Het is de Week van de Klassieken, het is 15 maart, en dus moeten we het hebben over een van de beruchtste moordpartijen uit de Oudheid. Ik bedoel vanzelfsprekend dat het vandaag 1529 jaar geleden is dat koning Odoacer aan zijn einde kwam. Hoe zat het ook alweer?
Odoacer
Odoacer is een van de bekendste laat-Romeinse militaire leiders. Opgegroeid aan het hof van Attila de Hun trad hij na diens dood met een schare Germanen in dienst van Rome. In Italië maakte hij al snel carrière en begon hij met andere hoge officieren te rivaliseren om invloed aan het hof. Zijn moment of fame kwam toen zijn concurrent Orestes profiteerde van een impasse in het keizerlijk bewind in Constantinopel – ik blogde er al eens over – en zijn zoontje Romulus op de troon plaatste. Toen de situatie in Constantinopel normaliseerde, leidde Odoacer het verzet tegen Orestes en Romulus. De vader werd gedood, de kind-keizer afgezet. Ook daar blogde ik al eens over: de gebeurtenis markeert het einde van het keizerschap in West-Europa.
Daarna regeerde Odoacer als koning in Italië – en met succes. Hij werkte samen met de Senaat, verdreef de Vandalen van Sicilië, annexeerde Dalmatië en vergrootte zijn invloed in het huidige Oostenrijk. Zijn groeiende macht was echter niet naar de zin van keizer Zeno in Constantinopel. Die verzocht daarom Theodorik, een andere Germaanse leider in Romeinse dienst, om met zijn leger naar Italië te gaan. Vanaf de zomer van 489 streden beide mannen om de macht, tot ze begin 493 een compromis sloten: ze zouden samen regeren over Italië.
Fasti Vindobonenses Priores
Over het vervolg hebben we drie bronnen. Om te beginnen de Fasti Vindobonenses Priores, een lijst met de namen van de Romeinse consuls, voorzien van zeer beknopte informatie. In feite een kroniek. Die noemt enkele gebeurtenissen.
Op 25 februari is vrede gesloten tussen onze heer koning Theodorik en Odoacer.
Onze heer Theodorik is in maart Classis binnengegaan.
Op 5 maart is koning Theodorik Ravenna binnen gegaan
In het paleis zijn koning Odoacer en zijn manschappen gedood door koning Theodorik.
Classis is de naam van de haven van Ravenna. Toeristen kennen de beroemde kerk van Sant’ Apollinare in Classe.
Excerpta Valesiana
De volgende bron staat bekend als de Excerpta Valesiana, vernoemd naar eerste uitgever, de Fransman Henri Valois (1603-1676). Deze bevat onder meer een geschiedenis van Italië in de jaren 474-526. Het zou kunnen gaan om een uittreksel uit het geschiedwerk van bisschop Maximianus van Ravenna, die u hierboven ziet. Over het compromis vertelt hij:
Koning Odoacer vertrok ’s nachts met zijn manschappen vanuit Ravenna naar het Pijnbomenwoud en viel daar het versterkte kamp aan van Theodorik. De verliezen waren aan beide zijden groot. Levila, Odoacers opperbevelhebber, vluchtte en verloor het leven in het riviertje de Bedese; Odoacer vluchtte op 15 juli naar Ravenna. De verslagen Odoacer zag zich gedwongen zijn zoon Thelanes als gijzelaar aan Theodorik af te staan en kreeg daarop de belofte dat zijn bloed gespaard zou blijven.
Theodorik trok dus Ravenna binnen, maar na enkele dagen beproefde Odoacer een hinderlaag. Theodorik ontdekte hem echter in het paleis en verijdelde de valstrik. Later, toen Odoacer niet op zijn hoede was, reeg hij hem eigenhandig aan zijn zwaard toen hij het laurierbos binnenkwam. Op diezelfde dag werden op Theodoriks bevel al zijn manschappen en verwanten over de kling gejaagd.
Johannes van Antiochië
De derde bron is Johannes van Antiochië, een schimmige auteur uit de zesde of zevende eeuw. Van zijn Wereldkroniek zijn alleen fragmenten over. Gert M. Knepper, die op deze blog weleens reageert, vertaalde voor u fragment 214a.
Nadat Theodorik en Odoacer hadden afgesproken dat ze samen zouden heersen over het Romeinse Rijk, ontmoetten ze elkaar vaak.
Er waren nog geen tien dagen voorbij of tijdens een bezoek van Odoacer aan Theodorik kwamen twee van Theodoriks mannen binnen, die deden alsof ze smekelingen waren en Odoacers handen vastgrepen. Op dat moment renden mannen die zich in vertrekken aan weerszijden verdekt hadden opgesteld met getrokken zwaarden op hem af. Van hun stuk gebracht door de aanblik vielen ze Odoacer echter niet aan. Toen stormde Theodorik naar voren en stak hem met zijn zwaard bij het sleutelbeen. “Waar is God?”, bracht Odoacer uit, waarop Theodorik antwoordde: “Dit heb jij ook mijn mensen aangedaan.”
De stoot was dodelijk. Hij doorboorde Odoacers lichaam helemaal tot aan diens onderrug. Naar het schijnt heeft Theodorik toen opgemerkt dat “die vent niet eens een bot in zijn lijf” bezat. Hij liet het lichaam naar buiten brengen en begraven in een stenen sarcofaag bij de synagoge van de joden.
