De kerktoren hierboven staat in het Friese dorpje Tzum, vlak onder Franeker. Ik zag hem vorig jaar al eens, fietsend van Schagen naar Leeuwarden, maar had toen geen gelegenheid er naartoe te rijden. Vorige maand heb ik de schade ingehaald en van dichtbij lijkt ’ie nog ranker. Naar mijn smaak is deze toren zelfs iets té spits.
Dat ik er niet als enige verbaasd naar kijk, moge blijken uit het sterke verhaal dat me werd verteld in een heel ander deel van Friesland, in Oldeboorn ofwel – zoals het in het Fries heet – Aldeboarn. De bewoners van dat dorp wilden de hoogste kerktoren uit de provincie hebben en zonden daarom een delegatie naar Tzum, waar de tot dan toe hoogste toren stond. De bewoners van Tzum vonden het eigenlijk maar niks dat er concurrentie kwam maar konden hun gasten natuurlijk moeilijk de deur wijzen.
De mannen van Oldeboorn beklommen de Tzumse toren, wierpen een touw naar beneden, wisten nu hoe hoog het monument was en gingen weer naar beneden. Hun gastheren nodigden hen uit voor een borrel, het werd een vrolijke bedoening, en de volgende ochtend keerden de Oldeboorners weer terug. Niet veel later bouwden ze hun toren, die 47 meter hoog werd. Het is een elegant bouwwerk.
Maar de toren van Tzum is hoger. Die meet 72 meter. Wat de delegatie uit Oldeboorn niet wist, was dat hun gastheren tijdens het drinkgelag een flink stuk van het touw hadden afgesneden. Sindsdien, zo eindigt deze anekdote, heten de bewoners van Oldeboorn en Tzum de tuorkemjitters en de lyntsjesnijers, de torenmeters en de touwsnijders.
Zou het verhaal waar zijn? Ik denk eerlijk gezegd van niet. Het verschil tussen 47 en 72 meter kun je gewoon zien. Tijdens de bouw zou het in het oog zijn gelopen. Denk ik dan. Ik wil echter ook niet uitsluiten dat die van Oldeboorn te dronken waren om het te merken.
Ik ga het niet controleren – je moet een goed verhaal niet doodchecken.
Helemaal mee eens – anders zou geen natuurkundeleraar nog het verhaal kunnen vertellen van Archimedes die in zijn blootje door de straten van Alexandria rende, na het ontdekken van zijn beroemde Wet. En juist oudheidkundigen moeten dat begrijpen, want de truc om een verhaal op te smukken om een goed punt over te brengen was in de Oudheid zeer populair.
Het is alweer een lange tijd geleden, maar soortgelijke verhalen over dorps- en stadsrivaliteiten ben ik wel eerder tegengekomen.
Het alleraardigste van deze versie is natuurlijk dat dit toegepaste natuurkunde is, onderwerp meetnauwkeurigheid. Was er maar twee meter vanaf geknipt dat was het inderdaad nooit opgevallen. Hadden de Oldeboorners een schaalverdeling aangebracht (middels knopen bv, die je kunt tellen) dan was de truc ook nooit gelukt.
Niet ver van Tzum ligt Deinum, met in sipel op de toer. Goed van proporties en ook met mooie verhalen er bij.
Ik heb het verhaal ook gehoord van iemand uit Oldeboorn, voor wie dit gewoon een historisch feit was. Ik heb de twee woorden nooit gespeld gezien, en zeg nu maar even om leesmisverstanden te voorkomen dat de lettergrepen van de snijders de sni-jers zijn (die van – uitgesproken – Tsjum).
Ik heb het altijd een mooi verhaal gevonden en vind het jammer om uit te gaan leggen dat dit nooit zo gebeurd kan zijn. Ik ben het dus eens met de conclusie.
De toren van Tsjom is inderdaad opmerkelijk hoog voor een 16e-eeuwse toren van een dorpskerk. Hoger dan de toenmalige torens in de omliggende steden. Bij helder weer is ‘ie op minstens 20 km afstand te zien. Dat heeft ‘ie met de toren van Boarn (uit de 18e eeuw) gemeen: ook dat is echt een ‘landmark’, in de veenpolders onder Drachten die tot begin vorige eeuw onherbergzame laagveenmoerassen en onbewoond hooiland waren. Misschien dat om die reden de hoogte van de Boarnster toren wat overschat werd.
In Deinum staat trouwens een trots Latijns versje van de bouwers op de toren, waarin ze hem vergelijken met de vuurtoren van Pharos.
Tsjom!
Ik heb nog gezocht naar de Friese naam. Maar niet heel lang, zoals je merkt.
Al eens bij het Zodenhuis in Firdgum geweest?
http://yebhettingamuseum.nl/?page_id=11
https://youtu.be/BUUsaEmBbjI
Die man uit Oldeboorn zei toch echt Tsjum, met zo’n Friese klank die lijkt op de klank in het Engelse ‘but’ (ook dat woord had ik nooit eerder gespeld gezien). Maar ja, in de Greidhoek zeggen ze misschien Tsjom.
Prachtverhaal
Het waard om door te vertellen.
Nu maakt men zich alleen maar zorgen om horizonvervuiling …
Vrolijke groet,
In Heemskerk staat een toren van baksteen.
Ik heb gehoord dat er meer van zijn.
Prachtig verhaal! Jona, Friesland wordt steeds meer ontsloten voor de niet-Friezen onder ons.
Maar ik heb een heel andere vraag: Tijdens een rondleiding in Amsterdam werd ons verteld dat er strijd was tussen het stadsbestuur van Amsterdam en de geestelijke autoriteiten m.b.t. het feit dat de toren van de Nieuwe Kerk niet hoger mocht zijn dan het Nieuwe Stadhuis, thans Paleis op de Dam. Weet iemand of dat waar is en, zo ja, of hierover correspondentie bestaat tussen deze partijen?