Im Westen nichts Neues van Erich Maria Remarque stond al een tijdje op het lijstje van boeken die ik toch echt nog eens wilde lezen. Toen ik een vroege druk uit 1929 op Boekwinkeltjes zag kocht ik hem, voor een grijpstuiver. Een boek met een geschiedenis – en wat voor een. Het heeft de tweeënnegentig jaar echter prima doorstaan en is met zijn naturel linnen band nog in puike staat. De eerste eigenaar kocht het ooit bij Van Benthem & Jutting, Algemeene Boekhandel te Middelburg. Ik had me al aangegord voor een gotische letter, maar dat viel mee: alleen op het inlegvel met reclame van de uitgever – Im Prophyläen-Verlag Berlin – dat nog steeds ongeschonden tussen de pagina’s ligt, staat wat gotisch schrift. Deze luxe uitgave van Im Westen nichts Neues kostte destijds zes mark. Ik kreeg hem op woensdag. De dag daarna viel Rusland Oekraïne binnen. Oekraïne, het grote grensland. Twee zielen in één borst, een strijdtoneel van eeuwen.
Verwoeste generatie
Door toeval lees ik dus de een van de meest indringende oorlogsromans ooit terwijl in Oekraïne een oorlog in volle gang is. Remarque is nog steeds actueel. Zelf zei hij een beeld te willen schetsen van zijn generatie – de jongens die vanuit de schoolbanken naar het front werden gestuurd:
Dieses Buch soll weder eine Anklage noch Eine Bekenntnis sein. Es soll nur den Versuch machen, über eine Generation zu berichten, die vom Kriege zerstört würde – auch wenn sie seine Granaten entkam.
De heroïsche verhalen over heldenmoed en overwinning zijn er door hun leraren in getrechterd en vol enthousiasme gaan ze met hele klassen tegelijk het leger in. Onbeschreven bladen zonder nog een grein levenservaring. Nadat de scholieren kort zijn opgeleid marcheren ze regelrecht de hel in. Soms bevinden ze zich in de buitenring:
Wir liegen neun Kilometer hinter der Front. Gestern würden wir abgelöst; jetzt haben wir den magen voll weisser Bohnen mit Rindvleisch und sind satt und zufrieden.
Normaal gesproken knort de maag ook daar. Er was voor honderdvijftig man gekookt maar er kwamen er slechts tachtig van het front terug; vandaar die volle maag. Zo zuigt Remarque je langzaam maar zeker de verschrikkingen van het front in. En het front, dat zijn de loopgraven.
Dood in elke vorm en gedaante
Alle geschiedenislessen over de loopgravenoorlog vallen in het niet bij één, twee bladzijde van Im Westen nichts Neues. Het dagenlange wachten, terwijl vanaf het vijandelijke front ononderbroken het geluid van aanrollend materieel te horen is. De ratten, de smerigheid, de honger, de gekte. Hier kan alleen kameraadschap je nog redden, als er al wat te redden valt. En dan een aanval, de godganse nacht. De grond dreunt, de nacht brult en bliksemt tot de dageraad.
Langsam rieselt wiederlich graues Licht in den Stollen und macht das Blitzen der Einschläge fahler. Der Morgen ist da. Jetzt mischen sich noch explodierende Minen in das Artilleriefeuer. Es ist das Wahnsinnigste an Erschütterung, was es gibt. Wo sie niederfegen, ist ein Massengrab.
De verteller is een van de jonge scholieren die met zijn klas de oorlog in ging. Zijn kameraden – klasgenoten – vallen en ook hijzelf overleeft niet.
Er fiel im Oktober 1918, an einem Tage, der so ruhig und still war an der ganze Front, dass der Heeresbericht sich nur auf den Sätz beschränkte, im Westen sei nichts Neues zu melden.
Dit boek lees je niet in een ruk uit. Daarvoor is er teveel te denken en te overpeinzen en voor ons, verwende vredeskinderen, te verwerken. Im Westen nichts Neues is geen boek voor tere zielen. Maar voor degene die er tegen kan: Lees!!
Bulgakovs boeken
En mocht je eraan kunnen komen: De witte garde en Verhalen over de burgeroorlog van Mikhail Bulgakov brengen je regelrecht naar de oorlogschaos in het Oekraïne van 1917/1918. Vergeleken met nu een herhaling van zetten, maar dan gezien vanaf de andere kant van het schaakbord.
Aleksej Tourbin, de hoofdpersoon van De witte garde, is een tsaristisch-Oekraïense Rus die vanuit Kiev/Kiyiv Duitse troepen weg ziet trekken en, onder andere, Oekraïense nationalisten en Bolsjewieken ziet binnenvallen, met alle ellende van dien. Zelf vecht hij voor de tsaar – hij is immers een Rus van de, toen, gevestigde orde waar Vladimir Poetin nu zo graag weer naar terug wil. Bulgakov verweeft het Oekraïense oorlogsgeweld in de tweede helft van de Eerste Wereldoorlog in een familieverhaal. Het is vroeg werk; hij loopt met deze vertelling nog keurig in de pas van de grote Russische schrijvers. En dat doet hij magistraal: hij brengt zijn wereld, die ten onder gaat, voor ons tot leven.
Mikhail Bulgakovs De witte garde en Verhalen over de burgeroorlog zijn voor zover ik weet alleen nog als e-boek te verkrijgen. Op Boekwinkeltjes staan zijn Verzamelde werken 1, 2 en 3 van Van Oorschot uit 1995/1997. De witte garde en Verhalen over de burgeroorlog staan in deel 1 en dat is momenteel niet los te koop.
