Enigszins in het verlengde van de blog van 18 december j.l. van Huibert Schijf over het boek The Marsh Arabs van Sir Wilfred Thesiger, waarin Schijf ook diens boek Arabian Sands (1959) noemt waarin Thesiger zijn reizen in de Rub’ al-Khali woestijn in het zuiden van Saoedi-Arabië in de jaren 1940 beschrijft, hierbij een verhaal over één van mijn favoriete boeken, de roman Leeres Viertel/Rub’ al-Khali (1996) van de Duitser Michael Roes (geb. 1960).

Ik ga in deze blog uit van de Nederlandse vertaling van Nelleke van Maaren uit 2001 (uitgave Arbeiderspers), om de simpele reden dat dit het exemplaar is dat in mijn boekenkast staat. Ik trof het kort na verschijning aan in een plaatselijke boekhandel en schafte het aan puur op basis van de informatie op de flaptekst. Ik werd na lezing niet teleurgesteld. Duitstalige boeken waren in die tijd alleen bij de grote boekhandels in de grotere steden verkrijgbaar en ik bestelde mijn Duitse boeken in de regel bij Die Weisse Rose in Amsterdam, zoals ik mijn Griekse boeken bestelde bij Het Griekse Eiland in diezelfde stad. Beide zijn inmiddels ter ziele en hun plaats is digitaal ingenomen door ‘de winkel van ons allemaal’. Ik was hoe dan ook tevreden met mijn fraai gebonden Nederlandstalige exemplaar van 746 pagina’s, inclusief aanhangsels. Voor zover ik weet zijn zowel de Nederlandse als originele Duitse uitgave uitverkocht, maar tweede hands nog vrij eenvoudig verkrijgbaar.

Michael Roes is, zoals veel Duitse romanschrijvers, academicus. Hij studeerde psychologie, filosofie en Germanistik aan de Freie Universität Berlin waar hij in 1985 afstudeerde als psycholoog. In 1989 vertrok hij naar de Negevwoestijn, waarna hij in 1991 promoveerde tot doctor in de filosofie met een dissertatie over Isaak. In 1993 werd Roes ‘fellow’ aan het Collegium Budapest. In 1994/1995 bracht hij een jaar door in Jemen als onderdeel van een etnologisch onderzoeksproject. Hij verwerkte de resultaten van zijn etnologische studies in de roman Rub ‘al-Khali.

De plek waar de roman zich afspeelt, de Rub ‘al-Khali, el-Roeb el-Chali of ar-Rub’ al-Hali, is een woestijn van veranderlijke zandduinen, een zogeheten erg, in het zuiden van Saoedi-Arabië en het uiterste noorden van Jemen en Oman met een oppervlakte van 640.000 km². Het is bovendien een van de droogste woestijnen ter wereld, waar het bijna nooit regent.

Het boek is een reis- en avonturenroman in dagboekvorm met meerdere lagen, of beter gezegd: nevenschikkingen. Het verslag van de reis zelf wordt afgewisseld met observaties van het dagelijks leven in het Leeg Kwartier, reflecties op de theorie van spel en antropologische informatie, zoals een lijst van verzamelde spelen met namen in het Duits en Arabisch. Daarnaast is er tweede verhaallijn in de vorm van een achttiende-eeuws reisdagboek. De roman bevat de nodige feiten, geïllustreerd door een paar geografische kaartjes, onder andere van de stad Sa’adah.

Om concreter te worden: de roman beschrijft een studiereis van een jonge Duitse antropoloog naar de Rub’ Al-Khali in Jemen. Zijn doel is het verzamelen van verschillende (kinder-)spelen uit dat gebied, met behulp waarvan hij een theorie over de samenhang tussen spel en de menselijke cultuur wil ontwikkelen. Hij wordt gewaarschuwd niet te ver de woestijn in te gaan, want deze grote zandbank herbergt talloze gevaren. Tijdens de reis leest hij de afschriften van een achttiende-eeuws dagboek over een fataal verlopen expeditie naar Jemen van ene Alois Ferdinand Schnittke – de tweede verhaallijn.

De twee reisverslagen delen een gevoeligheid voor lokale gebruiken, een interesse in de tradities van de Arabische wereld en een soortgelijk lot en zijn nauw met elkaar verweven. Schnittke en zijn reisgenoten waren er op uitgetrokken om ‘het geheim van Mozes’ stenen tafelen‘, wat dat ook wezen moge. Het dagboek van Schnittke doet nogal aan als een Indiana Jones -film. Het verhaalt van stormachtige zeereizen, zingend zand, sjeiks en narren, een verborgen bibliotheek, spionnen die de hoeders van de stenen tafelen blijken te zijn, een nachtelijke lijkroof en uiteindelijk de dood van Schnittke’s reisgenoten. Tel uit je winst. Over films gesproken, een vergelijking met The Sheltering Sky uit 1990 drong zich bij mij wel op. Uiteraard moest ik ook denken aan Raiders of the Lost Ark, maar om de roman hiermee te vergelijken zou het boek schromelijk te kort doen.

Hoe het uiteindelijk met de protagonist afloopt verraad ik niet, want ik heb een hekel aan spoilers. Iedereen die geïnteresseerd is in de Arabische wereld, woestijnen en de meest mensvijandige plekken van de aarde, en ook graag Umberto Eco leest, verdient het deze vuistdikke roman uit te lezen. Een boekbespreking in de Frankfurter Allgemeine destijds sprak van een “hereniging van wetenschap en poëzie”. In een dergelijke kenschets kan ik mij wel vinden.

• Michael Roes, Leeres Viertel. Rub’ Al-Khali: Invention über das Spiel (1996; €32,90)

[Op mijn uitnodiging aan de vaste lezers van deze blog om geliefde boeken te delen, ging ook Hans Overduin in. Dank je wel Hans!]