Aan het einde van het eerste boek van de Ilias presenteert Homeros een goddelijk gezelschap dat gezellig achteroverleunend bekers met nectar nuttigt. Ze krijgen bijgeschonken door een god wiens gehink “homerisch gelach” ontketent. De schlemiel was Hefaistos, god van de smeedkunst. Niet alleen liep hij mank, hij was ook nog eens lelijk en werd bovendien bedrogen door zijn echtgenote. Hij was echter ook listig en zijn twee rechterhanden waren onmisbaar, zowel voor de goden als Griekse helden en stervelingen.
Volgens de oude Grieken bestierden twaalf belangrijke goden de wereld vanaf hun zetel op de Olympos. De Olympische goden waren sterk, mooi, wijs en krachtig om maar een paar positieve eigenschappen te noemen. Ze konden echter ook wraakzuchtig, listig, vertoornd en jaloers zijn en draaiden hun hand er niet voor om een mensenleven overhoop te halen. Kortom: het waren net mensen. Tot dit wispelturige dozijn behoorde ook de smid Hefaistos, bij de Romeinen bekend als Vulcanus.
Kind van de wraak
Je zou hem kunnen typeren als het zwarte schaap van het Griekse pantheon. Een mankpoot die steeds het honend gelach van de andere Olympiërs moest verduren. Tegelijk iemand van hoge komaf. Homeros noemt hem de zoon van de oppergod Zeus en diens gemalin Hera. Hesiodos in zijn Theogonie noemt echter alleen Hera in zijn stamboom van de goden. Volgens deze Griekse dichter kwam er aan de verwekking van Hefaistos geen vader te pas. Hefaistos was de vleesgeworden wraak van Hera toen haar echtgenoot Zeus bij Metis Athena verwekte.
Nog was Hera’s wraak niet voldoende voltrokken. Volgens Homeros wierp ze de baby Hefaistos uit schaamte van de Olympos af, waarna hij in zee belandde. In een grot diep in de zee werd de jonge god vervolgens door de zeenimf Thetis en de Oceanide Eurynome grootgebracht. Ook vertelt Homeros dat Hefaistos eens tussenbeide wilde komen bij een echtelijke ruzie tussen Hera en Zeus en dat vaderlief hem daarop van de godenberg smeet. Na een vrije val – die een dag lang duurde – kwam Hefaistos toen terecht op het eiland Lemnos.
Terugkeer naar de Olympos
Hefaistos liet zich echter niet zomaar van een berg afslingeren en zon op wraak. Eenmaal volwassen, smeedde hij een troon die hij aan zijn moeder Hera cadeau gaf. Toen zij op de troon plaatsnam, kon ze echter niet meer opstaan en alleen Hefaistos was bij machte om haar te bevrijden. De goden smeekten om haar vrijlating, maar Hefaistos liet zich niet vermurwen. Dionysos voerde hem echter dronken, wist Hefaistos te overtuigen en liet hem (rijdend op een ezel) terugkeren naar de Olympos. Als prijs voor de vrijlating van Hera eiste Hefaistos de mooie Afrodite.
In de andere versie van de mythe, die waarin Zeus Hefaistos van de Olympos werpt, krijgt de oppergod berouw en beweegt hij Hefaistos tot terugkeer door hem de hand van Afrodite te beloven. Volgens Homeros was de godin van de liefde Hefaistos echter ontrouw en was een van haar minnaars de oorlogsgod Ares. Dit bedrog kwam aan het licht toen de alziende zonnegod Helios Hefaistos inlichtte.
Hefaistos smeedde vervolgens een onbreekbaar en onzichtbaar net. Onder het voorwendsel naar zijn geliefde Lemnos af te reizen, verliet hij zijn paleis. Ares zag zijn kans schoon om Afrodite te ontmoeten. Op dat moment keerde Hefaistos terug en liet het net vallen over het paar. De bedrogen echtgenoot trommelde vervolgens de andere goden bij elkaar op om de scène te aanschouwen, maar die barstten weer eens uit in onblusbaar gelach.
