Categorie: Museumstuk

Overzicht van voorwerpen die ik heb gezien in musea (en een paar museumstukken daarbuiten) en die ik te aardig vond om niet te delen.

De odyssee van een amfoor

On door Jona LenderinginArcheologie, Klassieken, Musea, Museumstuk, Oude Griekenland5 reacties
De Herakles-amfoor (Museum für Kunst und Gewerbe, Hamburg)

Een paar weken geleden was ik in Hamburg, waar ik onder meer het Museum für Kunst und Gewerbe bezocht. Zoals zoveel musea heeft ook dit altijd ergens een kleine, tijdelijke expositie, zodat er voor terugkerende bezoekers steeds iets nieuws is te zien. Dit keer: de geschiedenis van een Atheense amfoor. U ziet hem hierboven en omdat ronde oppervlakken zich zelden lekker laten fotograferen heeft u hieronder straks nog een foto.

Ik vertel erover omdat de geschiedenis van een voorwerp onderdeel is van dat voorwerp. Eigenlijk zou de bezoeker van een museum bij elk voorwerp niet alleen moeten kunnen vernemen wat het is, maar ook hoe het is gemaakt, verhandeld en verworven. De betekenis van een object verandert immers voortdurend. Een antiek gebruiksvoorwerp – een glazen fles, een boekrol, in dit geval een amfoor – kan een grafgift worden, zich ontpoppen als profijtelijke buit, dienen om iemand respectabel te doen lijken en dan ineens, nog een metamorfose later, bewijsstuk zijn in een rechtszaak over heling.

Lees verder “De odyssee van een amfoor” →

De stèle van Yehawmilk

On door Jona LenderinginFenicië, Museumstuk
Stèle van Yehawmilk (Louvre, Parijs)

De bovenstaande stèle is meestal te zien in het Louvre in Parijs, maar momenteel in Leiden. Daar is immers een grote Byblos-expositie en dit monumentje komt uit Byblos. Gemaakt van kalksteen, stelt het reliëf koning Yehawmilk voor, die offert aan de Dame van Byblos. Wat betreft die godin: ze is eigenlijk naamloos maar velen herkenden er de Egyptische Hathor in. En zo is ze hier ook afgebeeld. Wat betreft de koning: die moet u dateren in de eerste helft van de vijfde eeuw v.Chr. Hij is dus een tijdgenoot dus van de Perzische koning Xerxes en wie weet nam Yehawmilk deel aan de expeditie naar Griekenland. Op het plaatje hierboven draagt de Feniciër een Perzisch gewaad. En hij offert dus aan een in Egyptische stijl afgebeelde godin.

Onder de afbeelding is een Fenicische inscriptie. We noemen elk door/voor een vorst vervaardigd inschrift een koningsinscriptie, maar dat is eigenlijk een zó vage term dat het weinig zegt over het genre. Toevallig heb ik de vertaling van Edward Lipiński bij de hand, waaruit ik wat fragmenten citeer (iets aangepast). Zoals te doen gebruikelijk stelt de koning zich eerst voor.

Lees verder “De stèle van Yehawmilk” →

De Tyche van Antiochië

On door Jona LenderinginHellenisme, Museumstuk3 reacties
Kopie van de Tyche van Antiochië (Vaticaanse Musea, Rome)

In het Griekse wereldbeeld was Tyche de personificatie van het geluk van een stad, een volk of een persoon. Volgens de dichter Hesiodos was het een godin en een dochter van Okeanos en Thetys. Twee eeuwen later beweerde Pindaros dat Zeus de vader was van Tyche. De Romeinen zouden de godin Fortuna noemen.

In de hellenistische tijd werd Tyche een steeds belangrijkere – of in elk geval: veel vereerde – godheid. De uitkomst van veel oorlogen leek van niets anders af te hangen dan het grillig toeval. Dichters en verhalenvertellers stelden haar inmiddels voor als de dochter van Hermes en Afrodite, terwijl andere auteurs haar verbonden met de cultus van Nemesis of de Agathos Daimon (“goede geest”). Soms werd ze vergeleken met de Anatolische godin Kybele of de Egyptische Isis.

