In de zekerheid des Doods, maar in de onzekerheid van de ure van dien, heb ik besloten dat ik niet langer mag wachten, maar dat ik vandaag, op ditzelfde ogenblik, door het neerschrijven van deze en geen andere zin, Israël hersteld moet beginnen…
… sorry, mijn verlangen de prachtige zin van Gerard Reve éénmaal te kunnen parafraseren was groter dan mijn waarheidsliefde, want Israël hersteld is al een tijdje min of meer gereed. Dat wil zeggen: het onderzoek is ruwweg gedaan, de structuur van de tekst ligt op hoofdlijnen en zelfs in enig detail vast. “Het enige wat nog moet gebeuren is”, om Menander te citeren, “het schrijven van de zinnen”. Dat zal ook dit keer wel weer een heidens karwei blijken. Elk boek kost me meer moeite dan het vorige.
Israël hersteld gaat over een simpele vraag: waarom zijn joden en christenen gescheiden wegen gegaan? Het zijn twee takken van dezelfde, oude religie, de monotheïstische tempelcultus in Jeruzalem. Wie zegt dat Christus het jodendom bevrijdde van de farizese verstarring, stemt in met een oud antijoods vooroordeel; wie zegt dat christendom een onvolmaakte afsplitsing is van het jodendom, stemt in met een oud antichristelijk vooroordeel.
De werkelijkheid is dat er een pluriform jodendom was, met minstens vijf hoofdstromingen, waarvan er – onder druk van het Romeinse imperialisme – drie ten einde kwamen. De andere twee ruzieden daarna verder over de erfenis. Zowel het rabbijnse jodendom als het christendom claimden de ware erfgenaam te zijn.
Het is in feite een somber boek. Ik vertel namelijk dat de theologische discussies in feite geen bal uitmaakten. De theologische veranderingen werden gedomineerd door het spel van de grootmachten. Argumenten en redelijk debat maakten in feite weinig uit. In die zin is dit heel erg een boek van de vroege eenentwintigste eeuw.
Wie iets wil herstellen moet toch minstens de waarheid hanteren? Jodendom en Christendom zijn twee totaal verschillende religies, en wie dat niet kan inzien geeft blijkt van grote onwetendheid inzake de Belofte (in het Jodendom) dat G’d aan het Einde der tijden Zijn Messias (Masjiach) sturen zal. Het is dus een G’ddelijke belofte, een van de Joodse geloofspunten (er zijn er 13). Er is niets mis met Christendom maar waarom met alle geweld volhouden dat het eigenlijk een soort alternatief Jodendom zou zijn? Volgens mij zijn ook de Christenen daarvan niet gediend, zij rusten op de zondag tot onderscheid van de Joden. Waarom dit ontkennen?
“Waarom dit ontkennen?”
Omdat er historisch geen aanleiding voor is de splitsing zo vroeg te leggen. Aan het begin van de tweede eeuw zagen heidenen het verschil tussen joden en christenen niet; Flavius Josephus heeft er geen moeite mee Jezus tot het jodendom te rekenen (ik baseer me op de door Meier gereconstrueerde tekst van het Testimonium Flavianum).
Of neem de geloofsinhoud. Tot ongeveer 130 zijn er in feite geen theologische verschillen. De messianologie van r. Aqiba oogt bijna christelijk. Omgekeerd, christelijke messianologieën blijken joods. Zelfs het idee dat de messias op aarde moet lijden en daarna het Laatste Oordeel zal vellen, dat lang is beschouwd als een specifiek-christelijke innovatie, blijkt aanwezig in de DZR.
Als de spectra aan ideeën van de twee religies elkaar zo overlappen, is de vraag pertinent hoe het twee religies kunnen zijn geworden. Het antwoord ligt in de tweede eeuw, als ook de scheldpartijen over en weer aan intensiteit toenemen. Dáárover gaat mijn boek.
Tot slot een feitelijke correctie: christenen rusten niet op zondag tot onderscheid van de joden. Dat doen ze omdat Jezus zijn volgelingen, heel farizees, had georganiseerd in een genootschap dat, heel farizees, na de sabbat verder discussieerde over de Schriftlezing van de dag ervoor. De “chaverim” zetten deze traditie voort, ook toen er niet-joodse bekeerlingen waren. Met polemiek heeft het niets te maken.