Als Jezus een jood was, waarom is het christendom dan geen stroming binnen het jodendom? Of, anders gezegd: hoe kan een klein koninkrijkje transformeren in twee godsdiensten? Zo simpel als de vraag is, zo complex is het antwoord. Het boek dat ik erover aan het schrijven ben, dreigde een pil van 600 pagina’s te worden, dus ik heb een week of drie geleden maar besloten dat het twee boeken moesten worden. Minder complex wordt het zo niet, overzichtelijker wel. Hoop ik dan.
Het oudste antwoord staat bekend als de vervangingstheologie. Christenen meenden dat het jodendom een verstarde religie was, dat Jezus een nieuwe boodschap bracht, dat de joden blind waren en dat zij daarom als Gods uitverkorenen waren vervangen door de christenen. De beelden van een geblinddoekte synagoge die je in wat oudere katholieke kerken nog wel eens ziet, herinneren aan deze visie.
Omgekeerd zeiden joden dat de timmerman-messias een afvallige was. De messiasbekennende joden, die Jezus zien als een joodse wijsheidsleraar, worden door de meeste joden beschouwd als buitenbeentjes.
Zowel in de vervangingstheologie als in het idee dat Jezus een afvallige was, wordt aangenomen dat de breuk stamt uit de tijd van Jezus. Al in de negentiende eeuw was echter duidelijk dat dit niet kon kloppen en wie in de twintigste eeuw zei dat Jezus een jood was, trapte een wagenwijd openstaande deur in. De vraag werd nu echter wel hoe joden en christenen dan uit elkaar waren gegaan.
Lange tijd meende men dat het was gekomen door de apostel Paulus, die zijn prediking had gericht op de heidenen. Inmiddels weten we ook dat niet meer zo zeker; al voor Paulus had het jodendom universalistische neigingen. Zo richtte Johannes de Doper zich (althans volgens de evangelist Lukas) tot soldaten, en dat waren in het Judea van die tijd vooral Italiaanse hulptroepen. Paulus’ prediking onder de heidenen was dus zo vernieuwend niet.
Het jodendom van de eerste eeuw was enorm complex: de sadduceeën meenden dat alles draaide om de offercultus, de farizeeën wilden het dagelijks leven heiligen, de essenen zochten het in versterving en er waren ook joden die vonden dat eerst de Romeinen het land uit moesten. Jezus stond nu eens dichtbij de farizeeën, dan weer dichterbij de essenen, maar er is niets in zijn leer dat geen parallel heeft bij een van de andere joodse stromingen.
Zeker is alleen dat de Romeinen, toen ze in 70 na Chr. de tempel in Jeruzalem verwoestten, ook een einde maakten aan de meeste stromingen. Op twee na dan: één farizese school en Jezus’ heidense volgelingen bleven over. Hieruit zijn het rabbijnse jodendom en het christendom voortgekomen, die allebei kunnen claimen voortzettingen te zijn van het tempeljodendom.
Maar waarom zijn die gescheiden wegen gegaan? Het lijkt er steeds meer op dat het pas laat is gebeurd. Vorige week beluisterde ik in Groningen een lezing van de Canadese onderzoeker Steve Mason, die de zaak nog complexer maakte. Toen ik daar weg wandelde, realiseerde ik me dat ik de complexiteit nog altijd onderschatte. Volgende week schrijf ik daar over.
[Mijn maandagse column op Sargasso.]
Jona, in verband met je plan is het misschien interessant te lezen wat Abelard van Joden en Christenen denkt. Er is zopas de eerste Nederlandse vertaling verschenen van Abelard: Gesprek tussen een filosoof, een jood en een christen. Vertaald door P.Bagchus, J.Crousen en M.Jonkers. Uitgever Klement 2013, ISBN 978 90 8687 1247. Nog heel actueel.
Groet, Joep R
Wat heeft een boek uit de Twaalfde Eeuw te schaften met een schisma uit de Eerste Eeuw? Lijkt me er net zo veel te maken te hebben als Keynes’ economische theorie met de opvolging van Lodewijk de Vrome.
“dat waren in het Judea van die tijd vooral Italiaanse hulptroepen.”
Ik heb je je Batavieren nog steeds niet helemaal vergeven.
Voor wat mij persoonlijk betreft: hoe dikker hoe lekkerder. Ik ben een smulpaap en verheug me altijd enorm op een goed (in welk opzicht dan ook) boek dat ik nou eens niet binnen twee dagen uit heb.
Francesco Carotta geeft een plausibele verklaring van de oorsprong
van het Christendom. Zijn artikelen zijn peerreviewed. Zie: http//www.carotta.de
Peer review is ook niet meer wat het is geweest. Ik heb met Carotta gecorrespondeerd en hij was met me eens dat zijn methode en de Lachmanntheorie dienden te worden vergeleken, omdat alleen zo kon worden vastgesteld welke benadering excess empirical content zou opleveren. Dat moet 2005 of zo zijn geweest. Ik wacht nog op zijn resultaten.
Ik heb met Carotta gemaild over dit onderwerp. Ik kan de mail over de Lachmanntheorie in vertaling hier posten, als u dit toestaat.
Spijtig dat uw oproep nog niet beantwoord werd. Ik vind uw voorstel immers interessant en zou die mail wel eens willen inkijken.