De humaniora zijn een breed educatief programma dat erop is gericht het eigen denken beter te begrijpen. Ik zal niet beweren dat mensen met zo’n opleiding beter of menselijker zijn. Daar gaat het ook niet om. De humaniora zijn geen individualistisch ideaal: ofschoon de letterenstudenten hun opleiding krijgen als individuen, is het de bedoeling dat we van de humaniora profiteren als samenleving.
Een samenleving zonder inzicht in het eigen denken verarmt. Beperk de lengte van de opleidingen tot onder het minimaal noodzakelijke, beknibbel in het middelbaar onderwijs op vakken als geschiedenis, pretendeer dat een studie van de eigen taal zinloos is omdat je die taal al spreekt, vervang in het culturele aanbod inzicht door beleefbaarheid – en presto, je bereikt dat je je eigen denkbeelden niet langer voldoende doorgrondt en geen weerstand meer hebt tegen populisme. De door Nieuw Rechts verspreide karikatuur van de wijze waarop in de jaren zeventig gesproken zou zijn geweest over multiculturaliteit, alsof het een “weg met ons!” was, is maar één voorbeeld. Ander voorbeeld: de zwartepietendiscussie is zo uitzichtloos geworden doordat het essentialisme van de twee tegenover elkaar staande kampen nauwelijks wordt herkend. Enzovoort.
Ik dacht bij het schrijven van de vorige alinea aan Nederland, waar de universitaire opleidingen immers te kort zijn, de culturele sector een soort grabbelton aan het worden is en het middelbaar onderwijs wordt vernietigd door ondeskundigen als Paul Schnabel. In de Verenigde Staten is het niet veel anders en het is sympathiek dat Fareed Zakaria, die ik tot nu toe alleen kende als auteur voor de Washington Post, een boekje heeft geschreven In Defense of a Liberal Education. (De liberal arts zou je kunnen beschouwen als wat wij humaniora noemen.)
Het is een leuk, persoonlijk en daardoor ontroerend boek. Een boek ook dat aan het denken zet. Mijn exemplaar, dat ik cadeau kreeg en dus met meer zorg had moeten behandelen, staat inmiddels vol onderstrepingen en aantekeningen. Dat bewijst dat ik erover moet nadenken en geen eenduidig standpunt heb. Een blogstukje, waarin je doorgaans in 700 woorden één punt maakt, is daardoor niet mogelijk. Laten we het boek maar doornemen.
***
Meteen aan het begin blijkt dat Zakaria de problemen niet schuwt: hij vertelt over zijn geestelijke ontwikkeling en neemt daarmee het risico dat het lijkt alsof hij zichzelf verschrikkelijk wijs vindt. Hij komt er echter mee weg: hij komt uit Bombay en zijn keuze voor de liberal arts was ook een keuze voor Amerika. Daarmee kan hij meteen een leuke gedachte introduceren: de afkeer van de liberal arts is onAmerikaans. Hij wijst erop dat waar overeenkomstige opleidingen bestaan (in bijvoorbeeld Europa), die meer zijn gericht op het verwerven van vaardigheden. Daarvoor valt iets te zeggen, al heb ik het idee dat het weinig meer is dan een accentverschil.
Hierna biedt Zakaria een braaf en in feite overbodig hoofdstuk over de geschiedenis van het humanistische onderwijsprogramma, waarna hij in het derde hoofdstuk ter zake komt: het belang van een liberal education is volgens hem dat “it teaches you how to think”. Hij let hierbij vooral op het belang van de schrijfcultuur: goed schrijven helpt om goed te denken. Ik ken geen wetenschappelijk onderzoek dat dit bevestigt, maar heb wel de ervaring dat ik schrijvenderwijs de formuleringen vind waarmee ik mijn gedachten orden. (Daarom blog ik.) Zakaria wijst ook op het belang van goed spreken en vooral goed leren.
Schrijven, spreken en leren zijn in feite manieren om beter te denken. Daar zit toekomst in: Zakaria wijst erop dat sommige werkzaamheden wél door automatisering kunnen worden overgenomen maar niet die waar flexibel gedacht moet worden. Denk maar aan iemand die kunstgeschiedenis heeft gestudeerd en in staat is ideeën uit de ene cultuur naar de andere om te zetten. Belangrijk zijn ook bezigheden waarbij informatie moet worden beoordeeld of waarbij gezond verstand een rol speelt, zoals het opstellen van een hypothese of het indelen van een kast. Zakaria wijst ook op verhalen om informatie over te dragen. Allemaal zaken waar de samenleving profijt heeft van de humaniora.
