.
Bij uitstek verdienen dus de bevestigende onderzoeken aandacht én een uitleg waarom het toch nuttig is geweest ze te voeren.