[Dit is het achtste van negen stukjes over het Ardennenoffensief, dat deze kerst zeventig jaar geleden plaatsvond. Het eerste is hier.]
We zagen gisteren dat de Amerikanen, hoewel ze erdoor werden verrast, het Duitse Ardennenoffensief vanaf het begin wisten te vertragen. Vervolgens slaagden ze er in de noordelijkste sector in om de aanval tegen te houden, terwijl wat verder naar het zuiden twee groepen tanks konden doorbreken maar uiteindelijk vastliepen door benzinegebrek, slechte weersomstandigheden en de aanhoudende weerstand.
Het leger waarvan de 82e Divisie deel uitmaakte, wist de doorgebroken SS-divisies al vanaf 22 december terug te duwen en dwong ze een dag later, toen de Geallieerden voor het eerst luchtsteun kregen, tot een aftocht naar het oosten. Tegelijk kwamen de troepen van Patton naar het noorden. Op 26 december ontzetten ze Bastogne. Op diezelfde dag was in het westen, bij Celles, het Geallieerde tegenoffensief ingezet.
De volgende dagen boekten de Geallieerden voor het eerst terreinwinst. Moeizaam, want de Duitsers waren niet voornemens zich zonder slag of stoot terug te trekken achter de Siegfriedlinie. De Amerikanen konden de corridor naar Bastogne maar heel moeizaam verbreden. Pas op 30 december bereikte generaal Patton zelf de omsingelde stad, waar hij McAuliffe een militaire onderscheiding kwam opspelden. Op oudejaarsdag hadden de Geallieerden pas een kwart van het verloren gebied heroverd.
Er vielen in deze dagen vele doden. Nu de ergste sneeuwval voorbij en de hemel helder was, werd het verschrikkelijk koud: regelmatig werd -20° Celsius gemeten. De evacuatie van gewonden was moeilijk: door de hoge sneeuw waren veel wegen en paden onbegaanbaar, zodat de gewonden doodvroren voordat ze werden opgehaald. De doden van het bloedbad in Malmédy werden pas in het voorjaar van 1945 geborgen.
De soldaten hadden vaak wel te eten, maar kleding was moeilijker. Duitse soldaten die Amerikaanse laarzen konden bemachtigen, wisselden van schoenen, want de eigen kistjes waren minder warm. Omgekeerd trokken Amerikanen meer dan eens lange Duitse jassen aan. Honderden, misschien wel duizend GI’s zijn gedood door eigen troepen omdat ze werden aangezien voor Duitsers en het wachtwoord niet snel genoeg konden reproduceren.
Op 1 januari 1945 waagden de Duitsers nog een laatste poging de zaak te redden: operatie Nordwind. In de Vogezen werden de posities aangevallen die het leger van Patton had bezet voor het naar het noorden was afgebogen. Hitler hoopte dat de Amerikanen nu hun krachten moesten verdelen, waardoor de troepen in de Ardennen konden uitbreken en alsnog Antwerpen zouden bezetten.
De Vogezen waren inderdaad niet goed verdedigd en Eisenhower meende dat het gebied moest worden ontruimd, maar kreeg een woedende De Gaulle tegenover zich, die dit onacceptabel vond. De reden was dat dit gebied, de Elzas, tot 1870 Frans was geweest, in dat jaar was toegevoegd aan Duitsland, in de Eerste Wereldoorlog opnieuw Frans werd en van 1940 tot 1944 behoorde bij het Derde Rijk. Het was voor elke Fransman – althans volgens De Gaulle – heilige grond, waar zelfs een tijdelijke terugtocht ondenkbaar was. Er zou daarom nog lang worden gevochten in de Vogezen.
Doordat de Duitsers dit tweede front hadden weten te openen, moesten de Amerikanen hun grip op de Ardennen iets verzwakken. Het was geen catastrofe, want inmiddels was Montgomery, die aan het hoofd stond van een Brits-Amerikaans leger, begonnen met een opmars vanuit het noorden en westen, de Duitsers langzaam maar zeker naar het oosten duwend. Op 8 januari stemde Hitler ermee in dat de Duitse tanks uit de Ardennen zouden worden teruggetrokken en een ruime week later, op 16 januari, maakten de troepen van Montgomery en Patton contact (bij Houffalize). Deze datum, precies een maand nadat de Duitsers de Our waren overgestoken, geldt als het officiële einde van het Ardennenoffensief, al zou het nog twee weken duren voor de Duitsers helemaal waren teruggedreven.
