Ik behoor tot degenen die pas als hij een afspraak heeft om met vrienden iets te ondernemen eraan denkt naar het museum te gaan. Het gebeurt eigenlijk nooit dat ik al weet dat er een leuke expositie is, dat ik die inplan en dat ik er dan vrienden bij uitnodig. De komende tentoonstelling in het Rijksmuseum van Oudheden, gewijd aan de Assyrische hoofdstad Nineveh, zou weleens de eerste keer kunnen zijn dat een expositie mijn agenda bepaalt in plaats van andersom. Ik zie er al bijna twee jaar naar uit.
Het is namelijk een belangrijke tentoonstelling. Het onzinnige negentiende-eeuwse sjabloon, waarin het oude Nabije Oosten wordt getypeerd als een wrede en in wezen religieuze cultuur en waarin Griekenland geldt als bakermat van het humanisme, wordt helaas nog altijd uitgedragen, hoewel het essentialistische karakter ervan allang is weerlegd. (Ik blog er nog over.) Is het voortleven van zo’n achterhaald idee al gênant, het is ook schadelijk: het maakt ons kwetsbaar voor manipulatie rond een veronderstelde “clash of civilizations” waarbij “het” westen, met humane waarden, staat tegenover “de” islam, die momenteel de rol krijgt toegewezen die eerder is gespeeld door het Ottomaanse Rijk, de Saracenen, de Sassaniden, de Parthen en de Perzen. Die rijken bouwden – en dat is wél een feit – voort op Assyrië, dat in de negentiende eeuw vaak als “wreed” werd getypeerd omdat de koningen de gewoonte hadden de afschuwelijkste gruwelijkheden af te laten beelden. (Uiteraard was in Griekenland alles peis & vree en wilden de Romeinen alleen maar wat ravotten.)
De Assyrië-expositie zal geen einde maken aan het sjabloon. Maak je geen illusies: al zouden er 200.000 mensen naar Leiden komen om te ontdekken hoe het wél zit, dan nog is één kwakhistoricus bij DWDD voldoende om twee miljoen mensen te desinformeren. Het systeem werkt niet in het voordeel van de oudheidkunde en niemand schijnt er iets aan te willen doen.
En toch. Wie weet. Aan de Nineveh-expositie zal het niet liggen.
Het RMO is onlangs verbouwd en heeft nu ruimte voor grotere tentoonstellingen dan ooit eerder. Er komen reliëfs uit het British Museum (zie het plaatje hierboven) en er komen voorwerpen uit de musea in Irak. Schrijf het dus in uw agenda: de expositie begint op 20 oktober. En als u wil inlezen, zijn hieronder nog wat schrijfsels van mijn hand.
Een algemene geschiedenis van Assyrië vindt u hier en 120 foto’s staan daar. De kleurloze oppergod heette Aššur en de eerste hoofdstad heette eveneens Aššur. Latere hoofdsteden heetten Kalhu (tegenwoordig Nimrud), Dur Šarukkin (Khorsabad) en vooral Nineveh. Enkele typische kunstuitingen uit Assyrië zijn de lamassu (bis; ter), de apsasitu, de leeuwenjacht en de muurkroon.
Ik blogde al eens over de demon Pazuzu en over de Apkallu, de goedaardige wezens die de mensheid onderricht gaven. Ik heb ook geschreven over de Assyrische expansie naar het westen: lees meer over een Assyrische kikvorsman, over wreedheid, over de sleuteltekst die bekendstaat als de Kurkh-stèle (853 v.Chr.), over de Balawat-poort en over de Zwarte obelisk met een afbeelding van de Israëlische vorst Jehu. Lees een Assyrisch grensverdrag, bekijk een prachtige wandschildering van twee Assyrische heren, en lees over Megiddo, de pijlpunten uit Lachis en de daarbij behorende reliëfs en Sanheribprisma, waarin verslag wordt gedaan van de belegering van Jeruzalem in 701 v.Chr.
Verder: zeer oud aardewerk, een echtscheidingsakte, een reliëf bij Beiroet, een prachtig beeldje van een Nubische tribuutdrager, een kleitablet met daarop de Assyrische Koningslijst, ziggurats en een kleitablet met een beschrijving van het ritueel van de substituutkoning. Het is mijn bedoeling in de aanloop naar de tentoonstelling meer te schrijven over dit belangrijke en ten onrechte onderbelichte onderwerp, maar voor nu is het genoeg.
