De Bronzi Dorati van Pergola

On november 24, 2023november 24, 2023 door Han BorginArcheologie, Museumstuk, Romeinse Keizerrijk, Toerisme1 reactie

Op een uurtje rijden ten zuidoosten van het prachtige Urbino (bezoek er vooral het Palazzo Ducale en het Oratorium van San Giovanni, dat laatste vanwege de schitterende fresco’s van de gebroeders Lorenzo en Jacopo Salimbeni) ligt het onooglijke plaatsje Pergola. Je rijdt er zo maar aan voorbij, maar Pergola herbergt een bijzonder museum, dat zeker een bezoek waard is.

De verguld bronzen beelden van Pergola

Net als kanunnik Joseph Sautel in het Zuid-Franse Vaison belangrijke vondsten deed, zo kwam diens ambtgenoot Giovanni Vernarecci in de tweede helft van de jaren veertig van de vorige eeuw op het spoor van een zeer belangrijke vondst uit de Romeinse periode. Vernarecci hoorde het verhaal over twee boeren, die in de aarde van het dorpje Cartoceto fragmenten verguld brons hadden gevonden. Hij ging erop af, samen met enkele politieagenten, maar de vondsten waren zo maar “verdwenen”.

Lees verder “De Bronzi Dorati van Pergola” →

Een krijger uit Ategua

On oktober 30, 2023oktober 30, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Fenicië, Iberië, Museumstuk4 reacties

Krijgersstèle uit Ategua (Archeologisch museum, Córdoba)

Het oud-Iberische heuvelfort Ategua ligt even ten zuiden van Córdoba. De vroegste geschiedenis is niet goed bekend doordat het Kopertijdmateriaal, zeg maar Klokbekercultuur, nooit is gepubliceerd. De nederzetting bleef bestaan in de Bronstijd en groeide in de IJzertijd uit tot iets wat we wel een kleine stad mogen noemen. Zoals zoveel plaatsen in Andalusië. De Grieken wisten dat daar in het westen een plaats genaamd Tartessos was, maar of ze daarmee een stad, stam of staat bedoelden, is niet duidelijk, althans niet aan mij. Ategua moet echter worden bezien in de context van een Andalusisch landschap met vroege steden.

Een van de monumenten is bovenstaande, in 1968 gevonden stèle uit de achtste of zevende eeuw. Ik maakte de foto een kleine drie maanden geleden in het archeologisch museum van Córdoba. We herkennen in het bovenste register een man, die we kunnen identificeren als een krijger. Hij draagt namelijk een helm en een in detail aangegeven kuras. Rechts van hem is met enige moeite een rond schild te herkennen, dat hij dus aan zijn linkerarm heeft gedragen. Aan de andere zijde zijn een zwaard en een speer of lans afgebeeld, alsmede een kam en een spiegel. Allemaal statussymbolen.

Lees verder “Een krijger uit Ategua” →

Abraxas in Tudderen

On september 25, 2023september 26, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Jodendom, Lage Landen, Museumstuk, Religie, Romeinse Keizerrijk4 reacties

Graf uit Tudderen (Rheinisches Landesmuseum, Bonn)

Tudderen is natuurlijk wereldberoemd in Nederland. Immers, het is (net als Elten) na de Tweede Wereldoorlog een blauwe maandag Nederlands geweest. Als dat zo zou zijn gebleven, hadden bovenstaande voorwerpen nu in Venlo gestaan in het Limburgs Museum: de inhoud van een graf van een Romein die rond het midden van de derde eeuw na Chr. is overleden. Hij zal rond de vijftig zijn geweest en leed aan een ontstoken kaakholte, terwijl een van zijn schenen een beenvliesontsteking had. Beide zijn niet dodelijk, overigens.

Het graf kent de gebruikelijke keramiek, zie boven. Maar daarnaast waren er enkele vreemde voorwerpen, zoals een lindenhouten kistje (rechts achteraan op de foto) met flesjes. Daarin zat olie en zalf. Als het een vrouwengraf was, zouden we het een pyxis hebben genoemd, een beauty-case, met parfumflesjes, maar het is dus geen vrouwengraf. Verder een wat vreemd gevormd mes en een soort pipet. Ook kreeg de overledene een gepolijste stenen bijl mee, die op dat moment al vele eeuwen oud was. We weten dat de Romeinen zulke bijlen beschouwden als donderstenen en er magische krachten aan toeschreven.

