Een van de voor ons vreemde aspecten van de Egyptische religie is dat men nogal wat goden afbeeldde met dierenkoppen. Ook vereerden de Egyptenaren dieren, zoals de stieren. In Heliopolis was er de witte Mnevis-stier en in Hermonthis was er de Bouchis, eveneens wit maar met een zwarte kop. Deze dieren golden – en daarin was men in Egypte niet anders dan in Mesopotamië of het Romeinse Rijk – als belichamingen van de vruchtbaarheid. “Machtige stier” was trouwens ook een titel voor schepper-goden, die immers ook een vorm van vruchtbaarheid vertegenwoordigen, en van koningen.
Herodotos’ beschrijving
Een bekende beschrijving van een derde heilige stier, de Apis, is te vinden bij de Griekse onderzoeker Herodotos van Halikarnassos. Hij beschrijft het die als
een stierkalf, geboren uit een koe die daarna niet meer bevrucht kan of mag worden. Volgens de Egyptenaren daalt een lichtstraal vanuit de hemel in de koe om de Apis te verwekken. Het kalf, Apis dus, heeft de volgende bijzondere kenmerken: het is zwart met een wit vierkant vlekje op zijn kop en de omtrek van een adelaar op zijn rug; zijn staartharen zijn gespleten en onder zijn tong bevindt zich een knobbel die eruitziet als een mestkever. (Historiën 3.28; vert. Hein van Dolen)
Dat vierkante vlekje op de kop zou ook een driehoek kunnen zijn. Hoe dat ook zij, voor de Apis was een heiligdom gebouwd bij Memfis. Het was deel van het complex dat aan de Memfitische schepper-god Ptah was gewijd. Daar kon de stier in een weide rondlopen en die bewegingen golden als orakel. Herodotos, die Ptah gelijkstelde aan de Griekse Hefaistos, geeft een beschrijving.
Toen hij alleenheerser over Egypte was geworden, liet Psammetichos de zuiderpoort van de Hefaistos-tempel in Memfis aanleggen en daartegenover een hof voor de Apis. Telkens als de Apis verschijnt, wordt hij daar verzorgd. Het terrein wordt omgeven door een zuilengang met vijf-en-halve meter hoge beelden in plaats van steunpilaren en het is overdekt met reliëfversieringen. (Historiën 2.153; vert. Hein van Dolen)
Apis, Osiris en Serapis
De Apis gold als de “ziel (Ba) van Ptah” en de “heraut van Ptah”. Het dier was dus een soort dienaar, die echter wel zelf goddelijk was. Wanneer de Apis stierf, werd hij begraven in een necropolis te Saqqara: het Serapeum. De oudst bekende bijzetting dateert uit de regering van Amenhotep III (r.1391-1353). Door te sterven was het heilige dier identiek geworden aan de god van de onderwereld, Osiris. Daarom stond hij bekend als Osiris-Apis. Tijdens de regering van de Ptolemaïsche koningen (323-30 v.Chr.) werd de god Osirapis of Serapis gepromoot als de belangrijkste god van Egypte.
De Grieken identificeerden de Apis met hun halfgod Epafos, een zoon van hun oppergod Zeus en zijn geliefde Io, die in een koe was veranderd. De cultus voor Apis bestond nog in de Romeinse tijd. Toen werd het heilige dier zelfs beschermd door een officiële lijfwacht: een lictor. Met de kerstening raakte de verering in onbruik. Een poging de cultus nieuw leven in te blazen ten tijde van keizer Julianus Apostata (r.361-363) liep uit op niets.
“(r.361-363)”
Met mijn duffe hoofd dacht ik dar r. regel betekende. Niet dus – regering.
Dank voor de heldere uitleg, Jona! Nu begrijp ik wat beter het belang en de reden van de grote verspreiding van ‘serapeums’
Wisten de oude Egyptenaren het verschil tussen een driehoek en een vierkant niet? Of weten wij het verschil niet meer in het Egyptisch? Klinkt curieus…
Met mijn zeer beperkte kennis van het Grieks heeft Herodotus het zelf over een driehoek in 3.28.3:
ἐπὶ μὲν τῷ μετώπῳ λευκόν τι τρίγωνον
Wie heeft die vierde hoek er dan bij verzonnen?
”the MSS. reading tetragÕnon is usually altered to ti trigÕnon, to make H.’s account correspond with the rest of authorities.”
Commentaar van How en Wells.
Ik heb geen Griekse letters op mijn computer, en ik ben niet handig met accenten en dergelijke. Õ moet omega verbeelden!
Aha, zit dat zo! Dank je, Anna Minis!
Dus er stond wel degelijk tetragonon bij Herodotus, maar dat is “verbeterd”. Vind ik eigenlijk niet kunnen, tenzij dat duidelijk een kopiistenfout is geweest.
De wiskundige in mij is dan weer benieuwd of er met tetragonon een vierhoek of een vierkant wordt bedoeld (niet iedere vierhoek is een vierkant, bijvoorbeeld een parallellogram).
Liddell and Scott:
TetragÕnos ”with four angles”, but usu. square.
Geeft nog twee plaatsen bij Herodotus: I: 178; 181
II: 124.
(dus niet III;28).