Zakaria wijdt een vierde hoofdstuk aan verbetering van de liberal education. Hij stemt in met de Amerikaanse founding fathers dat het nodig is dat er mensen zijn met zulke opleidingen, omdat het doorgronden van de eigen gedachten noodzakelijk is voor een gezond politiek leven. Het ontsporen van de discussies in Nederland suggereert dat er inderdaad een verband is met de teloorgang van de humaniora.
Zakaria vindt bovendien dat het niet voldoende is als enkele mensen een liberal education hebben gehad. Iedereen ervan moet kunnen profiteren. Een van Zakaria’s verrassendste observaties is hoe belangrijk de Amerikaanse GI Bill is geweest, die dienstplichtigen toegang bood tot hoger onderwijs. Dat zou waar kunnen zijn: van mijn eigen onfortuinlijke diensttijd herinner ik me dat er in de kazerne behoorlijk werd gestudeerd en ik heb ook zelf geprofiteerd van de kortingen die dienstplichtigen kregen op schriftelijk hoger onderwijs.
Minder geslaagd is Zakaria’s enthousiasme over digitaal onderwijs. Hij miskent wat een docent doet. Die kan een groep van twintig mensen tot grote hoogten brengen, omdat hij met iedereen persoonlijk contact heeft, maar krijgt moeite bij dertig leerlingen. Dan is het niet meer mogelijk te controleren wat er op de achterste banken gebeurt. Bij online-cursussen vervalt het contact geheel en neemt het effect van de kennisoverdracht af. Een kanttekening bij deze kanttekening: een online cursus kan wel door tienduizenden mensen over de hele planeet worden bekeken. De goedgemotiveerde student in Sri Lanka of Malawi staat nu niet langer met lege handen.
Een vijfde hoofdstuk gaat over het belang van kennis en de waarde die we eraan hechten. Welbeschouwd is dat een belachelijk thema: de waarde van juiste informatie staat niet ter discussie. Door zijn focus op onderwijs verzuimt Zakaria hier te zeggen dat een voorwaarde is dat inzichten ook met de samenleving worden gedeeld, wat natuurlijk veel te weinig en veel te onprofessioneel gebeurt. Het zesde hoofdstuk, “In Defense of Today’s Youth”, ontroert omdat Zakaria aangeeft dit boek te hebben geschreven ter verdediging van de toekomst van zijn eigen kinderen.
***
In Defense of a Liberal Education is geen perfect boek maar ik heb het met veel plezier gelezen. Misschien wel door de radicaliteit van Zakaria’s boodschap: uit de boedel van de humaniora wil hij het pedagogische programma redden, maar over het academisch onderzoek rept hij nauwelijks. Ik voor mij denk dat onderwijs en overdracht niet van onderzoek gescheiden mogen raken, maar ik deel zijn mening dat van de diverse aspecten van het programma niet het onderzoek maar vooral de maatschappelijke taken verdediging verdienen.
[Geschiedenis is geen amusement, leuk voor een vrijblijvend stukje in een tijdschrift of een item op TV. Het is een wetenschap. In de reeks “Methode op Maandag” (MoM) leg ik uit wat de oudheidkundige wetenschappen, en de historische wetenschappen in het algemeen, maakt tot wetenschappen. Een overzicht van deze en vergelijkbare stukjes is hier.]
‘Wie niet helder schrijft, denkt ook niet helder’ kreeg ik in de jaren zestig van Prof. L.C. Michels te horen. Later gaf ik hem gelijk…
Ik ken mensen die nooit schrijven, hooguit een handtekening zetten. Hoe zit dat nu met hun denken? Denken ze wel/niet helder?
Als een cultureel fenomeen zijn racistische karakter kan verliezen kan het dat ook weer terugkrijgen. Wie dat negeert maakt zich schuldig aan hetzelfde culturele essentialisme dat hij bekritiseert. Wie op grond van dit negeren zich weigert uit te spreken voor de regenboogpiet, omdat “het radicale midden” en het bijbehorende gelijkelijk bekritiseren van beide partijen zo comfortabel het eigen ego streelt, al helemaal. Wie dit streven framet als “afschaffen van een traditie” is een treffend voorbeeld van de teloorgang van de humanoria, zachtjes uitgedrukt, en draagt bij aan de verarming van de samenleving, ten koste van minderheden.
