Zoals de trouwe lezers van deze blog zal zijn opgevallen, ben ik momenteel in Armenië. Een prettig weerzien met een sympathiek land met een eerbiedwaardig oud verleden, waarover ik al een paar keer blogde in mijn reeks over museumstukken (1, 2, 3). Vandaag een paar dingen die me dit keer in het moderne Armenië opvielen.
Eén: Charles Aznavour is overleden. De Franse zanger kwam uit Armenië – hij heette eigenlijk Chahnour Aznavourian – en dat laten de Armeniërs ons weten ook. Ik kan niet claimen dat ik alle horeca van de hoofdstad Yerevan heb verkend, maar overal waar ik kwam klonk zijn muziek. Letterlijk. Zijn portret hangt in de hoofdstraten, je kunt een condoleance-register tekenen, in een hotel bleek het wachtwoord voor de mail “aznavour” te zijn en het lijkt wel alsof de Armeense radiostations een boycot hebben van alle andere muziek. Ik weet dat dit niet geloofwaardig klinkt maar het is waar.
Ook waar: ik heb op de avond van mijn aankomst al een discussie aanhoord over de vraag wie de beroemdste Armeniër was, Aznavour of Kim Kardashian.
Twee: in het Matenadaran, ook wel bekend als het “Mesrop Mashtots-instituut voor oude handschriften”, worden schitterende manuscripten bewaard. In een paar zaaltjes liggen enkele exemplaren tentoongesteld, vrijwel allemaal geschreven in het sierlijke alfabet dat kort na 400 na Chr. is ontworpen door Mesrop Mashtots.
De bovenstaande foto toont niet het mooiste handschrift, maar wel een interessante: het is een Armeense vertaling van een door een zekere Timotheus Aurelius van Alexandrië in het Grieks geschreven tekst waarin de beslissingen van het Concilie van Chalkedon (451) worden weerlegd. Deze tekst documenteert het schisma tussen enerzijds de westerse kerken (waar ik nu de Grieks-Orthodoxe kerk ook maar toe reken) en de kerken die wel worden aangeduid als monofysitisch of miafysitisch. Daar horen zowel de Koptische (d.wz. Egyptische) als de Armeens Apostolische Kerk bij. Het interessante is dat het manuscript dateert uit 1476: een millennium na het oorspronkelijke conflict hield het de gemoederen nog voldoende bezig om een Armeniër een Koptisch traktaat te laten vertalen.
Drie: vorig jaar bezocht ik Karmir Blur, de enorme opgraving van een al even enorme Urartese nederzetting. Het project is lange tijd enigszins verwaarloosd gebleven maar het is leuk te zien dat de benedenstad, die vorig jaar nog in gebruik was als vuilnisbelt, inmiddels is schoongemaakt. De directeur, die ons kwam rondleiden, vertelde ook dat het aantal bezoekers is verdubbeld, wat doet hopen dat deze plek ooit wordt opgenomen in de toeristische bestemmingen – wat ze wel verdient.
Vier: momenteel vindt het Zeventiende Conferentie van de Francophonie plaats in Yerevan. Ruim zevenduizend Franssprekenden lopen door de stad. Ze spreken ook weleens andere talen, is me opgevallen. Het is daardoor nogal druk en we hebben ons programma wat moeten aanpassen, maar het is leuk te wandelen in een stad waar deze dagen een waar Babel aan talen weerklinkt.
Ik dacht dat Nubar Gulbenkian de bekendste Armeniër was. Of – voor een schaker -Tigran Petrosian.
Ik moet dan weer direct aan System of a Down denken. Maar daarmee haal je die zevenduizend Franssprekenden niet je restaurant binnen.
En wat te denken van Cathy Berberian? Een onvergetelijke zangeres…
En dat bewijst dat ik een cultuurbarbaar ben – ik had niet aan haar gedacht (zie onder).
“De Franse zanger kwam uit Armenië”
Volgens mij maakte Parijs in 1924 geen deel uit van deze Sovjet-Republiek.
