Het is vandaag tien jaar geleden dat in Keulen een van de kantoren van het Raadhuiscomplex instortte, samen met nog twee andere gebouwen. De schade aan deze huizen was niet het ergste: er vielen ook twee doden. De oorzaak bleek de aanleg van de nieuwe metrolijn, die het noorden en het zuiden van Keulen zou gaan verbinden. Door een gat in een damwand had het grondwater onder de drie huizen kunnen weglopen en daarbij was het zand meegezogen.
Bij het onderzoek naar het Kölsche Ground Zero bleek dat het gat in de damwand had kunnen ontstaan doordat de stalen beugels die de platen van die wand bij elkaar moesten houden, waren gestolen. Puur menselijke slechtheid dus. De nabestaanden van de twee overleden bouwvakkers moeten de afgelopen tien jaar iedere dag vergeefs hebben geprobeerd verder te gaan alsof er geen misdrijf was gepleegd.
Voor de overige Keulenaren was er ook iets om verdrietig om te zijn: het stadsarchief, een van de zes grootste van Duitsland, is verloren gegaan. Deels door waterschade vernietigd, deels weggewaaid, deels op een andere manier verdwenen. Een deel is uit de krater gered en wordt nu gerestaureerd.
Ik herinner me van de toenmalige berichtgeving dat onder andere de bul met de stadsrechten van Keulen er niet meer is. Verloren gingen ook 65.000 oorkonden, teruggaand tot 922. En bedenk eens welke stukken er nog meer kunnen zijn geweest in de dubbele administratie van een aartsbisdom en een grote vrije rijksstad, aangesloten bij de Hanze. Hier lag, door een wonderlijke speling van het lot, ook het Hanze-archief van de Vlaamse stad Brugge.
En het ergste is: de documenten waren nog niet gedigitaliseerd. Je begrijpt de elf tranen van de heilige Ursula die in het Keulse stadswapen staan afgebeeld. (Het is volgens heraldici hermelijn maar Keulenaren weten het altijd beter.)
Een andere herinnering, iets langer geleden: de Britse blogger Roger Pearse vroeg bij een universiteitsbibliotheek in – ik meen – Beieren of Zwitserland scans op van een paar middeleeuwse manuscripten en kreeg een bijna honend antwoord dat amateurs dit soort dingen niet nodig hadden en dat het ook niet nodig was scans te maken.
Zo bruin worden ze tegenwoordig niet meer gebakken, maar ook tien jaar na de ramp van Keulen is er nog steeds veel werk te doen om cultureel erfgoed te digitaliseren, te beschermen tegen de tand des tijds en te ontsluiten voor iedereen.
Naschrift
Een snelle reactie via Twitter verwijst naar dit artikel in Der Spiegel.
Beim Einsturz des Kölner Stadtarchivs vor zehn Jahren ist nach aktuellen Schätzungen der Stadt ein Gesamtschaden von 1,33 Milliarden Euro entstanden. Darin enthalten sind allein mehr als 700 Millionen Euro für die Restaurierung beziehungsweise den Verlust eines Teils der verschütteten Archivalien.
Maar wat als de digitale bestanden niet meer leesbaar zijn? De floppy´s uit het begin zijn al nauwelijks meer toegankelijk. Met digitalisering alleen ben je er niet, je zal de bestanden met de stand van de techniek mee moeten blijven upgraden.
Ik zocht laatst iets in het NHA dat op dat moment, ik neem aan om bovenstaande reden, niet toegankelijk was. Toen ik vroeg naar de originelen zei de dienstdoende meneer tot mijn verbijstering dat hij aannam dat die wel vernietigd zouden zijn. Ze waren immers gedigitaliseerd? Ik hoop nog steeds dat hij gewoon geen zin had in het gedoe van het opzoeken…
“Maar wat …..”
Zoals eenieder weet die wel eens info op zijn/haar harde schijf is kwijtgeraakt: backups blijven maken.