Odoacer was zestig jaar oud, en daarvan had hij er veertien geheerst. Zijn broer had toevlucht gezocht op heilige bodem maar werd daar op last van Theodorik doodgeschoten. Theodorik liet Odoacers vrouw Sunigilda arresteren en ook hun zoon Okla, die Odoacer als opvolger had aangewezen. Deze zoon werd verbannen naar Gallië, maar hij ontsnapte naar Italië en werd daar omgebracht. Sunigilda, vastgezet, stierf de hongerdood.
Theodorik aan de macht
Theodorik vermoordde Odoacer op 15 maart. Hij was immers, op grond van het compromis, op 5 maart Ravenna binnen gekomen (volgens de Fasti Vindobonenses Priores), en hij doorstak zijn rivaal (volgens Johannes van Antiochië) tien dagen later. Of Odoacer werkelijk een hinderlaag heeft gelegd, staat vanzelfsprekend te bezien. Het riekt naar propaganda.
In elk geval nam Theodorik in Italië de macht over. Dit was het begin van het koninkrijk van de Ostrogoten. Theodorik blijft daarmee een interessant persoon. Enerzijds garandeerde hij rust en economische bloei, maar anderzijds voldoet hij perfect aan de klassieke profielschets van de barbaar.
Opvallend hoe alle mannen op het Ravenna-mozaïek tegelijk zo levensecht en zo louche overkomen…
Zoiets als de eerste fotosessie van een junta na een staatsgreep of zo…
“anderzijds voldoet hij perfect aan de klassieke profielschets van de barbaar”
Leg eens uit? Keizers vermoorden was immers een oude Romeinse traditie, die mutatis mutandi tot op de Republiek teruggaat. De moord op koning Odoaker was dus niets bijzonders en zeker niet barbaars.
Ik hd dezelfde vraag als FrankB. Theodoric was in Constantinopel opgegroeid en was een Romeins topgeneraal geworden, Hij had best zelf een gooi naar het keizerschap kunnen doen, maar dat deed hij niet, hij ging terug naar de Ostrogothen om daar koning te worden. En wie de serie Yes Prime Minister gezien heet weet dat James Hacker om Prime Minster te worden één ding zelf moet doen: de strot van zijn voorganger afbijten. De rest doet Humphrey, maar dat kan Humphrey niet doen.
Een keizer vermoorden was één ding, maar al zijn familie (hoogstens volwassen zonen) en volgelingen was bepaald geen Romeinse gewoonte.
Er komt er bij maar één voor de geest, en dat was niet eens een staatsgreep: na de dood van Constantijn I werden door het leger enkele neven met familieleden omgebracht – de vier zonen van Constantijn werden juist aan de macht geholpen. Maar bloedbaden zoals hier beschreven waren geen Romeinse traditie.
Opmerkelijk dat Theodorik/Diederik en Attila / Etzel wel in de Nibelungensage figureren, maar Odoaker en dit verhaal niet.
Leuke observatie. Odoaker wordt wel vermeld in het het “Eckenlied”, waarin staat dat Diederik van Bern = Theodorik met zijn zwaard Odoaker heeft gedood.
Ik meen te weten dat Swanhilde de verduitste versie is van Sunigilda.
“de gebeurtenis markeerde het einde van het keizerschap in West-Europa.”
Nee hoor, Julius Nepos regeerde vier jaar langer, zij het niet in Rome. Waarom vergeet iedereen toch steeds die arme Nepos?
Maar Romulus en Nepos vóór hem hadden ook weinig invloed meer buiten Italië, dus je zou Justinianus en een paar van zijn opvolgers pas écht als laatste Romeinse keizers in het Westen moeten aanmerken.
Het is misschien lood om oud ijzer, maar voor mij persoonlijk komt dit einde (als je er al een datum tegenaan moet gooien in 474, als de Bourgondiër Gundobad, dan de machtigste man in Rome, er voor kiest om zijn overleden vader op te volgen als koning van Bourgondië. Daarbij laat hij zijn ‘puppet-emperor’ Glycerius aan zijn lot over – Nepos neemt diens plek in.
Ik weet het, Nepos was echt de laatste, maar van de andere kant: die zat wel aan de andere kant van de Adriatische Zee. Dat zal verklaren waarom hij weleens wordt vergeten.
Nee hij was niet ‘van de andere kant’, omdat Illyrië ook bij het Westrijk hoorde Deze diocese was gedurende de 4de eeuw vaak inzet van intern conflict, zwaar omvochten en meermalen verdeeld en herverdeeld door beide kanten). Dus toen Nepos uit Rome verdreven werd en zijn residentie verplaatste was dat niet naar eeen deel van Oriens mar nog steeds in Occidens.
Hij wordt denk ik vaak vergeten omdat hij a) weinig in te brengen had maar vooral omdat hij b) geen klein snotjoch was die tot de verbeelding van romantici sprak en ook nog eens de sprekende naam droeg van de stichter van Rome (Romulus).
Ik denk dat dit, net als de naam van de laatste keizer in Constantinopel (Constantijn XI) nou eenmaal veel beter blijft hangen, ook al is het volkomen kul.
Je legt me iets in de mond dat ik niet zeg. Ik heb het niet over Oost- of West-Romeins, maar over de andere kant van de Adriatische Zee.
Er zijn eigenlijk niet zo veel keizers geweest die persoonlijk hun voorgangers hebben gedood. Geen volgens mij. Caracalla past ook niet in het plaatje.