Lees verder “De Tyche van Antiochië” →

M03 | Seleukos’ zorg voor zijn onderdanen

On door Jona LenderinginArcheologie, Bijbel, Geschiedenis, Hellenisme, Jodendom, Museumstuk
Stèle van Seleukos IV Filopator (Nationaal museum, Beiroet)

Ik vertelde vanmorgen dat koning Seleukos IV Filopator in 178 v.Chr. geld nodig had en daarom zijn kanselier Heliodoros stuurde naar Jeruzalem. Elke koning beschouwde destijds tempels als banken: als je edelmetaal over had, deed je een deposito, en je kon een kasopname doen als je om geld verlegen zat. Joden beschouwden de tempelschat daarentegen als sociaal fonds voor weduwen en wezen. Dit verschil in inzicht leidde tot een stevige rel, beschreven in Tweede Boek Makkabeeën.

Twee inscripties

Twee inscripties helpen het incident te begrijpen. De ene ziet u hierboven. Ze komt uit Byblos en is tot 12 maart te zien op de grote Byblos-expositie in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Een grotere versie van de inscriptie is in 2005 ontdekt in Maresha in Israël. Deze tekst was tot vorig jaar opgenomen in de beruchte Steinhardt-collectie. Hoewel het om twee inscripties gaat, gaat het om dezelfde brief. Daaruit blijkt dat de koning in 178 v.Chr. inderdaad kanselier Heliodoros heeft gelast geld op te halen uit de tempels. Het meervoud is belangrijk, want het bewijst dat het niet ging om een maatregel tegen alleen Jeruzalem.

Lees verder “M03 | Seleukos’ zorg voor zijn onderdanen” →

Een reliëf van de god Chnoem

On door Theo ToeboschinMuseumstuk, Oud Egypte3 reacties
Chnoem (Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)

In 2015 kocht het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden een nieuw Egyptisch reliëf. De presentatie moest destijds op zich laten wachten, omdat direct na de aankoop een Duits museum het voorwerp in bruikleen vroeg voor een tentoonstelling. Maar dat was toen. Het reliëf is alweer enige tijd te zien op de Egyptische afdeling.

Pottenbakker Chnoem

De toenmalige conservator Maarten Raven had van zijn directeur al iets mogen kopen op de kunstbeurs Brafa in Brussel, toen hij nóg iets bijzonders zag. In een ruim dertig centimeter hoog brok zwart graniet was een bijzondere voorstelling uitgeklopt: de Egyptische scheppergod Chnoem met zijn karakteristieke ramskop was bezig om uit een amorfe brok klei op een pottenbakkerswiel de wereld of een nieuwe heerser te creëren.

Lees verder “Een reliëf van de god Chnoem” →

Rijk in Pompeii: Terentius Neo

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Museumstuk, Romeinse Keizerrijk3 reacties
Terentius Neo uit Pompeii (Museo archeologico nazionale, Napels)

Dit is meneer Terentius Neo. Hij was bakker en leefde rond het jaar 30 na Chr. Hoe zijn echtgenote heet, we weten het niet. Wat we wel weten, is dat ze zich op deze in Pompeii gevonden wandschildering presenteren als voorname mensen. Zij houdt een schrijfstift en een schrijftablet vast, hij een papyrusrol. Ze behoren tot de upper ten die kan lezen en schrijven. Letterlijk: onderzoekers hebben het percentage geletterden in Romeins Italië weleens op tien geschat.

Terentius draagt ook een witte toga. Statussymbool. Niet iedereen kan immers de bleker betalen. De nette baard bewijst dat hij niet zichzelf schoor maar dat hij zich kappersbezoek kon permitteren. De lichte huidskleur van zijn echtgenote toont dat ze binnenshuis kon blijven en niet op het land hoefde werken. Ze was niet van de straat. Opnieuw: letterlijk.

Lees verder “Rijk in Pompeii: Terentius Neo” →

Een gerestaureerde Horus

On door Jona LenderinginMuseumstuk, Oud Egypte2 reacties
Beeld van Horus (Musée Royal de Mariemont, Morlanwelz)

Een valk, gemaakt van kalksteen. Sporen van verf. Op zijn kop de dubbele pschent-kroon die het Egyptische koningschap symboliseert. Net als de valk zelf, die Horus voorstelt, de beschermgod van de koning.