Met backups ben je er niet. Je ziet nu al dat overheidsdiensten nog stokoude Windows-versies gebruiken. Wat als een archief niet met de tijd meegaat en alles in bestandstypes aanbiedt die over 50 jaar niet meer geopend kunnen worden omdat de software niet meer bestaat? Wie kan er nu nog een WP-bestandje openen? Met een schaakspel uit 1600 kan ik nog gewoon schaken, maar een game uit 1998 is niet meer te gebruiken.
Overigens ben ik helemaal voor digitaliseren en het vervolgens gratis (want erfgoed, dus van ons allemaal) aanbieden. Ik zoek regelmatig naar bestanden die niet zijn te raadplegen zonder lidmaatschappen, accounts en/of geld. Of je moet het enige boek waarin ze ooit zijn uitgebracht, zien te vinden.
Met “back-up” bedoel ik niet noodzakelijkerwijs “in hetzelfde formaat”.
Als je volgens de wettelijke norm digitaliseert leg je al vast dat je materiaal zeker een eeuw te lezen blijft. Dat betekent in de praktijk ook constant aanpassen van wat je hebt, naast het conserveren van oude hardware.
Theorie en praktijk liggen vaak ver uit elkaar. Je moet ook veilige systemen hebben, maar toch werken overheidsdiensten met onveilige besturingssystemen.
Ik kan mijn eerste correspondentie uit 1991 nog steeds openen en lezen hoor.
En google eens op “wordperfect 5.1 viewer”, maar volgens mij kun je WP 5.1 en 4.2 nog steeds openen in Office of Libre Office.
Gifjes en jpegs, ingescand met een handscanner ergens begin jaren ’90 zijn nog steeds te openen door elk actuele actuele applicatie.
De tips van een oude IT’er:
1. Gebruik geen compressie bij het backuppen, dat maakt een backup alleen maar fragieler. Maak 1 op 1 kopieën van de bestanden.
2. Backup op meerdere locaties en media
3. Gebruik zoveel mogelijk open standaarden dit verhoogt de kans op leesbaarheid in een paar decennia.
Triest. Past uitstekend bij deze trieste, druilerige dag.
Een aanvulling op de heraldiek van het Keulse Stadswapen: De drie kronen bovenin verwijzen naar de Driekoningenschrijn, waaromheen de Dom is gebouwd ! Keulen vormde samen met San Tiago (St. Jacobus) van Compostella en Rome dè belangrijkste bedevaartsoorden in middeleeuws Europa.
Het verlies doet pijn, grote pijn.
Inderdaad bijna onleesbaar pijnlijk.
En wat betekent archiefmateriaal weggewaaid? Ligt dat nog ergens in spleten of kieren?
En als je iets vindt…neem je dat dan mee naar huis? Druppelen er de komende decennia nog dingen binnen? “Kijk wat opa nog op zolder had liggen?”
Digitaliseren! Het versnelt het onderzoek (al die ritjes naar het NA), het verhoogt de kans dat in ieder geval de informatie bewaard blijft (zelfs al zou het fysieke stuk verloren gaan)… en…. HET ARCHIEFMATERIAAL IS NIET VAN HET ARCHIEF….. het is de geschiedenis van en voor het volk…althans moreel.
“ARCHIEFMATERIAAL IS NIET VAN HET ARCHIEF”
Ja en nee. Eigendom is het niet, maar het archief is de wettelijk aangewezen plek waar dit materiaal bewaard wordt. Dus naast een bewaarplicht heeft het archief ook de zorgplicht en ook de zeggenschap over het materiaal. En dat komt praktisch gezien neer op eigendom.
Actief meedoen om NLse scans te digitaliseren? :
https://velehanden.nl
Niet om flauw te doen, maar een scan is al een digitale versie van een document.
