In zijn bundel Bar en boos wijst de door mij bewonderde letterkundige Wim Zaal erop dat de dichters die hij opnam in zijn collectie van slechte Nederlandse poëzie, hiermee in feite hun ridderslag kregen. Zo was, om een erkende draak als het opschrift op het Nationaal Monument op de Dam te produceren, iemand nodig met het talent van Adriaan Roland Holst. (Ik weet niet of Zaal dit voorbeeld geeft, ik heb de bundel uitgeleend en weet niet meer aan wie.)

Het mechanisme achter zo’n flop is dat de kritiek, die de kwaliteit van een kunstwerk garandeert, begint te haperen bij getalenteerde kunstenaars. Die hebben op kritiek altijd een weerwoord. Ervaren schrijvers kunnen perfect uitleggen waarom deze of gene gedachte zo en zo, en niet anders, moet worden geformuleerd. Zijn redacteur kijkt verbluft toe. Hij was zich nog niet bewust dat taal ook zó kon werken. Vaak heeft de ervaren schrijver domweg gelijk. De ellende is dat zijn smaakbegrip zó verfijnd is, dat hij zich niet realiseert dat anderen het niet langer kunnen volgen. Het gedicht of de roman sterft zo in schoonheid.

Een ander mechanisme is dat redacteuren teveel respect hebben voor goede auteurs. J.K. Rowling is een mooi voorbeeld. De eerste boeken over Harry Potter waren buitengewoon amusant en spannend, en de moraal lag er niet al te dik bovenop. Maar als iemand bewezen heeft drie bestsellers te kunnen schrijven en een miljard (!) heeft verdiend, moet je als redacteur verdraaid sterk in de schoenen staan om je auteur tegen te spreken. De noodzaak is er ook niet meer, want als er een miljoenenbudget is voor de reclame en als Hollywood de filmrechten al heeft gekocht, is – ongeacht de kwaliteit van de volgende boeken – al gegarandeerd dat je superzaken gaat doen. En dus vertoont de kwaliteit van de delen vier tot en met zeven van de Harry Potter-reeks een consequent volgehouden dalende lijn.

In de Nederlandse literatuur zijn Armando en Erwin Mortier geschikte voorbeelden. Wie in de schilderkunst zoekt, kan bij Rafaël terecht. Alleen iemand met zijn talent kon aan de Sixtijnse Madonna de verveeld kijkende engeltjes toevoegen die zelfs de meest pacifistische bezoekers van de Dresdner Gemäldegalerie doen wensen dat ze een hogedrukspuit met zwavelzuur bij zich hadden. En alleen mensen met het talent van een Lennon/McCartney konden een “Ob-la-di, ob-la-da” componeren dat tot op de huidige dag de ranglijst van ergerlijkste liedjes aanvoert.

Wat ik maar zeggen wil: om een echt prul te produceren, is heel veel talent nodig.