Als jaar om maar snel te vergeten kende 2020 al op 7 januari een rauwe aftrap met het overlijden van Neil Peart, 67 jaar oud. De drummer van de Canadese ‘progessive rock’ band Rush gold als één van de invloedrijkste en creatiefste van het genre; goed voor quotes als “your favourite drummer’s favourite drummer” en “a drummer uses a metronome, a metronome uses Neil Peart”.

De professor

Kenners van Rush weten echter dat de songteksten van bijna alle nummers van het drietal niet uit de drumsticks maar uit de pen van diezelfde Neil Peart kwamen. Regelmatig putte ‘de professor’ daarvoor uit de enorme hoeveelheid literatuur die hij in de loop der jaren en al rondreizend over de wereld, tot zich had genomen. De muzikant als lezer en schrijver. Wat veel fans aansprak was dat de nummers van Rush vooral ook de ‘soundtrack of their lives’ vormden. Rush wist de juiste inhoud mee te geven aan nummers over bijvoorbeeld de Canadees/Amerikaanse buitenwijken en het conformisme waarin zij opgroeiden (‘Subdivisions’), over het omgaan met het overlijden van vrienden en bekenden (‘Afterimage’) en omgaan met de beperkingen die het ouder worden met zich meebrengt (‘Losing it’, met een verwijzing naar Ernest Hemingway).

Ook moeilijke thema’s zoals over de zanger Geddy Lee, wiens familie omkwam tijdens de Holocaust (‘Red Sector A’) en de persoonlijke tragedies van Neil Peart (beschreven in zijn boek en het gelijknamige nummer ‘Ghost Rider’) zijn stof voor songs en songteksten geweest.

Het vele leeswerk en de tour- en reisverhalen van Neil hebben in de loop der tijd niet alleen tot songteksten, maar ook tot een stapeltje fraaie reis- en fotoboeken geleid. Maar het steampunk fantasy verhaal Clockwork Angels dat hij samen met SF-auteur Kevin J. Anderson schreef beschouwde Neil Peart zelf toch wel als zijn ultieme project waarin alles samen kwam. Clockwork Angels is namelijk tegelijkertijd de naam van het laatste studioalbum van Rush èn een concertreeks langs volle concertzalen. Boek en album vormen samen één grote levensles, met als afsluiter het magistrale ‘The Garden’.

Het boek

Hoofdpersoon in Clockwork Angels is de jonge Owen Hardy, wiens hele veilige bestaan onder toeziend oog van The Watchmaker tot op de seconde nauwkeurig is gepland (zelfs de regen arriveert op tijd). Owen wil echter verder kijken; zijn fantasie brengt hem uiteindelijk naar wat er achter de voor hem zichtbare horizon ligt en wat er voor hem níet is gepland – of toch wel? Het boek handelt over de zoektocht van Owen naar vrijheid binnen de geordende samenleving, over de consequenties die beslissingen hebben, over de wereld van steampunk en alchemie, over verloren steden, piraten en exotische kermissen, over Regulators als een soort (gedachten)politie, over de strijd tussen The Watchmaker en The Anarchist – een strijd waarin Owen zonder het te weten verzeild is geraakt. Maar wat ook zijn eigen innerlijke strijd is geworden. Want waar ben je uiteindelijk beter mee af: orde, of chaos?

De fysieke reis van Owen Hardy vertegenwoordigt zijn (en ieders) reis naar volwassenheid, met de onvermijdelijke desillusies en ontdekkingen die daarbij horen. Het doet je nadenken over de deugd van het evenwicht tussen orde en chaos; dat de uitersten van beiden ongewenst zijn.

Peart vond zijn inspiratie voor de wereld van alchemie en steampunk bij onder meer William Mancester (A World Lit Only by Fire). Het plot is gebaseerd Voltaire’s Candide (“All for the best”) en andere schrijvers als John Barth (The Sot-Weed Factor). Voor de mythe van de ‘Seven Cities of Gold’ in Clockwork Angels, baseerde Peart zich op de vroege Spaanse ontdekkingsreizigers in het Amerikaanse zuidwesten. In Kevin J. Anderson vond Peart een auteur om hem te helpen die fantasy wereld vorm te geven.