De ouders van Charles kwamen uit Georgië en Smyrna (Izmir) en behoorden tot de Armeense minderheden daar.
Inderdaad kun je indruk maken op de lokale bevolking door vol te houden dat Tigran Petrosian de beroemdste Armeniër is. Hij was wereldkampioen van 1963 tot 1969. Zoals met zoveel topschakers zijn er allerlei leuke anekdotes over hem te vertellen. Of anders Aram Khatsatourian; wie kent de Sabeldans niet? Het ballet dat erbij hoort is pure porno. Oh – en de regisseur van de ultieme maffiafilm (niet The Godfather, maar Le Clan des Siciliens), Henri Verneuil, was een Armeniër geboren in Turkije.
Kom op, laat de mensen daar zien dat er in Nederland niet alleen cultuurbarbaren wonen.
Volgens de legende kwam Sint Servaas uit Armenië. Zoals gebruikelijk met legenden: het is een vrome waarheid. Maar in Maastricht wordt (werd? het is al lang geleden dat ik deze mis heb bijgewoond) ter ere van hem nog eenmaal per jaar de mis in het Armeens opgedragen.
Dat Franstaligen het leuk vinden om tijdens de ‘Zeventiende Conferentie van de Francophonie’ een waar Babel te horen waar veel talen weerklinken, kan ik maar moeilijk geloven. Een Franssprekende hoort vooral graag Frans. Ook met hun statistieken moet men opletten. Men ‘verfraait’ de cijfers om de belangrijkheid van de Franse cultuur op te hemelen. Iedereen die een mondje Frans spreekt, in eender welk land, wordt als Franstalige omschreven. Zo blijft met dit fake nieuws die taal een grote wereldtaal. Op die manier bv. verkondigt men daar dat 70% van de Belgen Franstaligen zijn!
adluc: met dtatistiek is altijd oppassen geblazen! Ik had ooit een dataset waar een fantastisch resultaat uitkwam. Het was naar mijn meninig te mooi. En in zo’n geval moet je teug naar de basis, de data of je steekproef. Het bleek dat ik verkeerde dataset tevoorschijn had gehaald, het waren productie-aantallen van een bepaalde fabriek. Altijd terug naar de basis! Kijk bv. naar de flauwekul die sociale wetenschappen zo nu en dan te berde brengt, vreselijk!
Ik vrees dat ik u moet tegenspreken. Ik heb meerdere keren gehoord dat men schakelde naar Engels, Italiaans of een taal die ik niet verstond.
Mijn opmerking gold meer voor de algemene situatie van Frans sprekenden. Er zitten zeker mensen bij de Franstaligen die andere talen spreken. Gelukkig maar. Deze situatie is zelfs wat aan het verbeteren. Maar in mijn hele ervaring met Franstaligen uit België kan ik voor ruwweg 40 jaar een niet Franse conversatie op mijn ene hand tellen. Voor Franstaligen uit Frankrijk heb ik zelfs geen vinger nodig. Misschien is uw opmerking ook een mogelijk bewijs dat vele Franstaligen die daar zijn niet het Frans als moedertaal hebben, wat ik hierboven duidelijk probeerde te maken.
“Maar in mijn hele ervaring met Franstaligen uit België”
Die zijn niet representatief voor Franstaligen buiten België. Als ik Wikipedia mag geloven spreken ze niet eens echt Frans en wijkt het Waals er nogal van af en het Belgisch-Frans iets minder.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Belgisch-Frans
“Voor Franstaligen uit Frankrijk heb ik zelfs geen vinger nodig.”
Wel, ik heb aan twee handen en voeten niet genoeg en al helemaal niet als ik Franstalige landen buiten Europa meereken.
Zoals het mij niet zou verwonderen dat Wikipedia schrijft dat het Nederlands in België geen echt Nederlands is. Zelfs mensen in Nederland hebben soms nog die indruk.