En dan zie ik nog even af van de vraag of Nld. een geïsoleerd eiland is of deel uitmaakt van een internationale gemeenschap, laat staan of die internationale gemeenschap zich evenzeer schuldig maakt aan cultureel essentialisme en het daarom helemaal fout heeft. Ziehier een bolwerk van linkse leugens (ja, dit is sarcasme):
https://edition.cnn.com/2015/11/30/world/blackface-documentary-zwarte-piet-feat/index.html
´Een samenleving zonder inzicht in eigen denken verarmt.´
Ik vind het mooi gezegd en ik ben het er mee eens. Toch knaagt er iets: hoe kon het dat het bolwerk van Bildung, Duitsland, zo ongelofelijk uit de rails liep toen de omstandigheden daar de gelegenheid toe schiepen? Kennelijk is Bildung alleen niet voldoende om het inzicht in eigen denken van de samenleving in stand te houden.
Omdat het Bildungsideaal te individualistisch was?
Terwijl ideologieën als nationalisme en socialisme juist een beroep doen op gemeenschappelijke gevoelens. Ik begeef me natuurlijk op glad ijs door die twee begrippen in een zin te proppen terwijl we het over Duitsland hebben… Maar ja, over Saskia’s vraag zijn hele bibliotheken volgschreven en ik ben bang dat we het antwoord ook op deze blog niet gaan vinden.
De tegenstellingen tussen de politieke ideologieën -socialisten, communisten, rechts en ultrarechts waren onoverbrugbaar geworden. Delft het inzicht in eigen denken van de samenleving het onderspit als de interne tegenstellingen te onverzoenlijk worden ?
Het was toch de bedoeling die bildung op (bepaalde) groepen van mensen over te brengen?
Ik schreef in de jaren vijftig-zestig, maar niet helder genoeg om helder te denken. Hoe de relatie is tussen denken en niet schrijven (zij het wel signeren) weet ik niet. Dacht ik toen ik nog niet schreef? Ik praatte toen al een hele tijd, maar moest de weg naar de schrijvende communicatie nog inslaan(Ik denk nu overigens dat ik toen wel dacht, maar hoe helder, dat is zo lang achteraf moeilijk te zeggen).
Maar is dat gelukt? Ik weet het niet. En ik zie het nog steeds weinig gebeuren, de talloze leraren klassieke talen niet te na gesproken.
Helemaal mee eens,Frankb.Het anti-essentialisme is vaak niet radicaal genoeg .Te vaak worden kool en geit gespaard.Een van de culturele waarden van geschiedschrijving is dan ook ,wat mij betreft het nominalistisch perspectief.Of misschien beter gezegd:geschiedschrijving laat zich niet uit over essenties. Helaas sprak de historicus Rutte de woorden:zwarte piet is nu eenmaal zwarte piet.Een essentialistsiche tautologie,een historicus onwaardig
Ter (extra) verdediging van humaniora en geesteswetenschappen: ik luisterde het prachtige radioprogramma Argos terug. In de aflevering van 29 september werd ex-Hofstadgroep terrorist Jason Walters geïnterviewd. Hij vertelde over zijn radicalisering én over zijn deradicalisering die begon in de zwaarbewaakte afdeling van de gevangenis te Vught. Hij begon te lezen in de “oude” filosofen, zoals Plato. Hierdoor ging hij beseffen dat vragen waar de radicale Islam op antwoordde met “omdat het in de Koran staat” (of iets van die strekking), al eeuwenlang worden gesteld door filosofen, en telkens anders worden beantwoord. In de laatste minuten pleitte hij dan ook hartstochtelijk voor meer filosofie en het lezen van oude teksten, vooral ook op school.
Ook lezenswaardig is Martha Nussbaum’s ‘Not for profit: Why democracy needs the Humanities’. De slopershamers worden overigens niet alleen door rechts gehanteerd, want Paul Schnabel, zoals u al aanstipt, en Paul Rosenmöller van de VO-raad kunnen er helaas ook wat van.