Staat ook al een tijdje op mijn radar. Zal alvast wat reserveren voor de onvermijdelijke ‘boekenplundertocht’ in de museumshop 🙂
De ‘uitzonderlijke wreedheid’ van de Assyriërs is uiteraard al heel lang een vorm van gemakkelijke karakterisering en het ‘verkoopt’ ook gewoon. Je kunt het misschien vergelijken met de manier waarop er tegen de T-rex wordt aangekeken: https://am23.akamaized.net/tms/cnt/uploads/2011/01/Calvin-hobbes-tyrannosaur-550×174.jpg
De Assyriërs: interessante oude cultuur en pragmatische imperiumbouwers of niets ontziende onthoofders/spietsers/halsafsnijders? Als historicus denk ik A, maar de kleine jongen in mij vindt B ergens veel cooler. 🙁
Volgens mij kon je in die tijd alleen pragmatisch een imperium opbouwen als je je op het juiste moment een niets ontziende onthoofder/spietser/halsafsnijder betoonde. Dit is dus een klassiek voorbeeld van een vals dilemma.
Definieer dat ‘juiste moment’. Dat geweld onderdeel uitmaakt van een imperialistische ’toolbox’ is van alle tijden, maar de indruk die vaak wordt gewekt is dat de (Neo-)Assyriërs hierin een beetje ’té’ waren. Reliëfs met afgeslagen hoofden, villen van vijanden en de koning die met zijn vrouw gezellig aan het drinken is in de schaduw van een boom waar het afgehakte hoofd van een verslagen koning hangt doet die reputatie uiteraard ook geen goed.
Vraag daarbij is natuurlijk of er écht een wezenlijk verschil was tussen de Neo-Assyriërs en hun voorgangers en opvolgers of dat op dit vlak te veel wordt blindgestaard op de reliëfs in kwestie. Zonder een gedegen rapport van een IJzertijd equivalent van bijvoorbeeld de Carnegie Endowment for Peace is dat een discussie zonder einde vrees ik.
“Definieer dat ‘juiste moment’.”
Het moment dat groepen mensen zich niet aan je imperium willen onderwerpen. Dat is waarin de Romeinen uitblonken. Deed je mee, dan was je niet zo slecht af. Werkte je tegen, dan riskeerde je je hals. Dat is het summum van Antiek pragmatisme.
“de indruk die vaak wordt gewekt …”
Dat is nou net mijn punt – niet door mij.
“of er écht een wezenlijk verschil was”
Qua wreedheid zie ik het niet – misschien gradueel, maar daar heb ik nooit zo over nagedacht. Ik heb nooit de indruk gehad dat het verschil uitmaakte voor de slachtoffers.
““het” westen, met humane waarden”
Hoe iemand dat vol kan houden na twee wereldoorlogen plus nog wat wreedheden verbonden met slavernij en kolonialisme …..
“Mr. Ghandi, wat denkt u van de westerse beschaving?”
“Een goed idee.”
Beste Jona, ik ben zo vrij de vraag die ik stelde bij je blog ‘Geschiedenis van Perzië (6)’ nogmaals onder jouw aandacht te brengen. Ik zou het fijn vinden om daar een antwoord op te krijgen. Bij voorbaat dank voor je tijd!
Met vriendelijke groeten,
Roger
Vraag beantwoord! Dank!
Roger
…heeft nu ruimte voor grotere tentoonstellingen dan ooit eerder. – niet echt mooi Nedelands, toch?
De leeuw die op de afb. zijn tanden zet in het wiel van een strijdwagen, staat in een pose die is afgekeken van reliëfs waarop diezelfde leeuw wellustig in de bil van een stier bijt. Ik neem tenminste aan dat die andere afbeeldingen ouder zijn. Is dat dus een Assyrisch motief?
Het lijkt mij dan zaak om nu al een deskundige en goedgebekte pleitbezorger beschikbaar te hebben en die actief te pluggen bij dwdd. Zodat daar straks niet eenvaste kracht als Fik Meijer komt opdraven.
En voor een liefhebber van de krijgsgeschiedenis floreerde de befaamde Neo-Assyrische reliëfkunst in een wel bijzonder gunstig tijdsinterval, namelijk de periode waarin men overstapte van het vechten vanaf het platform van een strijdwagen naar het vechten vanaf de rug van een paard.