De rijkdom van de Únětice- of Aunjetitz-cultuur, die in het vorige stuk is beschreven, uitte zich onder meer in het opwerpen van enorme grafheuvels voor overleden stamhoofden. Het is in deze wereld dat rond 1800 v.Chr. de Hemelschijf van Nebra is vervaardigd.

Het verhaal van deze schijf leest als een detective in drie bedrijven, waarbij James Bond, moderne wetenschap en sciencefiction samenkomen:

• het vinden;
• het maken;
• de betekenis.

De vondst

Allereerst het vinden. In de DDR-tijd was het voor particulieren verboden om metaaldetectoren te bezitten. Na de Wende in 1989 verviel dit verbod en kwam er een hausse op gang, waarbij men vooral zocht naar Nazi-parafernalia. Zo werd in 1999 de Hemelschijf van Nebra gevonden, met diverse daarmee samen begraven voorwerpen: twee bronzen bijlen, twee zwaarden, een beitel en twee armspiralen. De metaaldetector-amateurs die de voorwerpen op de Mitterberg bij Nebra ontdekten, verkochten ze aan helers, die ze weer doorverkochten.

Harald Meller was net aangetreden als directeur van het museum in Halle en kwam achter het bestaan van de voorwerpen toen hij bij een collega in Berlijn op bezoek ging, die hem foto’s overhandigde van de hemelschijf. Meller wist met behulp van de Zwitserse politie de voorwerpen in een hotel in Bazel in handen te krijgen, zonder daarvoor de gevraagde som van €700.000 te betalen. Geheelde voorwerpen kopen is voor iedereen verboden, dus ook voor musea. De vandalen hebben flinke straffen gekregen.

Authenticatie

Nu kwam het moeilijke deel: vaststellen dat de schijf echt is. Anders gezegd, hoe is  het voorwerp gemaakt en waar komen de materialen vandaan? En ook: wat is de symboliek? Hiervoor schakelde het museum in Halle tal van deskundigen in, wat een investering van miljoenen euro’s vergde.

De hemelschijf bleek echt. Het voorwerp heeft een diameter van dertig centimeter, weegt ruim twee kilo en is koud gesmeed. Dit was nodig, om de 0,2  – 0,4 millimeter dikke bladgouden symbolen met smeedwerk op de schijf te bevestigen. Met metallurgisch onderzoek, waarbij naar specifieke verontreinigingen wordt gekeken die indicatief zijn voor de plaats van herkomst, konden specialisten vaststellen dat het koper kwam uit Oostenrijk. Het goud en het tin waren gehaald uit Cornwall in Engeland.  De schijf is vervolgens van een donkere patina voorzien om het goud beter te laten schitteren. Dit is nu niet meer te zien vanwege de lange verweringstijd in de grond.

[Deze gastbijdrage van Ab Langereis wordt morgenochtend vervolgd. De hemelschrijf van Nebra is vanaf aanstaande zaterdag tot en met 18 september te zien in het Drents Museum in Assen. Daar is ook de expositie over Armenië.]