‘De gangbare betekenis van ”met vier hoeken” was dus ‘vierkant”.
nu zegt u, als wiskundige, dat met vier hoeken niet noodzakelijk een vierkant wordt bedoeld. Een eye opener!
ik googelde en vond ”rhombus” (een soort jujube dropje) en wat u zegt, paralellogram (een soort schuinliggend vierkant, als je een schuine middellijn trekt zie je twee driehoeken)
kan het dus zijn dat Herodotus wel degelijk vierhoek opschreef, met een rhombus in gedachten? Anderen schreven dan misschien driehoek vanwege de associatie met het vierkant.
Als ik naar de eerste afbeelding van dit blog kijk, zie ik een ellips (?).
Nou ja, ik ben niet stek in wiskunde, maar ik vind het interessant en probeer maar wat.
Een ellips heeft ook vier hoeken en past mooi op het voorhoofd van de stier. Misschien bedoelde Herodotus wel ellips .
Een ellips is een ovaal, een soort ei-vorm dus, een uitgerekte cirkel zeg maar, en heeft geen hoeken, laat staan vier. Maar een rhombus, of in eenvoudiger wiskundig nederlands, een ruit, dat kan wel degelijk. En je kunt je inderdaad voorstellen dat je die verwart met een driehoek, bijvoorbeeld als het boven- of onderdeel voor een deel weggesleten is.
Even de wiskundige wijsneus uithangen: een ellips, net als een cirkel, heeft een oneindig aantal hoeken.
Oef, wat dom van mij. Het is duidelijk zichtbaar dat een ellips geen hoeken heeft.
Dank aan de wiskundigen, Joost en Frank.
Het is alleen dom als je een vergissing niet kunt erkennen.
Misschien nog een interessante aanvulling op deze leerzame blog:
In een van mijn boeken over Egyptische mythologie las ik het volgende:
“As much as the Apis bull was revered by the Egyptians, they esteemed its mother almost equally as much. Although the classical writers wrote far less about the “Mother of the Apis” than the Apis bull, modern archeological work in the Sacred Animal Necropolis of Saqqara has revealed that the bulls’ mothers were also given a life of luxury and treated well after their deaths. The account by Strabo mentioned earlier in this book mentions that the Apis’ mother had her own sanctuary, but no other details are related. For more details on the Mother of the Apis, modern scholars are forced to turn to archaeology. The earliest known Egyptian reference to the Mother of the Apis is dated to year thirty-seven of the Twenty-Sixth Dynasty King Amasis (570-526 BCE), or about 534 BCE (Smith et. El. 2011, 4). Although the inscription indicates that Mother of the Apis was a royally recognized sacred animal by the 6th century, the earliest known burial is dated to an early part of the turbulent Twenty-Ninth Dynasty, or sometime between 392 and 388 BCE (Smith et. El. 2011, 4). Like with the Apis, the Mother of the Apis was mummified and interred in a subterranean catacomb, but its funerary rituals were far less ostentatious. The Mother of the Apis bull also was not interred in the Serapeum with the bulls, but in a separate section in the Sacred Animal Necropolis. (The Cult of the Apis Bull: The History and Legacy of Ancient Egypt’s Most Famous Sacred Animal – Charles River Editors, p. 23)
Even iets heel anders, een tijdje terug ging het hier over de Brit Jim Fitton die was veroordeeld in Irak wegens illegale handel in oudheden, maar gelukkig is er ook nog goed nieuws:
https://nos.nl/l/2438420
Die zaak Fitton – zou er een deal gesloten zijn om hem vrij te krijgen?
Een extra cultus rond de moeder(koe) van de Apis stier – waar doet dat toch een klein beetje aan denken…🤔😏
Ik vermoed dat de rechter in hoger beroep heeft besloten dat de man zwaar genoeg is gestraft. Hij heeft drie maanden gevangen gezeten.
Ik heb er wat gemengde gevoelens bij. De jarenlange straf was absurd, maar de vrijspraak die er nu schijnt te zijn, is ook wat vreemd. Ik zou een veroordeling tot drie maanden beter hebben gevonden.
Nog beter zou het zijn geweest niet achter de kleine boefjes aan te gaan, maar de helers aan te pakken en de wetenschappers die de prijs opdrijven door over gestolen voorwerpen te publiceren.
Fitton’s excuus dat hij niet wist dat hij niet wat scherven ‘die toch niets waard waren was hem verteld’ mocht meenemen naar huis is natuurlijk zeer ongeloofwaardig.
Inderdaad. Elke reisagent die je door het Midden-Oosten rond leidt, zal je van te voren een soort “voorwaarden van deelname” toesturen waarin dit expliciet staat. Al was het maar omdat zo’n organisatie zichzelf indekt.
“Een extra cultus rond de moeder(koe) van de Apis stier – waar doet dat toch een klein beetje aan denken…”
Gerard Reve, natuurlijk 🙂
Juist! Reve was van mening dat als je bij Jezus iets gedaan wou krijgen, je beter bij Maria kon aankloppen, want zij kon haar zoon niets weigeren.
Je bedoelt, Hij kon haar niets weigeren, denk ik…
Zeker, Ben, dat bedoelde ik inderdaad. Stomme fout van mij. Dank voor je oplettendheid! Ik denk dat ik net een Leffe of een Duvel gedronken had! 😊