Nieuwe interpretatie fresco
Het is een van de bekendste schilderingen ter wereld: Michelangelo’s fresco De schepping van Adam (1511) in de Sixtijnse Kapel. Maar wát Michelangelo afbeeldde op dat wereldberoemde plafond, is al meer dan vijfhonderd jaar een raadsel. Vooral de curieuze rode cape waarin God gehuld gaat, is al decennia voer voor speculatie. Wetenschappers herkenden in de rode mantel de vorm van een baarmoeder of een brein, anderen beweren dat het gewaad een hartvorm heeft.
De Nederlandse kunsthistorica Maria Weetveel komt nu met een nieuwe interpretatie. Volgens haar schilderde Michelangelo geen baarmoeder of brein maar een omgekeerde sloep. Diverse wetenschappers, onder wie kunsthistoricus Floris de Vries en scheepsarcheologe Nisa de Duijker, staven haar idee. “Beiden zeiden: ‘Het zou kunnen. Het is bekend dat Michelangelo wel eens in een haven is geweest.’”
De Vries raadde Weetveel aan op zoek te gaan naar contemporaine bronnen, zoals scheepsschetsen van tijdgenoten. Die bleken echter moeilijk te vinden. Scheepswerven waren in de zestiende eeuw verboden voor tekenaars, aangezien reders niet wilden dat blauwdrukken in handen vielen van de concurrentie. Michelangelo bezocht wel havens, maar vernietigde daarna al zijn tekeningen, zodat onbekend is of de cape in de Sixtijnse Kapel lijkt op zijn schetsen.
Meer geluk had Weetveel bij het lezen van contemporaine bronnen. “De kerk is als een schip altijd onderweg,” schreef de bouwer van de Sixtijnse Kapel, paus Sixtus IV. Een vissersboot gold in de Renaissance als symbool van de apostel Petrus, de beschermheilige van het pausdom.
Ook stuitte Weetveel op een Bijbeluitleg van de Florentijnse geleerde Marsilio Ficino, die Michelangelo misschien wel gekend kan hebben. Daarin schrijft de geleerde: “Als de scheppende God zegt ‘Daar zij een uitspansel in het midden der wateren’, dan is dit uitspansel als een omgekeerde sloep, waarin drenkelingen lucht vinden. Het uitspansel bij de Schepping is zo een prefiguratie van de redding op de Jongste Dag.”
[Elke overeenkomst met dit stuk in het Handelsblad is opzettelijk. Soms is een rode mantel gewoon een rode mantel.]
Nisa de Duijker, geestige voornaam.
De dame om wie God in de afbeelding zijn arm heeft geslagen is Sophia, de Heilige Wijsheid – zijn ‘dochter’. Dit is geen onzin.
Yup. En wat ook geen onzin zou zijn, is eens in Plato’s “Timaios” kijken, naar de chora, waar een hele christelijke interpretatie op is gebouwd, en waarvan we weten dat christelijke kunstenaars er iets mee deden.
Ik vind het stuk in het Handelsblad (vier pagina’s lang) echt bizar. En dat terwijl Michelangelo zijn eigen schetste vernietigde en we dus niet weten hoe hij een hart tekende, en terwijl we geen idee hebben of hij Savonarola’s citaat kende – en of hij letterlijk nam wat figuurlijk was bedoeld. Het is een heel, heel bizar stuk.
De feitelijke onjuistheid dat kunstenaars niet bij sectie aanwezig mochten zijn, laat ik dan nog buiten beschouwing.
Het lijkt wel of er een kunsthystericus bezig is geweest…
Een in het wit geklede God komt niet uit tegen een lichte achtergrond. Gewone schilderstruc: creëer een donkere achtergrond, een wolk of zo of iets mantelachtigs. Maar daarmee kom je niet in de krant. Dus gaat men geleerd doen en volgt onzin.
Voor zover ik weet daalden de goden altijd af naar de aarde omhuld door een wolk; dat werd weergegeven door een hoog opwaaiende doek of sluier; in de middeleeuwen is daar de nimbus voor in de plaats gekomen; de byzantijnen hebben de tronende Christus ook nog in een ovaal gezet; Michelangelo als renaissancekunstenaar nam de antieke romeinse beeldtaal als voorbeeld; dus daalt een godheid af in een omhulling. Hij neemt wel veel mee, Wijsheid is goed mogelijk, maar of die de aarde gehaald heeft….
Een cape is een cape. Nee dus. Als rechtgeaarde Romein moet ik dit ontkennen. Superman heeft een cape. Dit is een mantel. 😉
Nee, nee het is geen cape of mantel, anders had hij wel een gouden speld, gesp of fraai koord met gouden uiteinden geschilderd. Meestal wordt de doek door de godheid zelf vastgehouden anders wel door een cupidootje. Hier, zou ik zeggen, wordt de omhulling vastgehouden door een figuurtje links beneden. Wat aandacht behoeft is de hand en tenen die uitsteken buiten het rode vlak: dit is identiek aan het Jupiterbeeld dat in een nis in het Pantheon stond (nu is het, het aangepaste, St. Petrusbeeld in de St. Pieter), daar stak Jupiter ook een hand en voet buiten de nis!. Waar ik nieuwsgierig naar ben is de figuur links beneden die bijna geheel buiten de wolk is geschilderd en een groene sjaal laat vallen; dit moet een godin zijn die de sterfelijkheid verkiest boven de onsterfelijkheid. Welk verhaal is dit. De vrouw in de omarming van de god kijkt met enig wantrouwen en nieuwsgierigheid naar de blote man, Eva dus, wetend dat zij binnenkort wordt uitgehuwelijkt.
Wat ik nog tegen kwam: “The sources of Michelangelo’s inspiration are not easily determined; both Joachite and Augustinian theologians were within the sphere of Julius influence.” Daar bestaan ongetwijfeld wetenschappelijke studies naar; eens kijken of ik die kan vinden.