De laatste keer dat ik in een Polare-boekhandel was, lagen er precies twee titels in de hoofdetalage. Op stapels. Erachter hing een poster van een die week opzichtig gehypete Japanse auteur wiens laatste roman ik overschat vond. Ik overwoog een foto te maken van de etalage omdat ze naar mijn gevoel de keten zo aardig typeerde: men benaderde slechts één soort lezer, namelijk degene die is geïnteresseerd in hypes en auteurs.

Jammer dat ik die foto niet heb gemaakt, denk ik nu, want ze zou een leuke illustratie bij dit stukje zijn geweest. Ik denk namelijk dat het publiek diverser is dan alleen mensen die lezen wat iedereen leest.

Niet elke lezer zoekt hetzelfde. De etaleur van de genoemde Polare-winkel dacht aan iemand die wilde meepraten over de laatste romans, maar een ander is bibliofiel, een derde is op zoek naar informatie, een vierde leest poëzie. Het internet biedt alle ruimte aan deze pluriformiteit: jij selecteert uit het informatieoveraanbod wat jij wil, en dat betekent dat er voor boeken simpelweg weinig toekomst zal zijn. Wie informatie wil overdragen, kan beter gaan bloggen of een website ontwikkelen. Ik voor mij heb al een tijdje geleden besloten me, na mijn boeken over het uiteengaan van de wegen van joden- en christendom, meer te richten op het internet.

Met de verandering van leescultuur gaat iets verloren, zeker: de verovering van een boek. Ik zal nog wel eens denken aan het bladeren, het breken van de rug, de ezelsoren, de aantekeningen in de marge en de volbeschreven schutbladen, zoals ik ook geamuseerd zal denken aan de bibliofielen die schande spraken van mijn leesgewoonten. Ik zal het boek als fysiek object echter net zo min missen als de typemachine, carbonpapier en blaadjes Tipp-ex.

Dat boeken uit de tijd raken, wil niet zeggen dat de ondergang van Polare onvermijdelijk was. Mijn eigen boekhandel weet vrij redelijk wat ik zoek en de verkopers zullen me erop wijzen als ik een voor mij relevante titel dreig te missen. Ik heb wel eens (en zonder spijt) 450 gulden neergeteld voor een driedelig werk, alleen omdat de verkoopster me zei dat het iets voor me was. Een andere verkoper heeft me meer dan eens behoed voor een miskoop. Ik denk dat deze boekwinkel, Athenaeum, toekomst heeft, om de doodeenvoudige reden dat men er weet wat de diverse klanten willen. Ik zie geen reden waarom Polare niet ook een gids had kunnen zijn naar wat voor jou relevant is.

Ik vermoed dat de keten slachtoffer is van een probleem dat breder is dan alleen boekhandels. Ik zie ook uitgevers in de problemen raken doordat ze onvoldoende kijken naar wat een boek is: informatie voor een veelvoud aan doelgroepen. De uitgeverij die ook mijn boeken uitgeeft, Athenaeum – Polak & Van Gennep, is lang doorgegaan met de zogeheten Baskerville-reeks, waarin veel vertalingen uit het Grieks en Latijn zijn uitgegeven. Die reeks is sinds de jaren negentig niet meer veranderd, hoewel er allerlei manieren zijn gekomen om meer, betere en op diversere doelgroepen toegesneden informatie over te dragen, zoals de Amerikaanse Landmark-serie toont. Te lang zijn de boeken in de Baskerville-reeks uitgegeven voor een publiek dat alleen in literaire producten is geïnteresseerd, waardoor men andere delen van de markt heeft gemist. Een vertaling van Caesars Gallische Oorlog die de informatie wél op verschillende wijzen tegelijk contextualiseert, zal de onverbiddelijkst denkbare bestseller zijn. Dat de uitgever de Baskerville-reeks inmiddels heeft beëindigd lijkt mij een kans om betere boeken te gaan maken.

Analoog redenerend vermoed ik dat de boekverkoopbranche nu een soortgelijke kans heeft. Als Polare verdwijnt betekent dat dat het oude model, waarin men zich beperkte tot lezers voor wie hypes en auteurs belangrijk waren, heeft afgedaan. Er ontstaat meer ruimte voor zelfstandige winkels die weten wat de klanten nodig hebben. Anders gezegd: het draait in het boekenvak – of het nu uitgevers of winkels zijn – om een pluriforme informatieoverdracht en wie zijn klanten goed weet te bedienen, heeft een grootse toekomst.