- Erich Maria Remarque, Im Westen nichts Neues (€6,49)
- Erich Maria Remarque, Van het westelijk front geen nieuws (€19,90)
[Op mijn uitnodiging aan de vaste lezers van deze blog om geliefde boeken te delen, ging Saskia Sluiter voor de vierde keer in. Opnieuw dank je wel Saskia!]
Prima keuzes. Remarque ken ik, maar Bulkakov niet. Als ik het ooit te pakken kan krijgen, koop ik het meteen. Als ik een aanvulling mag geven: de verzamelde verhalen van Isaac Babel. Indringende en geestige herinneringen aan Odessa en natuurlijk de verhalen uit de Rode Ruiterij met schokkend oorlogsgeweld tijdens de Pools-Russische oorlog uit 1920.
Wie even zoekt ontdekt dat de Witte Garde zowel in een Franse, Engelse als Duitse vertaling beschikbaar is. Mijn vertrouwen in de Duitse vertaling is groter dan in de Engelse.
Het is toch eigenlijk heel ongerijmd dat dit boek ook in Duitsland insloeg als een bom (…) en een heel groot succes was terwijl de opkomst van de Nazi’s al voor de deur stond.
Hoogstwaarschijnlijk is het ook niet ongerijmd. In Duitsland Huissen twee zielen, de verwerking van de Eerste Wereldoorlog en de behoefte aan revanche.
Klopt: het boek was niet aan te slepen. Mijn exemplaar uit 1929, het jaar dat het boek uitkwam, is er een uit de druk van het 576- tot 600- duizendste exemplaar.
Het heeft ook een vervolg: ‘Der Weg zuruck’. Dat heb ik zelf ook nog niet gelezen.
Het Duitse dilemma in de praktijkvan het interbellum tot de machtsgreep van Hitler wordt uitstekend beschreven in ‘De Weimar republiek 1918-1933 Over de kwetsbaarheid van de democratie’ van Patrick Dassen, uitgegeven bij Van Oorschot.
Nee hoor, dat is inderdaad niet ongerijmd. In bv. 1930 behaalden de sociaal-democraten en de communisten 37,6 %. Dat waren heel wat potentiële lezers (snorremans had 18 %). Op 1 september 1939 waren de meeste Duitsers dan ook niet enthousiast (ook in 1914 waren dat er heel wat minder dan wel wordt gedacht).
huissen=huisden
Dank je wel, Saskia voor deze bespreking van een geliefd boek. Ik heb het lang geleden gelezen en het is inderdaad een indrukwekkend boek. Het is en zal wereldliteratuur blijven. Een felle aanklacht tegen de oorlog. Het is dus ook geen wonder dat de Nazi’s Remarque’s boeken verbrand hebben in 1933 (als ‘schädliches und unerwünschtes Schrifttum’). Daarop werd het door jou besproken ‘Im Westen nichts Neues’ in Hollywood verfilmd en won een Oscar. Op YouTube staan er een paar latere versies, maar de oorspronkelijke heb ik niet gevonden.
Van Bulgakov heb ik Hondehart gelezen, een geweldig boek. Het is destijds in de Salamanderpockets verschenen. Ik heb het ooit aan iemand uitgeleend en nooit teruggekregen. ‘De Meester en Margarita’ staat helaas nog ongelezen in één van mijn boekenkasten.
Laat hem daar maar niet te lang staan, dat zou werkelijk zonde zijn. Hondenhart, De eieren der Rampp-spoed, zijn verhalen over oorlog, de verhalen over een jonge arts in een godverlaten gat ergens in de eindeloze Russische vlakte… Ik ben zo blij dat ik Bulgakov – nog niet eens zo lang geleden – ontdekt heb! Alles wat ik noemde valt echter in het niet bij de Meester en Margarita. Haal hem een keer van die plank en je bent verkocht.
Dag Roger, De Meester en Margarita is een prachtig boek.
Na twee hoofdstukken had ik genoeg. Uiteraard maken duivels toch al nauwelijks indruk op mij.
Ik heb wel sympathie voor duivels.
Ja, er zijn meer lezers die bij De Meester en Margarita afhaken. Bij mij sloeg het aan. Degene die me het boek leende keek me dan ook onderzoekend aan toen ik het teruggaf: wat vond ik ervan? Want driekwart van zijn vrienden zei het niets.
Uit het Westen Niets Nieuws is inderdaad geweldig. Het is waarschijnlijk het enige boek waarvan ik de laatste zin herinner (zij het niet nauwkeurig), zozeer hakte die er bij mij in. Dank u wel dat u die hier plaatst, het effect op mij is niet veranderd.
Blij dat ik destijds onder de dienstplicht uitkwam.
Ik vond het twee indrukwekkende boeken, Der Weg zurück en Im westen nichts neues. Desondanks kan ik alleen maar diep dankbaar zijn voor de jongens die voor hun nummertje opkwamen, om te vechten in Normandië, aan de Schelde en bij Arnhem. Ondanks die verschrikkingen van de oorlog, je plicht doen. Even groot is mijn minachting voor hen die wegduiken en het vechten voor hun vrijheid aan anderen uitbesteden.
Het woord vechten betekent niet “je laten verdampen door een atoombom”.
Mag ik concluderen dat u voor minstens 15% van die jongens op de door u genoemde locaties dezelfde minachting voelt?
https://www.americanheritage.com/secret-soldiers-who-didnt-shoot
https://youtu.be/LYFbIfaY2Ko