[Dit is het laatste stukje over het Ardennenoffensief. Het eerste is hier.]
Een overwinning heeft vele vaders. Operatie Herbstnebel was vanaf het begin gedoemd, maar zou veel meer schade hebben kunnen aanrichten en duizenden doden extra hebben kunnen kosten, als generaal Eisenhower niet onmiddellijk had begrepen hoe ernstig de situatie was. Zonder af te doen aan de enorme verdienste van de Amerikaanse soldaten die op 16 december de eerste klap opvingen, de Duitse aanval vertraagden of zelfs blokkeerden: het was vooral Eisenhower die ervoor zorgde dat de Geallieerden met de schrik vrij kwamen en hun offensief naar Duitsland konden hernemen.
Een overwinning heeft vele vaders. Op 7 januari 1945 gaf Montgomery, die er – ondanks falende radio- en telefoonverbindingen – in was geslaagd langs de Maas een gecoördineerd leger op te bouwen en in de tegenaanval te gaan, een persconferentie waarin hij vertelde hoe de slag was verlopen. Niet zonder aan te geven dat de Amerikanen het eigenlijke gevecht hadden geleverd, beschreef hij hoe hij van Eisenhower het commando had gekregen over een deel van de Amerikaanse troepen, hoe hij die had gereorganiseerd, hoe hij daaraan geleidelijk – om de Amerikanen niet voor de voeten te lopen – Britse troepen had toegevoegd en uiteindelijk de strijd was aangegaan. Britse soldaten vochten nu met de Amerikanen mee, die harde klappen hadden gekregen.
Dit werd meteen verkeerd uitgelegd: alsof de Amerikanen er een zootje van hadden gemaakt en het alleen door Britse hulp was goed gekomen. Eisenhower beschouwde Montgomery’s claim als een grove misrepresentatie van wat er feitelijk was gebeurd en omdat er al eerder persoonlijke spanningen waren, liepen de gemoederen hoog op. Churchill moest eraan te pas komen om in het Lagerhuis te zeggen dat de Britten niet teveel voor zichzelf mochten claimen, omdat dit zonder twijfel de grootste Amerikaanse veldslag uit de oorlog was geweest.
Churchill had gelijk. En heeft dat nog steeds. Van alle operaties die het Amerikaanse leger ooit heeft uitgevoerd, is er nooit meer een zo omvangrijk geweest als die in de Ardennen, waarin veertig Amerikaanse en één Britse divisie streden tegen negenentwintig Duitse. De verliescijfers waren corresponderend hoog.
Die cijfers zijn afhankelijk van wat je kiest als slotdatum van de operatie. Eén indicatie is dat er in de twee eerste weken 8607 Amerikanen sneuvelden en 47.139 gewond raakten. Er waren 21.144 vermisten: meest krijgsgevangenen, die terechtkwamen in Dresden. Velen kwamen daar om het leven bij het Geallieerde bombardement. (Een van de overlevenden was Kurt Vonnegut, die in Slaughterhouse Five veel van zijn eigen ervaringen in de Ardennen en Dresden verwerkte.) De Duitse verliezen bedroegen 16.652 doden, 41.600 gewonden en 27.582 vermisten.
Een ander cijfer is dat de Amerikanen 733 tanks verloren, waarvan er 91 waren buitgemaakt door de Duitsers. Die verloren zelf ongeveer 600 tanks. Het verschil is dat de Amerikanen nieuwe tanks konden aanvoeren, terwijl de Duitse verliezen onvervangbaar waren. Terecht concludeerde Albert Speer, Hitlers minister van Bewapening, dat de oorlog nu verloren was.
De vraag “Wat als…?” is uiteraard nooit met zekerheid te beantwoorden, maar is de belangrijkste die een historicus kan stellen. Het antwoord, hoe speculatief ook, geeft aan wat de betekenis van een gebeurtenis is geweest. Ik voor mij denk dat als Hitler niet had besloten tot operatie Herbstnebel en de ingezette troepen in het oosten had gelaten, de Geallieerden eind januari de Rijn al zouden zijn overgestoken en het Ruhrgebied eerder hadden kunnen overnemen. Tegelijk zou de Sovjetopmars zijn vertraagd. Berlijn zou door Amerikanen zijn bevrijd. Churchill en Roosevelt zouden in Jalta Polen niet hebben hoeven wegonderhandelen. Oost-Duitsland zou nooit hebben bestaan. De westerse mogendheden zouden in de Koude Oorlog veel sterker hebben gestaan.
En tot slot: de Amerikanen en Britten hadden geleerd op hun hoede te zijn voor verrassingsaanvallen met tanklegers en daarom was de strategie van de NAVO (in feite een voortzetting van de Amerikaans-Britse samenwerking uit de Tweede Wereldoorlog) er altijd op gericht te verhinderen dat Russische tanks onverwacht West-Europa zouden binnenvallen. Er wordt vaak beweerd dat generaals altijd de vorige oorlog voorbereiden, en dat geldt dan als verwijt, maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat Eisenhower, zowel als generaal als als president, wel degelijk de juiste conclusies heeft getrokken.
