De foto hierboven behoort tot de reeks UNESCO-foto’s die ik een tijdje geleden kreeg toegestuurd en waarover toen al blogde. Het is een lamassu: een grote, monumentale stier met vleugels, een mensenhoofd en een kroon. Dit fabeldier bewaakte in Assyrië allerlei poorten, zoals de toegangen tot de koninklijke paleizen en tot de steden. De foto toont de Nergal-poort van Nineveh. Lamassus zijn ook opgegraven in Khorsabad, de residentie van de Assyrische vorsten vóór koning Sanherib Nineveh stichtte (hier). Een provinciaal paleis kon ook door lamassus worden bewaakt: daar is een stukje over zo’n beest uit het museum van Deir ez-Zor in Syrië.
Het meest opvallende trekje van een lamassu is dat hij vijf poten heeft. Of dit alleen maar een artistieke conventie is, zodat je vanuit elke hoek altijd minimaal vier poten ziet, of dat het ertoe bijdraagt dat de dieren extra angstaanjagend zijn voor het kwaad dat ze geacht worden buiten te houden, weet ik eerlijk gezegd niet.
Wat ik ook niet weet – en wat vermoedelijk niemand weten kán – is de precieze betekenis van de symboliek. Ik heb me in een museum weleens laten uitleggen dat de drie dieren die in een lamassu zijn verenigd, staan voor drie kwaliteiten: de enorme kracht van een stier, de vrijheid van een vogel en de intelligentie van een mens. Als dit een antiek idee is, ben ik niet vertrouwd met de literatuur waaruit dit blijkt en eerlijk gezegd houd ik het op moderne speculatie van een mij onbekende kunsthistoricus. Dat wil overigens niet zeggen dat het per se onjuist is: over de Prehistorie hebben we ook geen teksten maar ik neem de moderne speculatie serieus dat vuistbijlen te goed zijn bewerkt om alleen maar werktuigen te zijn geweest.
De lamassu werd een exportproduct: de Achaimenidische koningen van Perzië vonden ze ook mooi en u kunt ze daarom eveneens zien in de Poort van Alle Naties in Persepolis. In diezelfde stad zult u in de zogeheten Council Hall lamassus zien die dienen als kapitelen van zuilen. Misschien was er ook export van lamassus naar Griekenland. Ik heb me althans weleens afgevraagd of bezoekers aan Assyrië de verhalen over stier-mensen kunnen hebben meegenomen naar het westen, waar dat motief aansloeg en kunstenaars ook afbeeldingen gingen maken – alleen waren het dan mensen met stierenhoofden. Maar misschien is die moderne speculatie wel iets al te wild.
[De expositie over Nineveh in het RMO duurt van 20 oktober tot en met 25 maart 2018. Meer stukjes over Assyrië vindt u hier.]
Ik snap dat van die poten niet helemaal. Vanuit deze zichtlijn zie je inderdaad vier poten. Maar als dit beeld vrijstaand is, dan zie je er vanaf de andere kant maar 3 (li en re voor en li achter, de twee poten re achter zie je dan niet) Tenzij ook re achter een twee poot zit, maar heeft hij er zes. En als het niet vrijstaand is, dan heeft hij er waarschijnlijk gewoon vier.
jacob krekel
De stier zat ‘vast’ aan de wand, dus zag je de ander kant niet… Alleen de voorkant steekt een klein beetje uit met de voorpoten en het hoofd.
Ik zag een tijd geleden een documentaire op de BBC waarin door een archeologe werd verteld dat de cherubijnen in het hof van Eden, die we nu als van die decoratieve mollige blote engeltjes voorstellen, oorspronkelijk zulke decoratieve fabelwezens waren die de wanden van de tempel van Jeruzalem (en andere Joodse tempels) zouden hebben gesierd, zoals zij op opgravingssites in Israël aan ons liet zien (als je goed keek). Hoewel ik het zelf niet zo goed kon zien geloofde ik haar meteen op haar mooie bruine ogen, maar Jona, kan het eigenlijk wel waar zijn, als zelfs jij zo weinig van die Lamassu’s weet?
Het zijn toch vooral schitterende afbeeldingen, waarom “discussie” over 4of 5 poten…..
Ann21
Ach, het is internet. De discussie gaat óf over zaken die eigenlijk onbelangrijk zijn óf over poezenplaatjes.