[Dit is het achtste van negen stukjes over het Ardennenoffensief, dat deze kerst zeventig jaar geleden plaatsvond. Het eerste is hier.]

We zagen gisteren dat de Amerikanen, hoewel ze erdoor werden verrast, het Duitse Ardennenoffensief vanaf het begin wisten te vertragen. Vervolgens slaagden ze er in de noordelijkste sector in om de aanval tegen te houden, terwijl wat verder naar het zuiden twee groepen tanks konden doorbreken maar uiteindelijk vastliepen door benzinegebrek, slechte weersomstandigheden en de aanhoudende weerstand.

Het leger waarvan de 82e Divisie deel uitmaakte, wist de doorgebroken SS-divisies al vanaf 22 december terug te duwen en dwong ze een dag later, toen de Geallieerden voor het eerst luchtsteun kregen, tot een aftocht naar het oosten. Tegelijk kwamen de troepen van Patton naar het noorden. Op 26 december ontzetten ze Bastogne. Op diezelfde dag was in het westen, bij Celles, het Geallieerde tegenoffensief ingezet.

De volgende dagen boekten de Geallieerden voor het eerst terreinwinst. Moeizaam, want de Duitsers waren niet voornemens zich zonder slag of stoot terug te trekken achter de Siegfriedlinie. De Amerikanen konden de corridor naar Bastogne maar heel moeizaam verbreden. Pas op 30 december bereikte generaal Patton zelf de omsingelde stad, waar hij McAuliffe een militaire onderscheiding kwam opspelden. Op oudejaarsdag hadden de Geallieerden pas een kwart van het verloren gebied heroverd.

Er vielen in deze dagen vele doden. Nu de ergste sneeuwval voorbij en de hemel helder was, werd het verschrikkelijk koud: regelmatig werd -20° Celsius gemeten. De evacuatie van gewonden was moeilijk: door de hoge sneeuw waren veel wegen en paden onbegaanbaar, zodat de gewonden doodvroren voordat ze werden opgehaald. De doden van het bloedbad in Malmédy werden pas in het voorjaar van 1945 geborgen.

De soldaten hadden vaak wel te eten, maar kleding was moeilijker. Duitse soldaten die Amerikaanse laarzen konden bemachtigen, wisselden van schoenen, want de eigen kistjes waren minder warm. Omgekeerd trokken Amerikanen meer dan eens lange Duitse jassen aan. Honderden, misschien wel duizend GI’s zijn gedood door eigen troepen omdat ze werden aangezien voor Duitsers en het wachtwoord niet snel genoeg konden reproduceren.

Op 1 januari 1945 waagden de Duitsers nog een laatste poging de zaak te redden: operatie Nordwind. In de Vogezen werden de posities aangevallen die het leger van Patton had bezet voor het naar het noorden was afgebogen. Hitler hoopte dat de Amerikanen nu hun krachten moesten verdelen, waardoor de troepen in de Ardennen konden uitbreken en alsnog Antwerpen zouden bezetten.

De Vogezen waren inderdaad niet goed verdedigd en Eisenhower meende dat het gebied moest worden ontruimd, maar kreeg een woedende De Gaulle tegenover zich, die dit onacceptabel vond. De reden was dat dit gebied, de Elzas, tot 1870 Frans was geweest, in dat jaar was toegevoegd aan Duitsland, in de Eerste Wereldoorlog opnieuw Frans werd en van 1940 tot 1944 behoorde bij het Derde Rijk. Het was voor elke Fransman – althans volgens De Gaulle – heilige grond, waar zelfs een tijdelijke terugtocht ondenkbaar was. Er zou daarom nog lang worden gevochten in de Vogezen.

Doordat de Duitsers dit tweede front hadden weten te openen, moesten de Amerikanen hun grip op de Ardennen iets verzwakken. Het was geen catastrofe, want inmiddels was Montgomery, die aan het hoofd stond van een Brits-Amerikaans leger, begonnen met een opmars vanuit het noorden en westen, de Duitsers langzaam maar zeker naar het oosten duwend. Op 8 januari stemde Hitler ermee in dat de Duitse tanks uit de Ardennen zouden worden teruggetrokken en een ruime week later, op 16 januari, maakten de troepen van Montgomery en Patton contact (bij Houffalize). Deze datum, precies een maand nadat de Duitsers de Our waren overgestoken, geldt als het officiële einde van het Ardennenoffensief, al zou het nog twee weken duren voor de Duitsers helemaal waren teruggedreven.

Hoewel Nordwind dus geen werkelijke gevolgen had voor de gevechten in de Ardennen, had het offensief een gevolg dat even onverwacht als ingrijpend was. Op 6 januari telegrafeerde Churchill naar Stalin dat de druk op de Geallieerde troepen erg groot was. Kon de Sovjetleider zijn voorjaarsoffensief versnellen? Stalin antwoordde te zullen doen wat hij kon, en inderdaad begon op 12 januari het offensief dat vier maanden later eindigde in Berlijn.

Helaas kwam hulp van Stalin altijd tegen een prijs. Om steun te krijgen die hij eigenlijk niet nodig had, was Churchill gedwongen iets te bieden aan de Sovjetleider. Op de beruchte conferentie van Jalta, begin februari ’45, noemde Stalin zijn prijs: het bezit van oostelijk Polen en invloed in het westen van dat land. Churchill en de zwakke Roosevelt – hij zou in april overlijden – hadden geen mogelijkheid om Stalins eis te omzeilen. Het voornaamste en door niemand voorziene gevolg van operatie Herbstnebel was dus een uitbreiding van de Sovjet-invloedssfeer. Terwijl in de Ardennen twee honden vochten om een been, liep Stalin ermee heen.

[Wordt vervolgd]