Lees verder “Abraxas in Tudderen” →

Grafstèle en gender

On september 24, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Levant, Museumstuk8 reacties

Meestal blog ik op zondag over het Nieuwe Testament. Dat stukje schrijf ik doorgaans op zaterdag, de dag waarop ik probeer te studeren. Ik heb nu echter, vroeger dan verwacht, de zetproef liggen van Oudheidkunde is een wetenschap (en dat mag je ook best eens uitleggen) en ik heb even andere prioriteiten. Dus u krijgt bovenstaande foto uit Zincirli in het zuiden van Turkije. U kunt de naam kennen want er was een groot kamp voor Syrische vluchtelingen.

Grafstèle

Zincirli is het antieke Sam’al, de hoofdstad van het Aramese IJzertijdstaatje Bit Gabbar, geregeerd door koningen die afstamden van de Hittiten die hier in de Bronstijd regeerden. Kortom: een gemengde cultuur. En daar is dus deze grafstèle gevonden, die ik onlangs fotografeerde in het Pergamonmuseum in Berlijn. (U heeft nog precies een maand voordat het tot 2037 sluit.)

Lees verder “Grafstèle en gender” →

Een Boiotisch reisaltaar

On september 12, 2023september 11, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Klassieken, Museumstuk, Oude Griekenland1 reactie

Boiotië, eerste helft van de vierde eeuw v.Chr. Een meisje wordt uitgehuwelijkt. Ze zal een jaar of vijftien zijn geweest, de gebruikelijke leeftijd om te trouwen. Het huwelijk betekent niet alleen dat ze een echtgenoot vindt, maar ook dat ze verhuist naar een ander huis. Ze moet op reis en wie is er geschikter om haar daarbij te beschermen dan Hermes, de reizigersgod? En wie zijn er beter om een bruid te begeleiden dan twee nimfen?

En zo kwam het dat een meisje op reis ging met een piepklein tempeltje: een god en twee halfgodinnen op een sokkeltje. Toen het voorwerpje werd gevonden, ontbrak het dak al, maar u kunt het er zelf wel bij bedenken. U herkent de sporen van verf.

Lees verder “Een Boiotisch reisaltaar” →

Het leven van Boeddha

On september 6, 2023september 11, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Indusbeschaving, Museumstuk, Religie2 reacties

Een van de wonderlijke aspecten van de Grieks-Romeinse wereld is dat de contacten met India er tegelijk wel en niet zijn geweest. We weten van kooplieden en we krijgen een steeds beter idee van de massale omvang van de handel. Het staat vast dat er uitwisseling van ideeën is geweest, al was het maar doordat in Romeins Egypte uit lokale steen Boeddhabeelden zijn gemaakt. Er zijn parallellen tussen het boeddhisme en de Cyreense School uit de filosofie. We weten van westerse reizigers die India bezochten. De beschrijving van Taxila in Filostratos’ Leven van Apollonios gaat terug op autopsie. En we kennen Indiërs die naar het westen kwamen.

Alles is er. Je zou over en weer meer invloed verwachten. Maar die is vrijwel niet gedocumenteerd. Misschien moeten we gewoon constateren dat twee culturen contact kunnen hebben zonder veel van elkaar over te nemen. Wellicht willen we ook wel te graag contact zien. En vermoedelijk begrijpen we de aard van het culturele contact niet goed. In elk geval leek het me een aardig eens de biografie te schetsen van Siddharta ofwel Boeddha.

Lees verder “Het leven van Boeddha” →

De zeeslag bij Aktion

On september 2, 2023oktober 6, 2023 door Jona LenderinginMuseumstuk, Romeinse Keizerrijk5 reacties

Augustus als triomfator bij Aktion (Kunsthistorisches Museum, Wenen)

Ik heb drie jaar geleden geblogd over de zeeslag bij Aktion. Of Actium, zo u wil, als u de Latijnse spelling de voorkeur geeft. Het vlootgevecht op 2 september 31 v.Chr. besliste de oorlog tussen enerzijds de Romeinse generaal Marcus Antonius en Kleopatra VII van Egypte en anderzijds Octavianus. Laatstgenoemde had eerstgenoemden geïsoleerd in het noordwesten van het huidige Griekenland, wat hen dwong tot een uitbraakpoging. Die was succesvol: Marcus Antonius en Kleopatra braken door Octavianus’ linies en brachten zich in veiligheid in Egypte. Tactische winst dus. De strategische winst was voor Octavianus, die hiermee Marcus Antonius’ vlootoffensief naar Italië had afgeslagen. Het eindspel in deze burgeroorlog zou in Alexandrië zijn.