Sneeuw en staal in afleveringen is een buitengewoon zorgvuldig verslag van de militaire gebeurtenissen in West-Europa gedurende het laatste jaar van WO II. Ik heb het nooit eerder zo spannend en met kennis van zaken beschreven gezien. Dank je wel, Jona.
Deze serie was voor mij een goede aanvulling op de aanwezige kennis.
Was dit alleen op je recensie gebaseerd?
Ik heb veel over WW2 gelezen en informatieve programma’s gezien, maar de gevechten rondom Aken en de Duits/Nederlandse grens zijn bij mij altijd onderbelicht. Pas toen ik twee jaar geleden Roermond en omgeving bezocht kwam ik er achter dat hier ook zwaar gevochten is.
“Churchill en Roosevelt zouden in Jalta Polen niet hebben hoeven wegonderhandelen.”
Dit laat nog steeds buiten beschouwing dat de Russen al maanden in het huidige (laat staan het voorloorlogse) Polen stonden. Bialystok en Lublin werden in juli 1944 ingenomen; Sandomierz aan de Wisla in augustus. Daar had het Rode Leger ook een bruggehoofd. Succes met Stalin daaruit weg onderhandelen.
“Tegelijk zou de Sovjetopmars zijn vertraagd.”
De Russen begonnen met hun voorbereidingen voor hun winteroffensief heus niet in december 1944. Blijkbaar heb je zoals zoveel westerlingen niet echt een idee van de omvang van het Oostfront. De Duitsers verloren 600 tanks in de Slag om de Ardennen? Tijdens Operatie Bagration verloren ze er bijna 3000. Ze verloren in totaal 85 000 man in de Ardennen? In januari 1945 verloren ze er tijdens het Wisla-Oder offensief 200 000. Daarmee zijn de Karpaten, Silezië, Oost-Pommeren en Oost-Pruisen nog buiten beschouwing gelaten. Nog wat meer cijfers: in januari 1945 stonden volgens Richard Overy in totaal 6 miljoen Russische soldaten aan het Oostfront tegen 2 miljoen Duitsers. Tijdens het Wisla-Oder offensief zetten de Russen 4 500 tanks in (dat waren de beste ter wereld) en 5 000 vliegtuigen. De Duitsers stelden er nog geen 1200 tegenover. Tel die (inferieure) 600 die ze in de Ardennen kwijtraakten er bij op en ze maakten nog steeds geen enkele kans.
Hoe interessant ook, de Slag om de Ardennen was maar klein bier. De enige valide conclusie is mi dat deze nauwelijks invloed had op het Oostfront.
Als je met een what-if operatie Oost-Duitsland, Tsjechië en Hongarije uit de communistische klauwen wilt redden (Polen was al verloren) kun je beter Operatie Market Garden verplaatsen naar het centrum. Noch Montgomery, noch Patton stond er het beste voor, maar Omar Bradley en Courtney Hodges. Zij stonden begin september al aan de Siegfriedlinie (die op dat moment helemaal niets voorstelde), niet ver van Aken en iets meer dan 100 km van de RIjn. Luik en Verviers waren al bevrijd tien dagen voor Market Garden begon. Maastricht volgde iets later; Kerkrade en Heerlen op 17 september. Je zult ongetwijfeld beseffen dat dat hele gebied ten oosten van de Maas ligt. Dat scheelt twee grote bruggen (want de Waal bezorgt evenmin overlast).
Ik denk dat je met je “wat als” wat te optimistisch bent. De amerikanen en engelsen zouden, mede gezien het weer, niet voor half januari me een offensief hebben kunnen beginnen, en ze bleken in februari/maart 54 een maand nodig te hebben om met harde gevechten de linkeroever van de rijn te bezetten. Een oversteek van de Rijn zou dan begin maart (in plaats van eind maart) gerealiseerd kunnen worden. Dan zouden ze wel dichter bij Berlijn zijn gekomen, maar niet voordat de russen de aanval op berlijn al water begonnen.
Wat wel een mogelijkheid is, is dat Patton eerder de Rijn zou zijn overgestoken, bijvoorbeeld bij Mainz of bij Straatsburg.
Wat betreft mnb0 over Marker Garden: een offensief langs de lijn Venlo-Wesel zou inderdaad buitengewoon kansrijk zijn geweest. Of de engelsen de brug bij Wesel hadden kunnen veroveren zou een gok zijn geweest, maar zelfs zonder dat hadden de geallieerden een stuk eerder bij de rijn en in de westelijke helft van het Ruhrgebied gestaan.
Je zou wel eens gelijk kunnen hebben,
“het was vooral Eisenhower die ervoor zorgde dat de Geallieerden met de schrik vrij kwamen”.
Mijn favoriet voor deze rol is het Duitse brandstofgebrek. Als we aan ‘wat als’ gaan doen, zou ik graag gaan speculeren tot waar de Duitse tanks waren doorgerold, en wat dit met de Amerikaanse tegenmaatregelen had gedaan. Waren de Duitsers over de Maas geraakt, vraag ik me af of de geallieerden (met een dreigende omsingeling van de Britten) ook zo gereageerd zouden hebben. Maar we zullen het nooit weten.