Franstaligen in België spreken Frans! De beste Franse grammatica boeken werden/worden trouwens meestal door Belgen geschreven. Dat er wat andere accenten en woorden in zitten maakt het nog geen andere of mindere taal, integendeel. Mijn uitlating ging over Franstaligen in Frankrijk. Franstaligen buiten Europa zitten in een andere situatie. Daar is het Frans niet meer de allesoverheersende cultuurtaal. Sommige Franstalige Afrikaanse landen zijn ondertussen al officieel overgestapt naar het Engels als bestuurstaal. Frans gedijt daar dikwijls nog als post-koloniale taal.
Waals is geen Frans maar een andere Romaanse taal.
Het woord “minder” komt voor uw rekening.
Voor wat het Nederlands betreft: dat is een kunstmatige, van overheidswege in elkaar geknutselde en opgelegde taal dat ongeveer door 20 000 Nederlanders gesproken wordt. In mijn hele leven heb ik precies één spreker ontmoet – in Haarlem. De rest van de Nederlanders spreekt Fries, Nederfrankisch, Nedersaksisch of iets anders. Daaruit volgt dus dat dik 17 miljoen Nederlanders niet echt Nederlands spreken. De eerste en de laatste taal kan men ook nog eens in Duitsland terugvinden.
Het is merkwaardig en opmerkelijk dat iemand die taal zo belangrijk vindt als u zo magertjes op de hoogte is van de nieuwste wetenschappelijke inzichten. Een product van politisering?! Achterhaalde politisering uit de 19e eeuw, toen het ideaal één natie, één land, één cultuur, één taal was? Afijn, sinds de boerenrockgroep Normaal dik veertig jaar geleden de hitlijsten bestormde (als kind sprak ik Achterhoeks; ik kan het nog steeds behoorlijk lezen en kan de Drieteri-je blues van harte aanbevelen) vinden steeds minder Nederlanders de eigen taal “minder”. Ook Surinamers en Antillianen hebben geen last van dat soort merkwaardige ideeën. Moet ik concluderen dat u achter loopt?
https://www.dvhn.nl/groningen/Hoe-klinkt-het-Nedersaksisch-in-jouw-woonplaats-Beluister-het-hier-23640030.html
Ik ben het met u eens dat het Nederlands een ‘standaardtaal’ geworden is en dat is gebeurd omdat de economisch sterkste regio dat gedicteerd heeft. Nog steeds worden woorden die de randstedeling niet kent als afwijkend beschouwd i.p.v. als een verrijking van het Nederlands beschouwd en aan woorden die alleen in Vlaanderen gebruikt worden, wordt (alleen in België)
toegevoegd. Het omgekeerde gebeurt niet. Geef mij dan maar de grote Merriam-Webster die aan alle woorden die niet bekend of gangbaar zijn in Amerika maar wel in Groot-Britannië (British) en in de tegenovergestelde situatie (American).
Dat er in de gesproken taal veel variatie is in Nederland, daar ben ik het mee eens, ook met uw constatering dat ‘het Nederlands’ eigenlijk een gekunstelde taal is en dat er meer streektalen gesproken worden dan Nederlands.
Over het Belgisch Frans deel ik niet uw mening niet. Ik vind dat
Oef, dat ging even mis!
Vervolg van mijn reactie @FrankB
Ik herhaal mijn laatste zin:
Over het Belgisch Frans deel ik niet uw mening. Het Nederlandse artikel op Wikipedia is geen goed en volledig artikel. Ik weet niet hoe goed uw Frans is, maar de Franse Wikipedia is veel preciezer en legt haarfijn uit wat de verschillen zijn tussen het ‘Franse’ Frans en het ‘Belgische’ Frans.
Zie: https://www.wikiwand.com/fr/Fran%C3%A7ais_de_Belgique
In België, zowel in Vlaanderen, Brussel als Wallonië wordt wel degelijk ‘Standaard Frans’ gesproken door een bovenlaag van de bevolking die een hogere opleiding heeft.