Het gegeven dat er tegelijkertijd aan een boek èn een studio-album werd gewerkt, gaf Neil als schrijver van de songteksten een zekere vrijheid mee. Hij kon daardoor losser en minder kampachtig met de songteksten omgaan. Immers, wanneer de details die hij in zijn hoofd had niet in een muziekstuk pasten, vonden die hun weg toch wel via het boek.

Een slotstuk

Zowel het boek als het album Clockwork Angels zijn over en weer doorspekt met verwijzingen naar vroegere producties van Rush; verwijzingen die alleen de kenners van Rush zullen herkennen. De voorkant van het album is bijvoorbeeld een klok met alchemistische symbolen in plaats van cijfers. Het geeft de tijd weer als 9:12, in 24 uurs notering 21:12, en daarmee een verwijzing naar het vierde studioalbum van de band, 2112 (1976).

Het boek en het album hebben daarmee een extra dimensie gekregen. Het conceptalbum is, met alle referenties naar het muzikale verleden, een echt slotstuk van een muzikale carrière. Een immense carrière, want hoe bijzonder is het wanneer een band met een “R40” Tour viert dat zij al veertig jaar in bijna ongewijzigde samenstelling op het podium staat en albums uitbrengt. ‘In bijna ongewijzigde samenstelling’, want Neil Peart hoorde niet bij de oorspronkelijke oprichters van Rush, en werd sinds zijn aantreden in 1974 tot aan zijn dood consequent als ‘the new guy’ aangeduid.

Maar het boek Clockwork Angels (2012) blijft ook zonder kennis van al die referenties als steampunk fantasy overeind en heeft zelfs een vervolg gekregen met een tweede deel (Clockwork Lives, 2015) en een graphic novel (Clockwork Angels – The Comic Scripts, 2018). De graphic novel was het laatste project waar Neil aan heeft (mee)gewerkt.

Verwacht niet al te veel diepgang en lagen in het boek. Clockwork Angels leest redelijk ‘rechttoe rechtaan’. Ja, er zijn betere steampunk verhalen, zeker voor de hardcore liefhebbers van dit genre. En ja, de verwijzingen naar Rush zijn soms een beetje gezocht. Het bijzondere zit ’m er juist in dat hier drie werelden samenkomen: die van de roman, een studio-album en een internationale tournee.

Luisteradvies

Voordat je besluit het studio-album of de hele Clockwork Lives Tour te gaan beluisteren, raad ik je aan eerst Clockwork Angels te gaan lezen. Of beter nog: luisteren. Want met zijn gedragen stem heeft Neil zèlf het luisterboek van Clockwork Angels ingesproken. Hij is weliswaar geen professionele voorlezer en dat hoor je, maar in de wetenschap wat Neil heeft moeten doorstaan, dat dit conceptalbum en boek het slotstuk van een carrière betekenen, en het verlies dat velen wereldwijd voelden bij het overlijden van Neil Peart, bezorgt het luisterboek je een bitterzoete luisterervaring.

Daarmee is Clockwork Angels voor mij toch hèt boek van 2020 geworden, ook al dateert het van 2012.

Een bonus bij het luisterboek is dat zowel Neil Peart als Kevin J. Anderson aan het einde een ingesproken toelichting geven over de totstandkoming en beider samenwerking.

The measure of a life is a measure of love and respect (The Garden)

• Neil Peart, Kevin J. Anderson, Clockwork Angels (paperback, Engels. 2012)
• Neil Peart, Kevin J. Anderson, Clockwork Angels – The Novel (luisterboek, Engels. 2012. Narrator: Neil Peart)
• Rush, Clockwork Angels (CD, 2012)
• Rush, Clockwork Angels Tour (Blu-ray of DVD, 2013)

[Op mijn uitnodiging aan de vaste lezers van deze blog om geliefde boeken te delen, ging ook Rick Schonewille in. Bedankt Rick!]