[Deze bespreking van het beroemde stripverhaal verscheen eerder op Frontaal Naakt. Het eerste deel is hier.]
Het valt Miller niet kwalijk te nemen dat hij een strip heeft gemaakt van een antieke politieke sage, aangelengd met de nodige moderne mythografie en een vleugje modern-Griekse propaganda. Het is kunstenaars toegestaan de waarheid wat bij te buigen. En zelfs als kunst een politieke boodschap heeft, kun je het als kunst analyseren.
Maar wat is er nu echt gebeurd in Thermopylai? Waarom konden de Grieken zich herstellen van de Spartaanse nederlaag en verdreven ze uiteindelijk de Perzen uit hun land? Moderne oudhistorici worden niet langer gehinderd door gymnasiale vooroordelen en lezen ook wel eens bronnen uit het Perzische rijk. Dat levert een genuanceerder beeld op en helpt ons “tussen de regels door te lezen” in het verslag van Herodotos.
Zo vertelt deze dat de Grieken een maand na de Spartaanse nederlaag bij Thermopylai de Perzische vloot versloegen in de haven van Athene. Toen meteen hierna de winter inviel, begreep Xerxes volgens Herodotos dat hij de oorlog had verloren. Xerxes’ eigen analyse was een andere. Vanaf zijn regering noemen de Perzen de “Grieken van overzee” (gezien vanuit Azië) als tribuutplichtigen en ook Herodotos ontkent niet dat menige Griekse stadstaat zich had onderworpen. In feite had Xerxes een aanzienlijk deel van zijn krijgsdoelen bereikt. Ooit hadden de Atheners hulp verleend aan opstandelingen in het Perzische Rijk en daarvoor waren ze bestraft met de verwoesting van hun stad. De verliescijfers na de zeeslag waren ook niet van dien aard dat de Perzische timmerlieden de vloot niet in de winter konden opkalefateren.
Toch trok Xerxes het grootste deel van zijn leger terug naar Azië, en we weten niet waarom. Feit is dat hij zelf weg ging, dat zijn achterhoede in Griekenland achterbleef en uiteindelijk in de veldslag bij Plataia werd verslagen door een Griekse overmacht.
En dus bleef Griekenland onafhankelijk. Jammer eigenlijk, want de Grieken en Perzen hadden veel van elkaar kunnen leren. Toen het cultuurcontact tussen de Grieken en het Nabije Oosten werd hervat na de veroveringen van Alexander de Grote, ontstond de wetenschap en kreeg de filosofie een veel praktischer karakter. Dat had ook anderhalve eeuw eerder kunnen gebeuren.
moeten we Persai van Aeschylus dan ook als leugen beschouwen?
Ik dacht altijd dat dat slecht een overdrijving was.
Er is een serieuze discussie over de anekdote, die wordt verteld in het toneelstuk, dat een slaaf van Themistokles koning Xerxes in de val lokte. In elk geval zijn Aischylos’ claims erg bescheiden: hij wil tonen dat de goden hoogmoed bestraffen, beweert niet dat de Grieken als enigen onafhankelijk zijn en rationeel zijn, of dat de Perzen vage obscurantisten zijn. Sterker nog, het is een stuk vol compassie, dat eerder de menselijkheid van beide volken benadrukt dan de tegenstelling.
Ik vermoed dat Xerxes zich om logistieke redenen hals over kop uit Griekenland terugtrok. Hij was met een reusachtig leger het schiereilandje Griekenland was binnen getrokken, weliswaar niet zo groot als Herodotus beweert, maar het is heel aannemelijk dat het een voor die tijd ongelooflijk groot leger was. Dankzij zijn vloot had hij het al die tijd uit depots aan de kust van Klein Azië van voedsel kunnen voorzien, daarom marcheerde het langs de Griekse Oostkust, maar toen de winter naderde en de depots leeg raakten moest hij zo snel mogelijk zijn strijdkrachten naar huis sturen, voordat deze onafzienbare menigte mensen en dieren van honger om zouden komen. Hij liet dus een kleinere legermacht achter onder het bevel van Mardonios, en stuurde de rest van zijn troepen naar Azië terug.