Ik kan daar redelijk goed over oordelen. Doordat ik mijn werkzaamheden in de gezondheidszorg door gezondheidsproblemen eerder moest staken, heb ik nog het examen Tolk-Vertaler Frans (studieduur: 4 jaar) behaald en ook nog de ouderwetse zeer degelijke opleiding Frans MO-A. Bij het eindexamen waren in de jury twee ‘native speakers’ en ik heb hoge cijfers gekregen voor uitspraak en tolken.
Belgen zijn vaak dialectsprekers en/of streektaalsprekers. Dit geldt ook voor Nederlanders. Alleen spreken de Nederlanders daarnaast gemakkelijker het zogenaamde ABN of Standaard Nederlands.
In Frankrijk verandert er de laatste tijd ook veel. Waar vroeger vaak neergekeken werd op het Frans dat in de omliggende landen werd gesproken, gaan er nu gelukkig stemmen op die het ‘Franse’ Frans, dat overigens altijd als het juiste Frans werd beschouwd, ook als een ‘variant’ van het Frans gaan zien en dus niet meer als de norm. Tevens wordt er tegenwoordig veel meer aandacht besteed aan de verschillende regionale talen in Frankrijk en mogen ze zelfs op de scholen onderwezen worden.
Zie: https://www.wikiwand.com/fr/Fran%C3%A7ais_de_France
Het Frans is trouwens in de loop der tijden ‘verrijkt’ met heel veel woorden uit buitenlandse talen (Vlaams, Nederlands, Duits, Italiaans, etc.) . Helaas hebben de gezaghebbende woordenboeken, zoals Le Grand Robert (zowat het meest uitgebreide woordenboek) nog steeds de nare gewoonte om als een woord in Frankrijk niet gebruikt wordt dat expliciet te vermelden, waarbij dan de indruk ontstaat dat het enige referentiekader nog steeds het Frans van Parijs en Île-de-France is.
Ik wil nog iets zeggen over het Belgische Frans. U zegt dat sommigen zeggen dat dat niet eens Frans zou zijn. Hier moet ik u absoluut tegenspreken. De universiteit van Luik staat bekend als een gerenommerd centrum van de Francophonie. De meest gezaghebbende grammatica in Frankrijk is nog steeds die van de Waal Maurice Grevisse: Le bon usage.
Zie: https://www.wikiwand.com/fr/Maurice_Grevisse
Verder wil ik nog even wijzen op uw oude gewoonte om op de man en niet op de bal te spelen spelen in uw reactie op Luc Vanbrabant. Er zijn misschien mensen over bepaalde dingen meer weten dan u. Dat is op zichzelf niet erg en ik waardeer uw bijdragen in hoge mate, maar denk aan de richtlijnen van Jona!
Met vriendelijke groet,
Roger van Bever 🙂
“Een Franssprekende hoort vooral graag Frans.”
Dit is een haastige generalisering. Zij die het Engels beheersen schakelen schakelen net zo gemakkelijk over als Nederlanders en Duitsers.
Die ‘haastige generalisering’ komt er na meer dan veertig/vijftig jaar ervaring met kennissen, vrienden, familie en vreemden in België en Frankrijk. Ik mag hier dus niet beamen dat dit zo haastig is.
Haastig verwijst niet naar een tijdsinterval.
Adluc: Ariejan Korteweg heeft een leuk boek met colums geschreven:Surplace. Over zeden en gewoontes van de Fransen.
De Armeense variant van het Frans: 1.e4 e6 2.d4 d5 3.Pc3 Lb4 4.e5 c5 5.a3 La5 6.b4 cxd4.
adhenk: 23-28 zal je bedoelen?
Engelsen zijn rare jongens, schrijven street, spreken uit striet and bedoelen straat. Zei de slimste: “No, we mean striet!”
Tigran Petrosian heeft een aantal varianten op zijn naam staan.
https://en.wikipedia.org/wiki/Tigran_Petrosian#Contributions_to_opening_theory
Volgens mij haalt iedereen de vraag “wie het bekendst is” door de war met “wie ik zou willen dat het bekendst is”.