Hoewel Nordwind dus geen werkelijke gevolgen had voor de gevechten in de Ardennen, had het offensief een gevolg dat even onverwacht als ingrijpend was. Op 6 januari telegrafeerde Churchill naar Stalin dat de druk op de Geallieerde troepen erg groot was. Kon de Sovjetleider zijn voorjaarsoffensief versnellen? Stalin antwoordde te zullen doen wat hij kon, en inderdaad begon op 12 januari het offensief dat vier maanden later eindigde in Berlijn.
Helaas kwam hulp van Stalin altijd tegen een prijs. Om steun te krijgen die hij eigenlijk niet nodig had, was Churchill gedwongen iets te bieden aan de Sovjetleider. Op de beruchte conferentie van Jalta, begin februari ’45, noemde Stalin zijn prijs: het bezit van oostelijk Polen en invloed in het westen van dat land. Churchill en de zwakke Roosevelt – hij zou in april overlijden – hadden geen mogelijkheid om Stalins eis te omzeilen. Het voornaamste en door niemand voorziene gevolg van operatie Herbstnebel was dus een uitbreiding van de Sovjet-invloedssfeer. Terwijl in de Ardennen twee honden vochten om een been, liep Stalin ermee heen.
“Om steun te krijgen die hij eigenlijk niet nodig had, was Churchill gedwongen iets te bieden aan de Sovjetleider.”
Nou, daarmee gaf Churchill iets weg dat zijn voorganger Chamberlain en diens collega Daladier in september 1939 al waren kwijtgeraakt, toen ze werkeloos toekeken hoe de Fransen in het Saargebied de toerist uithingen. Het Rode Leger stond in augustus 1944 al voor Warschau. De prijs die Stalin noemde had hij dus al in zijn zak zitten.
“Terwijl in de Ardennen twee honden vochten om een been, liep Stalin ermee heen.”
Tja, dat geldt natuurlijk evenzeer voor Operatie Overlord. Hitler (of Beck, als Von Stauffenberg succes had gehad) had in de zomer van 1944 ook alle Duitse troepen in West-Europa naar het Oostfront kunnen sturen en de Geallieerden vrije doorgang geven. Of andersom. Op dezelfde manier kun je zeggen dat gedurende Operatie Bagration – de grootste slag in de hele oorlog, die de Russen tot bij Warschau brachten – de Duitsers en Russen vochten, terwijl de Geallieerden er met West-Europa vandoor gingen.
Tenslotte waren de Duitsers na het Ardennenoffensief en Operatie Nordwind (goed dat je die noemt, trouwens) in het westen zo verzwakt De vertraging in februari 1945 werd dan ook vooral veroorzaakt doordat de Geallieerden dwars door het Reichswald trokken ipv er om heen. Daarentegen organiseerde Hitler in maart 1945 nog Operatie Lente Ontwaken aan het Oostfront.
Je conclusie heeft dan ook niet veel betekenis.
Helemaal mee eens.
“Honderden, misschien wel duizend GI’s zijn gedood door eigen troepen omdat ze werden aangezien voor Duitsers en het wachtwoord niet snel genoeg konden reproduceren.”
Die verhalen heb ik ook van allerlei andere fronten gelezen. In het donker zie je ook niet of iemand de verkeerde kleding aan had of niet. De Duitsers zetten geallieerd materiaal in (de commando Skorzeny vooral) om de Amerikanen om de tuin te leiden. Maar omdat de Duitsers zelf op silhouet schoten, moest Skorzeny gigantische Duitse merktekens erop schilderen. Dat deed het verrassingseffect natuurlijk verloren gaan.
Vel saillanter is dat de geallieerden vele Duitsers met Amerikaanse kleding standrechtelijk executeerden als ‘spionnen’. Ik denk dat we kunnen stellen dat verreweg de meesten hiervan onschuldig de kogel kregen. De paniek bij de geallieerden was ietsjes groter dan dat ik uit je blogs lees, vooral in de eerste dagen van de aanval, en vooral bij de lokale commandanten die overal Duitsers zagen.