…Minder geslaagd is Zakaria’s enthousiasme over digitaal onderwijs. Hij miskent wat een docent doet. Die kan een groep van twintig mensen tot grote hoogten brengen, omdat hij met iedereen persoonlijk contact heeft, maar krijgt moeite bij dertig leerlingen…
Dat is inderdaad het probleem met die zgn. MOOC (Massive Open Online Cources). In principe heb je daar weinig of geen contact met de docenten. Meestal staan deze cursussen open voor iedereen, ze zijn gratis, maar je weet nauwelijks van tevoor of je kennis voor je aan zo’n cursus begint op het goede niveau ligt. Soms kun je na deelname en voltooing aan een dergelijke cursus een certificaat kopen voor 60 tot 90 euro, een niet onoverkomelijk bedrag, dat je voor bepaalde studies, vooral in de VS, kunt inzetten. Je moet het hele programma, hetzij binnen een bepaalde tijd, hetzij zgn. ‘self-paced’ afwerken. Als je er echt iets aan wil hebben, vergt het een ongelooflijke zelfdiscipline. Het leuke is dat de cursussen gegeven worden door een gerenommeerde universiteit of door een samenwerkingsverband tussen een of meer universiteiten. De meeste bekende universiteiten nemen er aan deel. In hoeverre PR hier een rol speelt is moeilijk te beoordelen.
Een paar jaar geleden heb ik een cursus over verouderingsverschijnselen en hoe de gemiddelde levensexpectantie van de mens verhoogd kan worden gevolgd, verzorgd door de Groningse universiteit en de Universiteit van Nottingham. Ik heb er veel van geleerd. Het systeem is: lezingen door de docent online, een aantal te bestuderen artikelen. Er moeten vragen beantwoord worden en er wordt ook verwacht dat je deelneemt aan de discussies over de onderdelen tussen de deelnemers online. Het is verrassend dat je een reactie plaatst en bvb, bijval krijgt van iemand uit Ghana of Singapore. Verder volgde ik nog een cursus over de 17e eeuwse Franse dramatiek verzorgd door de Sorbonne. Fantastisch!
Ik ben het wel met je eens, Jona, dat een docent primordiaal is en blijft, maar als je als artrotische zeventiger hier of elders een cursus wilt volgen (ik ben voorstander van permanent life-long education!) het niet zo gemakkelijk is om cursussen te volgen in NL. Het is hier nogal asymetrisch verdeeld. Heel veel speelt zich af in de Randstad. Zelfs die cursussen van jou, die er heel aantrekkelijk uit zien voor mij, kan ik gezien de locatie moeilijk volgen!
Momenteel volgen mijn vrouw en ik een cursus ‘Hyperhedendaagse kunst’ bij de Vrije Academie in Ede. Heel uitzonderlijk! We kunnen voor de deur van het lokaal parkeren!
Vaak hebben we het over de toegang tot de gezondheidszorg, het zou ook nuttig zijn om het eens te hebben over de toegankelijkheid van de cultuur en de permanente educatie.
Correctie:
par. 2 regel 1: MOOC (Massive Open Online Courses)
par. 2 regel 6: voltooing moet zijn: voltooiiing!
Roger werpt hier wel een interessante vraag op: hoe wordt eigenlijk bepaald welke cursus waar gegeven wordt?
Een belangrijk onderwerp, en prettig dat het blogformaat overschreden wordt. Een tekst moet nu eenmaal de lengte hebben die hij nodig heeft. Ik zet wat vraagtekens bij de vrij directe koppeling tussen lengte van studie, de teloorgang van de humaniora wat dat ook precies moge inhouden) en het niveau van het maatschappelijk debat.
Wel ben ik het eens met het belang van goed leren schrijven. Dat is onderwijsbaar, maar dat is erg arbeidsintensief: je moet namelijk schrijfproducten zo beoordelen dat leerlingen daar wat van opsteken. En in examens is een enigszins betrouwbare beoordeling van een schrijfproduct een hachelijke zaak.
Toch vinden veel Neerlandici dat schrijfvaardigheid op het eindexamen thuishoort en toen een jaar of 12 geleden een groep van 10 bij het onderwerp betrokkenen dat unaniem vond is een serieuze poging ondernomen om een soort gericht schrijven op het eindexamen ingevoerd te krijgen. Het Cito heeft er proefexamens voor gemaakt, maar uiteindelijk is de onderneming gestrand op de beoordeling.
Het toetsen van schrijfvaardigheid is overigens geen garantie voor de ontwikkeling van hogere denkvaardigheden. In het Franse Baccalauréat pennen de leerlingen hele pagina’s vol, bij ieder vak. Het valt niet op dat zodoende het maatschappelijk debat in Frankrijk veel verhevener is dan in andere landen.