Een paar jaar geleden lag ik een paar dagen in het ziekenhuis. Niks ernstigs, maar ik moest een aantal keren per dag aan het infuus en zoiets gaat nu eenmaal niet thuis. Erg was het dus allemaal niet, zeker niet als ik mezelf vergelijk met sommige andere patiënten, zoals de oude man die in een aparte kamer lag aan de overkant van de gang. Hij liep de hele dag in een luier en een blauw operatiehemd, vaak scheldend tegen iedereen. Ik laat aanvullende details achterwege, want u hebt inmiddels al begrepen dat ik wil zeggen dat dementie iets verschrikkelijks is.
Ik zag hoe de verpleegkundigen, die de zich vervuilende man regelmatig moesten wassen, daar weliswaar moeite mee hadden, maar er altijd weer in slaagden hem toonbaar in zijn bed te doen liggen als zijn dochter op visite kwam. Misschien nog erger dan dementie is de druk die het legt op de verzorgers. Ik kan me een beeld vormen van wat een van mijn vrienden, wiens moeder dementeert, op dit moment moet ervaren. Respect, groot respect, heb ik voor alle mantelzorgers.
Gerard Reve leed de laatste jaren van zijn leven aan de ziekte van Alzheimer. De details ken ik niet – ik wil de biografie van Nop Maas nog altijd lezen – maar het moet ontluisterend zijn geweest. Een vriend van me, die meewerkte aan een documentaire, zocht Reve op rond zijn vijfenzeventigste of tachtigste verjaardag en vond het nogal ontluisterend. Zo dacht ook zijn opdrachtgever erover: de beelden zijn nooit uitgezonden.
Respect dus, groot respect, voor Joop Schafthuizen, die zeven jaar een oude man waste, diens bed verschoonde en hem te eten gaf. Ja, ik weet dat Schafthuizen is veroordeeld wegens het misbruik van zijn dertienjarige buurjongen. Dat ga ik niet goedpraten. Wat ik wél wil zeggen, is dat ik er wat moe van word dat zo’n beetje elke keer dat er over Reve wordt geschreven, een sneer naar Schafthuizen niet lijkt te mogen ontbreken. Ik heb gisteren niet alle kranten gelezen, maar ik geloof dat Arjen Fortuin in het Handelsblad de enige was die erop wees dat we het over Reves boeken en taalgebruik zouden behoren te hebben. De rest vond het nodig over Schafthuizen te schrijven, al was het maar in de slotzin, zoals het smalende “meneer Schafthuizen” waarmee Trouw een overigens aardig stuk ontsierde.
Met de vrijheid die een lezer heeft, en in het volle bewustzijn dat het chronologisch niet mogelijk is, bepaal ik bij dezen dat het gedicht over zuster Immaculata, dat ik gisteren citeerde, eigenlijk ging over Joop Schafthuizen.
Volkomen terecht dat iemand het eens voor Joop Schafthuizen opneemt. Het dedain en de openlijke lol waarmee de intellectuele “elite” zich over het verschijnsel Schafthuizen vrolijk maakte, was en is uitermate gênant. De man is in een situatie terechtgekomen die hij nooit zelf gekozen zou hebben, en waarin hij zich naar vermogen weerde en weert. Zijn zorg voor de dementerende Reve verdient een standbeeld!
De ironie is dat je nu zelf ook niet schrijft over Reve’s boeken en taal.
Maar over Schafthuizen heb je wel gelijk.
Het onderwerp was dan ook het dédain jegens Schafthuizen.
Van Reve heb ik alles gelezen. Wat mij betreft is “Bezorgde Ouders”, waar je altijd maar weinig over hoort, het absolute meesterwerk, nog nét iets beter dan “De Avonden”. Het gemeier in het hoofd van de hoofdpersoon, dat zich almaar herhaalt, en waarin de invloed van de alcohol stapje voor stapje verder merkbaar wordt – je voelt je a.h.w. zelf langzaam dronken worden – is wat mij betreft onovertroffen!
Schafthuizen had meerdere rollen. Niet alleen partner en verzorger maar ook zaakwaarnemer. Als dat laatste schermde hij Reve af voor de pers en bepaalde dat iets niet gepubliceerd mocht worden. Dat zette kwaad bloed.
Klopt, en wat er in feite gebeurde is dat de literatuurliefhebbers vrije toegang wilde hebben tot “hun” schrijver. Dat er alleszins humane redenen waren om een dementerende buiten de media te houden, was op een of andere manier onacceptabel, al is dat ook wel weer logisch gegeven het circus dat Reve van zichzelf had gemaakt. Ik kan me voorstellen dat Schafthuizen in de contramine schoot. Ik denk ook dat hij daarin is doorgeschoten. Zie ook de opmerkingen van Max Pam: http://www.hpdetijd.nl/2012-10-24/joop-schafthuizen-verneder-jezelf-niet/
Er was wel een donkere kant aan hun huishouden:
http://www.tzum.info/2013/04/recensie-gabriel-kousbroek-kousboek/
Ik denk, eerlijk gezegd, ook niet dat het leuke mannen waren. Ik wilde alleen iets recht zetten.