Zegekar met tritons

Hierboven ziet u een gem – het Engelse woord cameo wordt steeds gebruikelijker – die de gebeurtenis herdenkt. Octavianus staat middenin een zegekar, getrokken door vier tritons. Dat zijn een soort zeewezens. De rechtse heeft een Victoria in de hand, die een krans aan de triomfator zal aanbieden. Het kan een lauwerkrans zijn, het symbool voor een overwinning, of een eikenkrans, ereteken voor wie burgers redde. Welke van de twee het is, kan ik niet zien, maar misschien biedt de voorkant van de zegekar een aanwijzing: die is versierd met een krans van eikenloof.

Lees verder “De zeeslag bij Aktion” →

Het graf van Sokrate

On augustus 16, 2023augustus 16, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Museumstuk, Oude Griekenland, Romeinse Keizerrijk5 reacties

Graf van Sokrate (Musée royal de Mariemont, Morlanwelz)

Nee, dat is geen typefout, hierboven, en ook geen uiting van mijn (toch niet zo heel) onbegrijpelijke manier om oude namen weer te geven. Het is niet het graf van Sokrates maar dat van een mevrouw Sokrate. Het grafreliëf van deze Sokrate staat in het mooie museum Mariemont in Morlanwelz en is zo rond 400 v.Chr. ergens in Griekenland vervaardigd. Maar niet voor Sokrate.

Er is namelijk iets raars aan de hand. U herkent het als u het vergelijkt met het graf van Damasistrate uit de Atheense havenstad Peiraieus. Er ontbreekt een persoon. Op graven als dit is doorgaans een zittende, treurende vrouw te zien, vaak met een sluier. Dat kan de overledene zijn of een rouwende nabestaande. Er staat eigenlijk altijd iemand anders bij: een bediende, een slaaf, een familielid. Eén persoon is ongebruikelijk.

Lees verder “Het graf van Sokrate” →

Pilier des nautes

On augustus 15, 2023augustus 15, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Kelten (La Tène), Museumstuk, Religie, Romeinse Keizerrijk3 reacties

Het middeleeuwse museum van Parijs, het Musée de Cluny, is gevestigd in een complex dat bestaat uit een Renaissance-klooster en een oud-Romeins badhuis. In de ruimte die ooit in gebruik was als koudwaterbad staat sculptuur uit het Romeinse Lutetia. Daaronder is ook het monument dat bekendstaat als de Pilier des nautes, die in 1711 is opgegraven onder de Notre-Dame. Het is een godenpijler: een monument waarvan er in Noordwest-Europa dertien gingen in een Romeins dozijn. U moet het zich voorstellen als een vierkante zuil van een meter of zes hoog, aan alle zijden voorzien van reliëfs met de afbeeldingen van goden. Van het Parijse monument is een kwart over: een inscriptie en vijftien van de vermoedelijk drieënzestig afbeeldingen.

De inscriptie (EDCS-10502026) vermeldt dat de schippers van de stam der Parisii ten tijde van keizer Tiberius dit monument in het openbaar hebben opgesteld ter ere van Jupiter, de grootste en beste van alle goden. Dat is geen tekst die ons vol ontdekkingsvreugde doet opveren. Het is leuk te weten dat er een Romeinse club was van – ongetwijfeld welvarende –scheepseigenaren, maar het is nou ook weer niet zo dat dit een verrassing is in een stad op de oevers van de Seine.

Lees verder “Pilier des nautes” →

Melqart in meervoud

On augustus 14, 2023 door Jona LenderinginArcheologie, Fenicië, Geschiedenis, Museumstuk3 reacties

Wie mijn blog een beetje volgt, heeft inmiddels mijn fascinatie met Cádiz herkend: het eiland aan de rand van de wereld, waar de Feniciërs een tempel bouwden voor Melqart. Dat is meer een titel dan een godheid, want het betekent niets meer dan “stadskoning”.

Zoals in het moederland gebruikelijk, stonden er twee zuilen voor die tempel, de “zuilen van Melqart” dus. Hier eindigde de Mediterrane wereld, hier begon iets anders. De Grieken, die Melqart gelijkstelden aan hun Herakles, verplaatsten de naam naar de Straat van Gibraltar: de twee bergtoppen aan weerszijden zouden door Herakles óf van elkaar zijn gescheiden om er water binnen te laten, óf naar elkaar toe zijn getrokken om zeemonsters weg te houden uit de Mediterrane wateren. Het hielp niet, maar in elk geval: de Zuilen van Herakles markeerden opnieuw een eindpunt.

Lees verder “Melqart in meervoud” →