Ik vind daarom des te meer dat verspreiding van erfgoed beter is dan concentratie. Dus niet te veel Rembrandts, Van Gogh en Rubens in Nederland. Het is tenslotte ook werelderfgoed.
Archieven digitaliseren, beschrijven en digitaal in de lucht houden kost veel geld en tijd. Het is echt een behoorlijke investering. Het geld daarvoor moet wel ergens vandaan komen.
Klopt. Maar wat is het alternatief?
Het alternatief is dat de digitalisering in het huidige niet zo snelle tempo verder gaat. Of je werkt samen met bedrijven als Google, dat kan ook natuurlijk.
Ik krijg het idee dat als de mensheid over 2000 jaar nog bestaat, de oudheidkundigen van dat moment een even groot tekort aan data zullen hebben als wij nu.
Nog even over gisteren: het ging allemaal zo lang door dat ik een ding vergeten ben te vragen: uit welk drs. P liedje kwam dat citaat eigenlijk?
Briljant! Die beelden bij dat liedje… Ik ken dergelijke filmpjes van Dodenrit en Knolraap (etc), maar deze had ik nog niet gezien. Dank je!👍
De onderzoekers krijgen het denk ik nog moeilijk over 2000 jaar:
-elke scheet die je laat wordt opgeslagen… maar ook na 20 jaar (of zo) gewist. Bedenk maar eens welke archivalische sporen je zelf hebt achtergelaten… dat valt bitter tegen.
Onze informatiedragers zijn zo vergankelijk en kwetsbaar als de pest.
-we poepen niet meer in de tuin. Dankzij onze prachtige riolen en vuilophaaldiensten, laten we nauwelijks nog materiaal in situ achter.
-bouwkundig gezien doen we niet meer aan hergebruik.. Een nieuwe wijk? Dan gaat de ouwe er compleet uit, incusief fundering, en soms trekken we de palen er ook nog uit.
Alles wordt tot op diepte vergraven.
Het goede nieuws vergeleken met vroeger:
-we gebruiken materiaal dat veel minder vergaat. Dat lego-blokje dat je kwijtraakte in de speeltuin, ligt er over vijf eeuwen nog.
-we gebruiken meer massaal geproduceerde, uniforme producten. Als je de achterkant van een Opel Kadett opgraaft, kan je die prima plakken aan een eerder opgegraven voorkant van een compleet andere Opel Kadett.
(dit geldt overigens niet voor computerkabeltjes… die passen nooit op elkaar)
Ik ben dan ook een groot voorstander van kleitabletten: lopen nooit vast, kennen geen besturingssysteem dat upgrades nodig heeft, en ze zijn na duizenden jaren nog prima leesbaar. Nee, kom dan eens aanzetten met het pas geleden vervangen digitale archiefsysteem op het werk, waardoor oudere documenten praktisch onvindbaar zijn……………
@thieu: Ik ben het helemaal met je eens. Gedigitaliseerde informatie is net zo kwetsbaar als alle andere en misschien nog wel kwetsbaarder. Een systeemverandering in combinatie met bv. een flinke oorlog of een langdurige financiële crisis en een groot deel is niet meer toegankelijk. Bijhouden kost geld en menskracht en dat is een kwestie van beleid. Als het even wat minder gaat en je treft een beleidspersoon die het verschil niet ziet tussen een museum en een verzameling potten en pannen is het snel gebeurd en ben je òf wegbezuinigd met je dure digitale archief òf krijg je geen geld meer om het te actualiseren en dat komt in feite op hetzelfde neer.
Helemaal mee eens. Er wordt overigens binnen het vak al twintig jaar voor ‘digitale dementie’ gewaarschuwd. helaas heeft de archiefwet geen zeggenschap over de private sector.
Hans Böhm schreef in zijn rubriek in De Telegraaf van vorige week: “Nu heeft de schaker met één lichte laptop oneindig veel meer bagage bij zich dan de speler van weleer met al zijn koffers en tassen en multomappen.”