Uiteraard wint -op dit moment- Kim Kardashian dat met gemak… je denkt toch niet dat er een Amerikaan is die Aznavour kent? Of een Chinees? Of een Braziliaan?
Kim is een Amerikaanse, evenals haar beide ouders. Gediskwalificeerd in de strijd om de bekendste Armeniër. We hebben ook nog Anastas Mikoyan, de grootste overlever in de Sowjettijd, zozeer dat men vermoedde dat na de val van het communisme Mikoyan de eerste nieuwe tsaar zou zijn
Mikojan grootste overlever? Hij stierf op 82-jarige leeftijd. Weliswaar geen Armeniërs, maar Molotov werd 96 en Kaganovitsj zelfs 97.
Wat met het ‘overleven’ van Mikojan (1895-1978) bedoeld werd was zijn standhouden als lid van het machtscentrum van de Bolsjewieken/CPSU van Lenin t/m Breznjev. Hij beëindigde zijn loopbaan in 1965 als Voorzitter van de Opperste Sovjet. https://en.m.wikipedia.org/wiki/Anastas_Mikoyan
inderdaad, daar doelde ik op. Van de gelegenheid maak ik gebruik door nog op te merken dat geen mens Kim’s achternaam uitspreekt met de klemtóón op de laatste lettergreep.
Om te veel woordenbrij te vermijden citeer ik uit het Mikojan-artikel van de Nederlandse Wikipedia:
“Eind jaren 40 raakten Mikojan en Molotov bij Stalin in ongenade. Stalin keerde zich steeds meer tegen zijn twee oudgedienden, waardoor beiden moesten vrezen voor hun leven.”
Ze hebben het gered tot 5 maart 1953.
Even gaan zoeken in de betere souvenirwinkel in Yerevan. Er is een verjaardagskalender met voor elke dag een beroemde …..ian
Is iedereen er wel van doordrongen dat in Armeense namen – onverschillig wat eraan vooraf gaat – dat ian de klemtoon krijgt?
Ik denk het niet, want ik heb nog nooit iemand horen spreken over Kim KardashIAN. Get off the stage! (Jona houdt af en toe een literaire quiz. Dit is een leuk idee voor een popmuziek-quiz: Wie zei dit tegen Kim Kardashian?)
Kim is gediskwalificeerd, ik ben niet de eerste die dat opmerkt.
Oud-wereldkampioen schaken Tigran Petrosian (1929 – 1984) is voor mij wel Armeniër, hoewel geboren in Tiflis en overleden in Moskou en door de sportjournalistiek en niet te vergeten Bobby Fischer vaak Rus genoemd.
Poeh. Ik ga voor Martiros Sarian. Dat was pas een schilder.
In 1977 heb ik een optreden in de beroemde Olympia in Parijs bijgewoond. Het was ‘électrisant’, zoals de Fransen zeggen. Zo’n iel mannetje met zo’n ongelooflijk mooie stem. Zijn eerste liedje was: ‘J’ai vu Paris’. Het werd een geweldige onvergetelijke avond!
Zie voor dit chanson: (met tekst erbij):
https://www.youtube.com/watch?v=C00sJs8ZmF0&index=7&list=RD4mPyz-OuriU
I
Merci, Roger!
Ik herinner me zijn rol in de verfilming van ‘die Blechtrommel’ naar het boek van Günter Grass.
Klopt, Henk! Aznavour was ook een verdienstelijk acteur en werd al eens op jonge leeftijd uitgeroepen tot de beste acteur van Frankrijk. Vorig jaar nog kreeg hij een eigen ster op de Hollywood Walk of Fame. In de film ‘Les Fantômes du chapelier’ uit 1982
naar de gelijknamige misdaadroman van Simenon (uit 1947) speelde hij ook een heel goede hoofdrol. Dus een echt multitalent! Ik merk nu dat op het eerst filmpje van You Tube ‘J’ai vu Paris’ niet voorkomt. Heb daarom een tweede filmpje toegevoegd!