God van de smeedkunst
De Olympiërs hadden dan weliswaar weinig respect voor Hefaistos, zijn kwaliteiten als smid waren onbetwist. Zonder hem had Zeus geen bliksemschichten, had Hermes geen gevleugelde sandalen en kon Eros geen pijlen afschieten. Ook de wagen van Helios en de gordel van Afrodite waren door Hefaistos gemaakt. De ketens van Prometheus en de goddelijke paleizen waren eveneens zijn werkstukken.
Ook menige held had zijn wapenuitrusting of andere attributen aan Hefaistos te danken. Om te beginnen Achilleus, de zoon van Thetis. Hiermee toonde de god zijn dankbaarheid aan de zeenimf die hem had grootgebracht. We lezen dat hij zich bij het maken van Achilleus’ wapenrusting liet bijstaan door zelfgemaakte “robots”, waaronder driepotige tafels met wielen die uit zichzelf bewogen en gouden assistentes.
Hefaistos had zijn eigen paleis met werkplaats op de Olympos, maar ook het eiland Lemnos wordt vermeld als smeedse. De Romeinse auteur Aelianus plaatst de werkplaats van Vulcanus bij de Etna op Sicilië. Ook andere vulkanische eilanden werden gezien als zijn werkterrein, zoals Imbros en de Liparische Eilanden.
Op Grieks aardewerk en in sculptuur wordt de god van de smeden afgebeeld met een hamer, aambeeld, tang, zaag, beitel of bijl. Hij gaat gekleed in werkmanstuniek met hoed. Tevens wordt hij vaak met een wandelstok afgebeeld of rijdend op een ezel.
Amoureuze verwikkelingen
Ook al had hij zijn uiterlijk niet mee, Hefaistos beleefde menig amoureus avontuur. Zo waren er wat nimfen en sterfelijke vrouwen. De Ilias noemt een echtgenote Charis, mogelijk één van de drie Gratiën, de personificaties van de charme.
Even vaak liep hij en blauwtje. Demeter zorgde ervoor dat haar dochter Persefone ver van de lelijkerd bleef. Een oneerbaar voorstel aan Athena, bij wier bevalling hij overigens had geholpen, liep ook al op niets uit – het resultaat leest u hier.
Hefaistos en Athena hadden overigens veel met elkaar in gemeen. Allebei hadden ze de mens geschoold in de kunsten en de ambachten bijgebracht. Samen beschermden ze de stad samen Athene. En een van de bekendste en best bewaarde tempels uit de Griekse wereld is aan beide goden gewijd: de tempel van Hefaistos en Athena bij de agora van Athene. Daarover een andere keer.
Leuk toch, dat je over een god die je denkt te kennen, nog zoveel niet blijkt te weten.
Of de goden “gezellig achteroverleunend” op de Olympus zaten, aan het eind van het eerste boek van de Ilias, is maar de vraag, want Hera zat zich te verbijten en slechts door bemiddeling van haar zoon Hephaistos werd een ernstige ruzie met haar echtgenoot Zeus voorkomen.
Terugkeer naar de Olympus.
De mannelijke godheid Hephaistos werd, rijdend op een ezel, door Dionysos teruggehaald naar de Olympus (mooi afgebeeld in de griekse vaasschilderkunst).
Ook Maria, in haar vlucht naar Egypte, rijdt op een ezel, o.a. in het beroemde schilderij ‘Volkstelling te Beth-lehem’ van Breughel,
https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Volkstelling_te_Bethlehem#/media/Bestand%3APieter_Bruegel_der_%C3%84ltere_-_Volksz%C3%A4hlung_zu_Bethlehem_(Maria_und_Josef).jpg
Merkwaardig is dat men in arabische landen, althans in hedendaags Egypte, nooit meisjes (of vrouwen) op een ezel ziet. Het zijn altijd jongens.