@henksmout: dat is helemaal waar, althans voor het moment want wat komt er na die laptop? Die wordt straks weggedaan net als die floppies en wat hou je dan over en hoe beslis je dat? Allemaal vragen en niemand weet nog hoe dat allemaal zal gaan en/of moeten etc. Het klinkt leuk met zo’n laptop, maar ik hou nog steeds van papier en bv. een bord met enerzijds hokjes voor dammen en anderzijds voor schaken. Twee leuke denksporten. In de 19e eeuw was dammen bv. iets voor lui uit de bovenste laag. later werd dammen overschaduwd door schaak. Toen ik studeerde had je alleen maar schaakcafe’s, erg fijn maar ik wilde ook wel eens een keer wat anders en natuurlijk lukte dat.
Door mij gedeelde zorgen die iets te veel voor mij waren om op te schrijven na een dagje diepe zuiden en net op tijd thuis om ‘De luizenmoeder’ te zien.
Dammen is niet alleen leuk, dammen is in zijn abstractie ook een bijzonder mooi spel (sorry, die moest er even uit. Leuk alleen is echt te weinig).
Een voorbeeld hoe het kan. De Jiddisje literatuur en wetenschap kent een bloeiperiode van de jaren 1860 tot de Tweede Wereldoorlog. In die oorlog werd de grote meerderheid van de elf miljoen Jiddisjsprekenden vermoord. Latere generaties konden de taal vaak niet meer lezen en gooiden de boeken weg. Tot overmaat van ramp waren veel boeken gedrukt op houthoudend papier, dat langzamerhand verpulverde. Na 1980 zijn een paar mensen begonnen met het ophalen of opkopen van Jiddisje boeken. Dankzij giften van vooral filmregisseur Steven Spielberg is er in Amherst een bibliotheek voor gebouwd en tegenwoordig is vrijwel alles gedigitaliseerd en gratis toegankelijk.
@Kees van Hage: Heb je daar ook een adres van? Dat kan ik op het eerste gezicht niet vinden.
Ik vraag me al jaren af hoe dat geklonken moet hebben: echt, levend Jiddisj als de taal van alledag. Het geroezemoes op een markt, een plein, op straat.
Gevonden geloof ik. https://www.jewishvirtuallibrary.org/
Dank voor de tip Kees!
Nee, toch niet. Ik neem aan dat je dit bedoelt? https://archive.org/details/nationalyiddishbookcenter
Nee, dat is het niet. https://archive.org/details/nationalyiddishbookcenter, dat bedoel je waarschijnlijk?
Dat is het.
Ik hoor van een collega dat 10% van het archief in Keulen voorgoed verloren is gegaan, dat 15% ongeschonden is en driekwart lichte tot zware restauratie vergt.
Ik hoor ook dat de tunnelbouwers een te eenvoudige damwand hebben gebruikt, waardoor het wegnemen van onderdelen tot een catastrofe kon leiden. De gemeente had er dus te weinig geld voor over om het veilig te doen.
De burger heeft natuurlijk altijd gelijk: als je het goed doet heeft de gemeente geld over de balk gegooid en als het fout gaat is heeft de gemeente ‘bewust de veiligheid van de burger genegeerd’.
De overheid moet altijd alles nóg beter doen met minder ambtenaren en voor minder geld. Ambtenaren krijgen ‘natuurlijk’ veel te veel betaald (elke ambtenaar heeft een Ferrari voor de deur’, hoor ik ook vaak) en elk project kost altijd veel te veel geld (‘gestolen van de hardwerkende burger’ hoor ik ook vaak).
Vergunningen zijn ook volslagen overbodig (‘waar bemoeien die lui zich mee’) behalve als het om de buurman gaat, dan is het verhaal omgekeerd.
Ik wed dat we deze discussie ook in voorchristelijk Assyrië hadden kunnen houden trouwens.