Axel von dem Bussche Archieven - Mainzer Beobachter

Stefan George. Berthold en Claus von Stauffenberg; aan de muur hangt ook het portret van George

Wat bewoog de samenzweerders die op 20 juli 1944 vergeefs probeerden Hitler uit de weg te ruimen? Al snel na de oorlog heeft de Bondsrepubliek van Claus von Stauffenberg en de zijnen een soort democratische helden willen maken, met bijvoorbeeld een standbeeld in het Bendlerblock. Die presentatie is eigenlijk best begrijpelijk. Geen volk kan aan een toekomst denken zolang het, zoals Joschka Fischer het ooit aanduidde, moet leven met Auschwitz als Gründungsmythos. Zo’n verleden is zo ondraagbaar zwaar dat er niet mee valt te leven, laat staan een toekomst mee valt op te bouwen. Een individu en een volk hebben een paar lichtpuntjes nodig. Verzetsorganisaties als de Weiße Rose en de groep rond Von Stauffenberg boden dat licht.

Maar eerlijk is eerlijk: de graaf was geen democraat. Hij was een edelman, gevormd door de dichter Stefan George, die een erg elitaire visie op de werkelijkheid uitdroeg. (Robert Norton schreef een gedegen biografie, Secret Germany.) George had gemeend dat er een “geheim Duitsland” bestond, een geestelijke adel die zou zijn ontstaan door een fusie van het beste wat Grieks en Germaans was, en die de weg moest bereiden voor een beter politiek en maatschappelijk systeem, “das neue Reich”. Hoe dat vorm moest krijgen, lijkt in de Kreis rond George geen gespreksthema te zijn geweest, maar het moge duidelijk zijn dat “das neue Reich” een wegbereider was van het Derde Rijk. Het beroemde gedicht over de Widerchrist, dat wel wordt gelezen als afwijzing van Hitler, dateert overigens uit 1907.

Lees verder “Eedaflegging” →

“Wie sich aus der neueren Vernehmung des General-Feldmarschalls von Witzleben vom 23.7.1944 ergibt…” Fragment uit het verslag van de onderzoekscommissie naar de mislukte aanslag. We hoeven ons geen illusies te maken over de wijze waarop Von Witzleben is verhoord. Hij werd op 8 augustus opgehangen.

Zoals ik gisteren vertelde, waren er in Duitse verzetskringen plannen om Hitler te vermoorden en de schuld te schuiven in de schoenen van wat ze wilden presenteren als “eine gewissenlose Clique frontfremder Parteiführer”. Met vals bewijs wilden ze aannemelijk maken dat de top van de SS achter de aanslag zat, om zo te verhinderen dat SS-leider Himmler de macht zou overnemen. De sleutel om dit te doen, was de aanpassing van een al bestaand crisisplan, het Unternehmen Walküre.

Dit plan was opgesteld in de winter van 1941/1942, toen de Duitse troepen er niet in waren geslaagd Moskou in te nemen en duidelijk was geworden dat de rest van de oorlog niet meer zou bestaan uit snelle Blitzkriege. De Nazi’s hielden serieus rekening met opstanden van dwangarbeiders, concentratiekampgevangenen en krijgsgevangen Russische soldaten. Walküre bevatte de maatregelen die, als het werkelijk tot zulke opstanden zou komen, dienden te worden genomen: het actieve deel van de reserve van de Wehrmacht (het “Ersatzheer”) moest zowel in Berlijn als daarbuiten strategische posities innemen en garanderen dat het openbaar bestuur – lees: de Nazi-staat – kon blijven functioneren, terwijl manschappen die niet in de kazernes waren, binnen enkele uren actief moesten kunnen zijn.

Lees verder “Unternehmen Walküre” →