Amenhotep II

En er zijn inscripties. Helemaal links, voor de tenen van de vogel en op de foto wat moeilijk te lezen, staat

De goede god, de heer van beide landen, Aakheperura, geliefd door Horus.

Aakheperura kennen we ook onder de naam Amenhotep II. Hij regeerde van 1427 tot 1401 v.Chr. en misschien las u ooit De boog van de farao van  Cornelis Wilkeshuis, een kinderboek over Amenhoteps jonge jaren dat in elk geval op mij grote indruk maakte.

Lees verder “Een gerestaureerde Horus” →

De mozaïeken van Byblos

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Museumstuk, Romeinse Keizerrijk
Seilenos (Nationaal Museum,. Beiroet)

Ik maak het mezelf even niet te moeilijk vanmiddag. Hierboven een mooi mozaïek uit Byblos. Op de expositie die volgende week begint in het Rijksmuseum van Oudheden is een ander mozaïek te zien. En in het filmpje hieronder klets ik over een derde mozaïek, dat te groot bleek om naar Leiden over te brengen. Daarvoor zult u dus naar Beiroet moeten, waar het is te zien in het Nationaal Museum.

Lees verder “De mozaïeken van Byblos” →

Mithras in Sidon

On door Jona LenderinginArcheologie, Geschiedenis, Midden-Oosten, Museumstuk, Religie, Romeinse Keizerrijk2 reacties
Een Mithrasgroep uit Sidon, vervaardigd in de laatste jaren van de vierde eeuw. V.l.n.r,: Mithras draagt de stier weg, Cautopates, tauroktonie, Cautes, en Chronus (tijd)

Er kan maar één plek ter wereld zijn waar je het allervaakst van de ene verbazing naar de andere wordt geworpen. Dat is natuurlijk het Louvre in Parijs, het grootste en mooiste en meest bezochte en beste museum op deze planeet. Een van de minder drukke afdelingen is gewijd aan het Romeinse Nabije Oosten: Egypte dus en de voormalige Franse mandaatgebieden in de Levant. Hier is ook de wonderbaarlijk goed bewaarde sculptuur te zien die is gevonden in een aan Mithras gewijde tempel in Sidon.

Alleen, alles aan deze vondst is omstreden.

Om te beginnen: de vinder. Hij heette Edmond Durighello en was de Franse vice-consul in de Libanese havenstad. Hij was ook een nogal gretige verzamelaar die het met de Ottomaanse regelgeving niet zo nauw nam. In 1881 zou hij de beelden hebben gevonden. Acht jaar later droeg hij ze over (of verkocht hij ze) aan de verzamelaar Louis Le Clercq, die ze later aan het Louvre deed toekomen. Omdat de Ottomaanse autoriteiten enkele verplichtingen aan Durighello niet waren nagekomen, weigerde deze de locatie van de Mithrastempel bekend te maken. Ik weet niet wat hier speelde, maar dit waren de jaren waarin Osman Hamdi in Sidon actief was, en ik sluit niet uit dat die vertikte Durighello’s illegale opgraving te legitimeren.

Lees verder “Mithras in Sidon” →

“Egyptische” beelden in Byblos

On door Jona LenderinginArcheologie, Fenicië, Geschiedenis, Hellenisme, Musea, Museumstuk, Oud Egypte2 reacties
De kolossos van Byblos

Wie in Beiroet het Nationaal Museum binnenloopt, stapt een vrijwel ideaal museum binnen. Het is een grote hal, waarin prachtige sculptuur zo staat opgesteld dat je er aan alle kanten omheen kunt lopen. Op een bovenverdieping staan de kleine voorwerpen, terwijl in de kelder grafvondsten liggen. De wandschilderingen en textiel die daar zijn te zien, zijn kwetsbaar en vergen speciale belichting en temperaturen. De sculptuurhal loopt aan weerszijden uit op twee zalen. Vanuit de linkerzaal staart de enorme kolos je aan die u hierboven ziet.

Ik herinner me het moment dat ik die voor het eerst zag, in gezelschap van mijn zakenpartner en zijn echtgenote. We stonden echt paf. Ik dacht voor een moment aan Paaseiland. En vervolgens: wat is dit in vredesnaam?!

Lees verder ““Egyptische” beelden in Byblos” →